فعالان صنایع آلومینیوم از سال‌های گذشته نسبت به بی‌توجهی سیاست‌گذاران به این زنجیره گلایه‌مند بوده و بارها تاکید کرده‌اند که این زنجیره بدون متولی مانده است.
در مواردی هم که تصمیمی برای این زنجیره گرفته می‌شود، بدون نظرخواهی از فعالان این صنعت و تولیدکنندگان آن است. در این میان، به‌ویژه نقش شرکت‌های فعال در صنایع پایین‌دستی که اغلب هم متعلق به بخش خصوصی هستند، نادیده گرفته می‌شود. عجیب آنکه این نادیده‌انگاری در حالی است که توجه به این صنایع به منزله ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر و اشتغالزایی است؛ یعنی حتی میان شعارها و سیاست‌های مسئولان نیز همخوانی وجود ندارد. گفتنی است بازار آلومینیوم از ابتدای امسال تاکنون با التهابات جدیدی نیز روبه‌رو بوده است. رشد قیمت آلومینیوم در بورس فلزات لندن و همچنین افزایش قابل‌توجه نرخ ارز تاثیر بسزایی بر روند صعودی قیمت پایه شمش آلومینیوم داشت.
در همین حال در مواردی شاهد کاهش عرضه از سوی تولیدکنندگان ذوب، تشدید رقابت برای خرید این فلز و التهاب هرچه بیشتر در این بازار بودیم. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که شمش آلومینیوم در بازار داخلی با احتساب پرمیوم فروخته می‌شود. در چنین شرایطی، نرخ فروش این فلز به‌قدری شدت گرفته که گویی دیگر بازار کشش خرید این فلز و توان تولید آن را به محصولات نهایی ندارد. درواقع شاهد تشدید رکود در این بازار هستیم. برای بررسی همین موضوعات با آریا صادق‌نیت‌حقیقی، دبیر سندیکای صنایع آلومینیوم ایران گفت‌وگو کرده‌ایم. حقیقی در گفت‌وگو با صمت بر تجدیدنظر در سیاست‌های اتخاذشده برای زنجیره آلومینیوم، قیمت‌گذاری این فلز و همچنین توسعه زنجیره آن تاکید کرد. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
صنایع پایین‌دستی آلومینیوم در مسیر فعالیت خود با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند؟
صنایع بالادستی و پایین‌دستی آلومینیوم در طول سال‌های گذشته همواره مورد بی‌مهری سیاست‌گذاران در وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گرفته‌اند. تا جایی‌که بارها تاکید شده این صنعت بدون متولی مانده است. اختلافات بسیاری میان فعالان این زنجیره در بالادست و پایین‌دست وجود دارد اما هیچ عزمی برای رسیدگی به این امور مشاهده نمی‌شود. به‌علاوه آنکه، هیچ‌گاه شاهد برقراری تعامل میان تولیدکنندگان این زنجیره با وزارت صنعت، معدن و تجارت نبوده‌ایم. دولت و سیاست‌گذاران هیچ‌گاه برای تدوین سیاست‌های این بخش از نظرات فعالان صنایع آلومینیوم کشور که اغلب هم در اختیار بخش خصوصی است، بهره نگرفته‌اند.
روند عرضه، تقاضا و قیمت‌گذاری شمش آلومینیوم در طول این سال‌ها همواره مورد اختلاف تولیدکنندگان صنایع بالادستی و پایین‌دستی بوده است. در همین حال، شاهد روند نزولی صادرات محصولات پایین‌دستی صنایع آلومینیوم بوده‌ایم. با این وجود، هیچ‌گاه این دست چالش‌ها جدی گرفته نشده‌اند. گویی این زنجیره تولید به حال خود رها شده است.
در ادامه باید خاطرنشان کرد که فعالان صنایع پایین‌دستی با چالش در تامین مواد اولیه خود روبه‌رو هستند. شمش آلومینیوم با قیمت بالاتر از نرخ صادراتی در بازار داخلی به فروش می‌رسد اما این موضوع هیچ‌گاه از سوی فعالان صنعتی مورد توجه نبوده است. در چنین شرایطی، هزینه تمام‌شده تولید افزایش می‌یابد و از رقابت‌پذیری محصولات آلومینیومی تولید شده در کشور در بازار رقابت جهانی کاسته می‌شود. همین موضوع نیز به از دست رفتن بازار این تولیدکنندگان در سایر کشورها منجر خواهد شد. گفتنی است واحدهای تولیدکننده صنایع پایین‌دستی آلومینیوم با توجه به چالش‌های یادشده اغلب پایین‌تر از ظرفیت اسمی خود فعالیت می‌کنند و در ادامه هزینه‌های سربار تولید در این مجموعه‌ها به‌شدت افزایش پیدا می‌کند. در همین حال قیمت تمام‌شده تولید آنها نیز به مراتب بیشتر می‌شود. علاوه بر این، باید تاکید کرد که این صنایع به‌دلیل سال‌ها تحریم دسترسی محدودی به فناوری‌های روز دارند. در چنین شرایطی، هزینه‌های تولید در این مجموعه‌ها روز به روز افزایش می‌یابد و درواقع از سوددهی تولیدکنندگان کاسته می‌شود.
