مهدی نیکوئی – گروه معدن: فناوری جهان به یاری معادن انگلستان می‌آید. به تازگی وب‌سایت «فوربس» خبر از برداشت دوباره از یکی از قدیمی‌ترین معادن فلز این کشور داد؛ معدنی که بیش از ۷۰ سال بدون استفاده مانده است. معدن «همردون» که در بخش «دوون» انگلستان قرار دارد، در گذشته نام بزرگی در صنعت تولید تجهیزات جنگی به شمار می‌رفت.
از تنگستن استخراجی این معدن در هر ۲ جنگ جهانی اول و دوم برای افزایش استحکام فولاد مورد نیاز توپخانه‌های انگلستان استفاده می‌شد.
با آنکه از «تنگستن» در ساخت لامپ‌های حبابی هم استفاده می‌شود، در فاصله زمانی بین ۲ جنگ جهانی استخراج از این معدن انگلیسی متوقف شد. در حقیقت آنها، تنگستن را برای زمان قحطی و افزایش تقاضای جهانی حفظ کردند. این اتفاق با نزدیک شدن به پایان جنگ جهانی دوم هم دوباره تکرار شد و انگلستان از تولید تنگستن دست برداشت.به ادعای وب‌سایت فوربس، آنچه باعث علاقه دوباره انگلستان به تولید تنگستن شده، احتمال وقوع جنگ نیست؛ هر چند این دغدغه همواره وجود دارد. دلیل اصلی انگلستان، کنترل بی‌چون‌وچرای چین بر بازار تنگستن جهان است. درحال‌حاضر با توجه به اینکه چین تولیدکننده بیشترین میزان تنگستن جهان است، بر بازار جهانی این فلز سخت و قیمت‌های آن تسلط دارد.
تنگستن، یکی از مخاطره‌آمیزترین فلزات
براساس گزارش سازمان زمین‌شناسی بریتانیا، تنگستن را می‌توان در بین پرخطرترین فلزات جهان مشاهده کرد. این فلز هم مانند بسیاری از عناصر نادر علاوه بر کاربرد نظامی، ارزش اقتصادی بالایی هم دارد. به این ۲ عامل باید کمیابی نسبی آن در کره زمین و احتمال تسلط یک کشور بر عرضه‌اش را اضافه کرد. تمام این عوامل باعث می‌شود که کشورهای واردکننده آن در قبال شرایط بازار به شدت شکننده باشند.در هر صورت، برخلاف سایر عناصر نادر زمین، تنگستن نتوانسته توجه سیاسی ایالات متحده و سایر کشورهای غربی را جلب کند چراکه میزان تولید این فلز در این کشورها قابل توجه نیست. این موضوع در حالی است که امتیاز این فلز از حیث خطرپذیر بودن آن ۹/۵ از ۱۰ است. البته زمانی هم که توجه این قدرت‌ها به تنگستن افزایش پیدا کرد، به دلیل کمیاب بودن آن و عیار پایین بسیاری از معادن، امکان تولید وجود نداشت.ویژگی‌های اولیه تنگستن چند مورد است: اکسید نمی‌شود، به شدت سخت است، چگالی فوق‌العاده بالایی داشته (تقریبا ۲۰ برابر آب) و بالاترین نقطه ذوب را در بین فلزات دارد (۳۴۲۰ درجه سلیسیوس) و همچنین برای برخی از کاربردهای این فلز، هیچ جایگزینی وجود ندارد.
۷۱ سال توقف استخراج
«همردون» که در نزدیکی شهر بندری «پلیموث» قرار دارد، آخرین تولید تنگستن خود را در سال ۱۹۴۴م انجام داد. از آن به بعد، تولیدات معدنی «دوون» با فلزهای وارداتی جایگزین شدند.تلاش‌هایی که در مدت ۷۱ سال تعطیلی این معدن برای بازگشایی آن انجام شد، به ۲ دلیل شکست خوردند؛ یکی توجیه اقتصادی نداشتن معدنکاری به دلیل قیمت‌های پایین تنگستن و دیگری مخالفت جوامع محلی با معدنکاری. در این مدت، شرکت‌های بزرگی برای توسعه دوباره آن تلاش کردند. فشار بر معدنکاران بریتانیا به حدی بوده که در ۳۰ سال گذشته بیشتر معادن این کشور بسته شده است.معدنکار جدید «همردون» یک شرکت معدنی استرالیایی است که «ولف مینرال» نام دارد. این شرکت نام خود را از یکی از اصلی‌ترین کانسنگ‌های تولید تنگستن یعنی «ولفرامیت» گرفته و معدن «همردون» را در سال ۲۰۰۷م به دست آورد. با این حال تا چند سال در جذب سرمایه‌گذاران ناموفق بود. دلیل این امر هم علاوه بر فشارهای داخلی بریتانیا، ناآگاهی سرمایه‌گذاران نسبت به ارزش تنگستن بوده است.
