ظرفیت‌های صادرات فرش و اصالت این کالای ایرانی، اهمیت تمرکز و برنامه‌ریزی برای صادرات این کالای ارزآور را نمایان می‌کند. این درحالی است که براساس آمارهای گمرک، ‌در سال‌های اخیر صادرات فرش کاهش یافته است و این روند کاهشی نیز همچنان ادامه دارد.در سال‌های اخیر عوامل بین‌المللی و داخلی متعددی برای افت صادرات فرش عنوان شده، اما اخیرا در این رابطه هم اختلاف نظرهایی ایجاد شده و مرکز ملی فرش وجود اقتصاد پنهان در صادرات فرش را عامل پررنگ‌تری برای افت صادرات عنوان می‌کند. با این حال صادرکنندگان زیر بار وجود اقتصاد پنهان و قاچاق در صنعت فرش نمی‌روند و معتقدند علت اصلی مشکلات مربوط به صادرات فرش دستباف، تحریم است.فعالان اقتصادی معتقدند، مشکل اصلی صادرکنندگان فرش، رفع تعهد ارزی صادرکنندگان است. همچنین به دنبال کاهش حقوق گمرکی فرش، علاوه بر قاچاق این محصول، متراژ فرشی که مسافران به‌عنوان کالای همراه می‌توانند خارج کنند به ۲۴ متر مربع افزایش یافته است. مجموع این عوامل منجر به کاهش صادرات این کالای ارزآور شده و تولیدکنندگان فرش را با مشکل مواجه کرده است. صمت در این گزارش به شرایط داخلی و خارجی بازار فرش پرداخته است.

 کاهش ۸۵ درصدی صادرات فرش دستباف

مسعود سپهرزاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف خاطر نشان کرد: فرش‌ها از کاخ سعدآباد به موزه فرش ایران در چهارراه فاطمی انتقال داده شدند و اظهارنظر وزیر پیشین درباره بی‌ارزش بودن این فرش‌ها ریشه در ناکاربلدی وی دارد.

وی اظهار کرد: از کاهش ۸۰ تا ۸۵ درصدی صادرات فرش دستباف در سال گذشته خبر داد و افزود: تقاضا از سوی مشتریان خارجی برای خرید فرش دستباف ایرانی کاهش پیدا کرد است. چراکه نوسان‌های نرخ دلار در نرخ نهایی محصول تاثیر و نرخ آن را ۲ برابر افزایش داده است؛ به‌عنوان مثال خرید فرشی که سال گذشته برای خریدار خارجی هزار دلار تمام می‌شد امسال باید برای خرید آن حداقل ۲ هزار دلار هزینه کند و این افزایش نرخ برای خریدار خارجی منطق ندارد.

وی با اشاره به نوسان‌های نرخ ارز و تاثیر آن در افزایش دستمزد و مواد اولیه، تصریح کرد: افزایش نرخ ارز متعاقب آن افزایش نرخ فرش دستباف برای خریدار خارجی فرش منطق ندارد و آنها نمی‌دانند چرا باید فرش یک متر و نیم ابریشمی که سال ۱۴۰۰ با ارز حدود ۱۴ هزار تومان، هزار دلار ( ۵۰ میلیون تومان) می‌خریدند، یک سال بعد همان فرش را ۲ هزار دلار خریداری کنند.رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف با بیان اینکه روزانه سهم فرش ایران در بازارهای خارجی کاسته می‌شود، افزود: نپال، هند و پاکستان جایگاه ما را در بازارهای خارجی تصاحب کردند. البته رکود محدود به بازارهای خارجی نیست و از آنجایی‌که توان خرید مردم کاهش پیدا کرده است تقاضا برای خرید فرش دستباف در بازار داخلی نیز ریزش کرده است.سپهرزاد در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط رکود بازار فرش دستباف حمایت‌های از بافنده‌های فرش صورت می‌گیرد؟ گفت: حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون بافنده فرش دستباف در کشور داریم که به دلیل عدم حمایت و بیمه نشدن آنها روزانه از تعدادشان کاسته می‌شود؛ شرایط بافنده‌ها مساعد نیست اما من خبر مهاجرت آنها به ترکیه را تایید نمی‌کنم.