شمش آلومینیوم در بازار داخلی از ابتدای امسال تاکنون چه روند قیمتی را پشت‌سر گذاشته است؟
در ماه‌های نخست امسال شاهد رشد قیمت فروش آلومینیوم در بورس کالا بودیم. این روند صعودی از رشد قیمت این فلز در بورس فلزات لندن و همچنین افزایش نرخ ارز نشأت گرفت، چراکه ۲ عامل یادشده در فرمول نرخ‌گذاری آلومینیوم به‌طور مستقیم اثرگذار هستند. در همین حال، در ادامه شاهد کاهش عرضه شمش آلومینیوم در معاملات بورس کالا و به‌دنبال آن افزایش رقابت برای خرید این محصول بودیم. همین موضوع نیز روند صعودی قیمت آلومینیوم را تشدید کرد. به‌علاوه آنکه در دوره‌ای موضوعاتی مانند ناتوانی دولت در تامین ارز مورد نیاز واحدهای بالادستی برای واردات مواد اولیه مطرح شد.
در چنین شرایطی، واحدهای بالادستی به تامین ارز مورد نیاز خود از طریق صادرات سوق داده شدند. این موضوع موجب شد تقاضا برای خرید آلومینیوم از میزان عرضه آن پیشی بگیرد و زمینه رشد قیمت‌ها را فراهم کند. البته این مشکل چندان هم ادامه نیافت. دولت روند تامین ارز این واحدها را بر عهده گرفت و در همین حال با مشخص شدن میزان کف عرضه هریک از تولیدکنندگان صنایع بالادستی و الزام به رعایت آن، آرامش دوباره به این بازار بازگشت. در ادامه بازار فروش شمش آلومینیوم در بورس کالا متاثر از نرخ ارز و قیمت‌های جهانی بود. اما انتخابات ایالات متحده زمینه‌ساز تغییراتی در این روند بود. با انتشار اخبار پیروزی جو بایدن و انتخاب وی به‌عنوان رئیس‌جمهوری امریکا شاهد افت نرخ ارز در بازار ایران بودیم. این افت به کاهش قیمت آلومینیوم در معاملات بورس کالا منجر شد.
در ادامه انتظار خریداران برای تداوم کاهش نرخ ارز زمینه افت تقاضا برای خرید این فلز را فراهم کرد. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که نتیجه این انتخابات در دنیا مسیر دیگری را رقم زد. درواقع شاهد روند رو به رشد نرخ این فلز در بازار جهانی و حتی ثبت رکوردی تازه از قیمت این فلز بودیم. اما این مسیر در ایران متفاوت رقم خورد. شاید یکی از دلایل این موضوع را باید به این نسبت داد که بازار آلومینیوم در ایران دیگر کشش رشد قیمتی را ندارد.
رشد قابل‌توجه قیمت آلومینیوم از ابتدای امسال تاکنون چه تاثیری بر عملکرد صنایع پایین‌دستی داشته است؟
با رشد قیمت مواد اولیه، تولیدکنندگان به سرمایه در گردش بیشتری برای تداوم فعالیت تولیدی خود نیاز خواهند داشت. علاوه بر این، رشد قیمت مواد اولیه به افزایش هزینه تمام‌شده و به دنبال آن بالا رفتن قیمت محصولات نهایی منجر می‌شود. در چنین شرایطی مصرف‌کننده نهایی محصولات ارزان‌تر را جایگزین محصولات آلومینیومی می‌کند. محصولاتی که اغلب کیفیت پایین‌تری در مقایسه با کالاهای آلومینیومی دارند اما در شرایط رشد قیمتی، استقبال از خرید آنها بیشتر می‌شود. درواقع در چنین شرایطی به سمت و سوی رکود در معاملات آلومینیوم پیش می‌رویم.
به نظر شما، تشدید رکود در بازار آلومینیوم چه تاثیری بر عملکرد این صنعت دارد؟
همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد در شرایط رکود ناشی از رشد قیمت‌ها، سلیقه مشتریان برای انتخاب محصول نهایی تغییر می‌کند. درواقع مصرف‌کننده نهایی ترجیح می‌دهد از کالاهای جایگزینی با نرخ پایین‌تر برای مصارف گوناگون استفاده کنند. به‌عنوان مثال، در صنعت ساخت‌وساز، پروفیل‌های یو‌‌پی‌وی‌سی جایگزین پروفیل‌های آلومینیومی می‌شوند. یا ظروف غیرآلومینیومی به‌دلیل نرخ پایین جایگزین ظروف آلومینیومی می‌شوند.