وضعیت بازار تنگستن
این شرکت استرالیایی برنامه دارد که در هر سال ۳۴۵۰ تن تنگستن و ۴۶۰ تن قلع تولید کند. بیشتر تولید آن به چند شرکت امریکایی و آلمانی پیش فروش شده است. این توافق‌های فروش، نشان از موفقیت «همردون» دارد؛ موفقیتی که مالکان قبلی، نتوانستند آن را به دست آورند.در ماه جاری میلادی فرآیندهای عملیاتی این معدن با تحویل ماده خام به کارخانه فرآوری آن نهایی شد. تولید محصولات نهایی هم تا چند ماه دیگر به سرانجام می‌رسد. شرکت «ولف مینرال» اطمینان دارد که راهی برای سودآوری این معدن پیدا کرده، راهی که در آن برای افزایش تقاضای آلیاژهای تنگستن نیاز به شروع یک جنگ نباشد.چین تا پیش از شروع به تولید معدن تنگستن بریتانیا، ۸۰ درصد از تولید جهانی را در اختیار داشت. با این حال، تا سال‌ها از فروش محصولات خام خود اجتناب می‌کرد و تنگستن را به مصرف داخلی خود اختصاص می‌داد.
درحال حاضر هم تبدیل به یک واردکننده محض کانه و کنسانتره آن شده و تنها فلز خالص آن را صادر می‌کند. این سیاست چین، دیگر کشورهای متقاضی کانه تنگستن را مجبور کرده که برای تامین نیاز خود به دنبال عرضه‌کنندگان دیگری باشند. در حال حاضر هم بسیاری از کشورهای صنعتی جهان اقدام به واردات کانه تنگستن و فلز خالص آن می‌کنند. دلیل این موضوع هم دستیابی این کشورها به فناوری‌های مورد نیاز برای فرآوری تنگستن است.روسیه هم تولید تنگستن دارد اما ۷۰ درصد از محصولات خام خود را به مصرف داخلی اختصاص می‌دهد. این شرایط، بازار را برای ورود بریتانیا آماده کرده است. راسل کلارک، مدیر عامل شرکت بهره‌بردار از معدن همردون، پیش‌بینی می‌کند که در سال‌های آینده قیمت جهانی تنگستن تا ۵۰ درصد قیمت کنونی افزایش پیدا کند.
وی دلیل این برآورد خود را محدودیت عرضه و افزایش تقاضا می‌داند. کلارک عنوان می‌کند که با توجه به آنکه تقاضا برای تنگستن در هر سال بین ۴ تا ۵/۵ درصد افزایش پیدا خواهد کرد، نیاز است که در هر سال معدنی به اندازه «همردون» آغاز به کار کند تا تعادل عرضه-تقاضا از بین نرود؛ اتفاقی که امکان وقوع آن وجود ندارد.وضعیت مساعد شرکت «ولف» در بورس استرالیا هم نشان‌دهنده خوش‌بینی سرمایه‌گذاران به آینده تنگستن و معدن قدیمی آن در بریتانیا است. ارزش سهام این شرکت از ابتدای سال میلادی جاری تاکنون، ۴۵ درصد رشد را تجربه کرده است.در هر صورت، شروع تولید تنگستن بریتانیا باعث افزایش قدرت این کشور در بازار جهانی می‌شود و از تسلط چین بر قیمت‌ها و وضعیت بازار می‌کاهد. ایران به دلیل نداشتن ذخایر قابل توجه تنگستن و همچنین سطح پایین تقاضا برای این محصول، تاثیر زیادی از شرایط بازار نخواهد پذیرفت. با این حال کشورهایی مانند ایالات متحده امریکا، آلمان و ژاپن بیشترین نفع را از تغییر وضعیت بازار کسب خواهند کرد. این کشورها به دلیل تمرکز بر صنایع نظامی و هوافضا و واردات قابل توجه تنگستن، به شدت در مقابل تغییرات آن شکننده هستند و تثبیت بازار، به نفع آنها خواهد بود.