اقتصاد پنهان بهانه است

عبدالله بهرامی، رئیس اتحادیه فرش دستباف ایران با اشاره به طرح مسئله اقتصاد پنهان در صنعت فرش گفت: برخی از مدیران، وجود اقتصاد پنهان را به‌عنوان عامل اصلی کاهش صادرات فرش عنوان می‌کنند که این عقیده صحیح نیست. میزان قاچاق فرش یا هر اقدامی که آن را تحت عنوان اقتصاد پنهان یاد می‌کنند، بسیار ناچیز بوده و نمی‌توان آن را تاثیرگذار بر صادرات رسمی دانست. این نوع موارد، جزو مسائل حاشیه‌ای بوده و نمی‌توان استنادی به آنها داشت. بهرامی افزود: مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اقدامی که می‌توانست صنعت فرش ایران را از شرایط فعلی نجات دهد، رویکرد تسهیلگر دولت بود که نه از دولت پیشین و نه دولت فعلی، ندیدیم. تسریع و تسهیل اعطای وام‌های بانکی جهت توسعه صنعت فرش، برگزاری نمایشگاه‌های داخلی و خارجی برای شناسایی توانایی صنعتگران و حفظ بازارهای خارجی، از جمله کارهایی بود که باید از سوی دولت انجام می‌شد. هیچ‌یک از این اقدامات انجام نشد بلکه موانع صادرات نیز افزایش یافت. وی ادامه داد: پس از تشدید تحریم‌ها علیه ایران، بانک مرکزی قاعده رفع تعهدات ارزی را برپا کرد و تجار مجبور شدند تا در مدت زمان کوتاه، ارزهای حاصل از صادرات خود را به کشور باز گردانند. این در حالی بود که صادرات فرش، زمانبر بوده و این تجارت بر پایه اعتماد پابرجاست. به بیانی دیگر، تجار فرش را به خریدار به صورت امانی تحویل داده و خریدار به مقاصد مختلف فرش را می‌فروشد. در این روند بازگشت ارزهای حاصل از صادرات فرش زمانبر بوده و بدیهی است که تجار نمی‌توانند تعهدات ارزی خود به بانک مرکزی بپردازند. وی خاطر نشان کرد: در چنین شرایطی، تجار ریسک تجارت را نپذیرفته و در نهایت فعالیت‌های خود را کاهش دادند.

آمار گمرک کاهش صادرات را تایید می‌کند

رئیس اتحادیه فرش دستباف ایران به مهم‌ترین مشکلات صادرات فرش ایران اشاره کرد و گفت: براساس آمارهای منتشر شده از گمرک، میزان صادرات فرش دستباف ایران در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۰، کاهش یافته است. باید گفت این کاهش تنها مربوط به سال گذشته نبوده از سال ۱۳۹۷ تا به امروز، هر سال شاهد وخیم‌تر شدن شرایط تجارت صنعت فرش ایران هستیم. دو مشکل جدی را می‌توان به‌عنوان عوامل اصلی این شرایط عنوان کرد. درگاه نخست، باید به تشدید تحریم‌ها علیه ایران در سال ۱۳۹۷ اشاره کرد. رئیس‌جمهوری وقت امریکا، صادرات فرش ایران را تحریم کرد و این مسئله، اتفاقی جدی برای این صنعت محسوب می‌شود. تا پیش‌ازاین درآمد سالانه حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون دلار صنعت فرش، از صادرات به کشور امریکا به‌دست می‌آمد. خریداران آمریکایی، مهم‌ترین مشتریان فرش‌های ایرانی بودند و حدود یک‌چهارم صادرات فرش، به مقصد این کشور بود. وی ادامه داد: از سال ۱۳۹۷ و با اعمال تحریم‌ها بر صنعت فرش، ایران بیش از یک‌چهارم درآمدهای صادراتی خود را از دست داد. امریکا متوجه شده بود صنعت فرش برای ایران، مهم و حیاتی است؛ به این دلیل در کنار تحریم‌های موشکی، صنعت فرش ایران را نیز مورد هدف قرار داد تا ضربات محکم‌تری به بدنه اقتصاد کشور بزند. بنابراین نخستین عامل کاهش صادرات فرش ایران، اعمال تحریم‌های شدید از سوی امریکا است.  رئیس اتحادیه فرش دستباف ایران افزود: فرش یکی از کالاهایی بود که می‌توانست منابع ارزی کشور را تا سطح خوبی تامین کند اما سیاست‌گذاری دولت‌ها به نحوی بود که کمر صنعت فرش در ایران شکسته شد.

سخن پایانی

به گفته بسیاری از کارشناسان کاهش میزان صادرات فرش، تنها مربوط به سال قبل نبوده و طی چند سال اخیر شاهد افول چشمگیر حجم صادرات این کالاهای مهم بودیم. اگر نگاهی به ارقام صادرات فرش در دهه‌های گذشته بیندازیم، خواهیم دید این روزها صنعت فرش احوال خوبی ندارد و مهم‌ترین دلیل آن بی‌توجهی دولت‌ها به این صنعت است. در سال‌های گذشته، صادرات فرش همواره جایگاه دوم یا سوم صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص می‌داد. به عبارتی، بخش زیادی از درآمدهای صادرات غیرنفتی، به این کالا مربوط بوده و منابع ارزی کشور را تامین می‌کرد. اما الان میزان صادرات فرش به حدی کم است که آن را می‌توان ناچیز توصیف کرد. اهمیت ندادن به ظرفیت‌های صنعت فرش در استراتژی‌های مدیریتی و تجاری دولت‌ها باعث شد تا شاهد وضعیت فاجعه‌بار فعلی باشیم. به گفته برخی از فعالان این صنعت، شکل‌گیری مقررات مربوط به رفع تعهدات ارزی در کنار تحریم‌ها باعث شد، فضای صادرات فرش ایران ناامن شود.