در همین حال، پروژه‌های برقی در صنعت سیم و کابل متوقف می‌شود. در مجموع می‌توان اینطور نتیجه گرفت که رشد نرخ محصولات آلومینیومی به‌دلیل افزایش نرخ فروش شمش، زمینه کاهش مصرف این محصولات و حاکم شدن رکود بر بازار آنها را فراهم می‌کند. چالش‌های یادشده به بازار داخلی ختم نمی‌شود، چراکه در سایه رشد هزینه تمام‌شده تولید، محصولات نهایی آلومینیومی قدرت رقابت خود را در بازار جهانی نیز از دست می‌دهند. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که از دست رفتن بازار صادراتی به این راحتی جبران نمی‌شود؛ بنابراین این دست چالش‌ها نباید به این آسانی نادیده گرفته شوند.
مشخص نبودن دورنمای بازار آلومینیوم چه چالش‌هایی را برای فعالان این صنعت به همراه دارد؟
تولیدکنندگان ریسک‌پذیر نیستند و بر مبنای کار تولیدی خود فعالیت می‌کنند. بر همین اساس نیز شاهدیم که اغلب خرید خود را هفتگی و براساس نیاز تولید انجام می‌دهند؛ بنابراین ثبات شرایط و قیمت را باید از الزامات اصلی در مسیر تداوم تولید در یک صنعت دانست. بی‌ثباتی از یک‌سو التهاب در بازار را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر، به رکود در بازار و به‌دنبال آن کاهش تولید منجر می‌شود.
برای بهبود شرایط تولید در این زنجیره چه اقداماتی باید اجرایی شود؟
سندیکای صنایع آلومینیوم ایران در تلاش است تغییراتی در فرمول تعیین نرخ پایه شمش اعمال کند. بدین‌ترتیب که صنایع داخلی در خرید شمش آلومینیوم از پرداخت پرمیوم اضافه معاف باشند. همانطور که قبلا هم اشاره شد فعالان صنایع آلومینیومی کشور در یک سال گذشته شمش آلومینیوم را بالاتر از نرخ‌های جهانی خریداری کرده‌اند؛ همین موضوع نیز موجب‌شده از توان صادراتی آنها کاسته شود، چراکه همین محصول با نرخ کمتری در بازار جهانی فروخته می‌شود. کما اینکه طی ماه‌های گذشته شاهد بودیم ترکیه با شمش ارزان ایرانی، بازار جهانی ما را در اختیار گرفت. بدون تردید این اصلاح قیمتی زمینه بازگشت رونق به بازار محصولات آلومینیومی را فراهم می‌کند. در همین حال به تکمیل زنجیره ارزش آلومینیوم منجر می‌شود؛ بنابراین می‌توان زمینه توسعه صادرات محصولات نهایی را فراهم کرد و با ارزآوری هرچه بیشتر در مسیر توسعه اقتصادی گام برداشت.
توسعه صادرات صنایع پایین‌دستی به چه الزامات دیگری نیاز دارد؟
تامین نیاز صنایع داخلی باید در اولویت واحدهای بالادستی باشد. بر همین اساس نیز سندیکای صنایع آلومینیوم پیشنهاد داده صادرات شمش آلومینیوم خالص منوط به تامین نیاز داخل و عرضه مستمر با رعایت حداقل کف عرضه مطابق با دستورالعمل ستاد تنظیم بازار باشد. گفتنی است ستاد تنظیم بازار پیش‌تر کف عرضه هر واحد ذوب آلومینیوم کشور را مشخص کرده بود. بدون تردید عرضه محصولات در بورس کالا به تنظیم این بازار و صادرات کمک می‌کند، چراکه در مواردی شاهدیم برخی از واحدهای تولیدکننده شمش آلومینیوم اقدام به فروش خارج از بورس می‌کنند. این فروش غیرشفاف است؛ بنابراین خواستار توقف این روند هستیم تا بدین‌ترتیب شفافیت در معاملات افزایش یابد.
در همین حال می‌توان با هدفمند کردن جوایز صادراتی بسیاری به توسعه فروش بین‌المللی کمک کرد. صادرات کالای خام نباید مشمول جوایز صادراتی و معافیت باشد، بلکه باید انواع معافیت‌ها بر آن اعمال شود تا بدین‌ترتیب مواد خام در زنجیره تولید قرار گیرند. بدون تردید این اقدام به ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر و ایجاد موقعیت‌های شغلی متعدد منجر می‌شود. در نهایت صادرات محصولات نهایی باید مشمول مشوق صادراتی باشد. تا بدین‌ترتیب امکانی برای توسعه صنایع پایین‌دستی فراهم شود.