نوسان نرخ ارز همواره بر تمام بازارها تاثیر داشته و بازار صنایع معدنی و بخش معدن نیز از این قاعده مستثنا نیست، این در حالی است که در صورت کاهش نرخ ارز از سقف پیشین، قیمت ماشینآلات معدنی با کاهش مواجه نمیشود. در این شرایط این سوال اساسی مطرح میشود که مکانیسم تعیین نرخ ماشینآلات و ابزارآلات معدنی چیست و چرا نرخ در این بازار همواره سیر صعودی داشته و دارد.
در پاسخ به این پرسش باید عوامل موثر در این حوزه را بررسی کرد. آیا کسانی از این گرانی سود میبرند و دستهایی پشت پرده است؟ چه کسی بازیگر اصلی جلوگیری از کاهش قیمتها است؟ یا هیچ کدام از این موارد و باید دنبال عوامل خارجی همچون تحریمها گشت.
روزنامه صمت در پرونده این هفته خود با موضوع «عوامل پشتپرده مانع ریزش قیمتها» سراغ کارشناسان حوزه معدن رفته و با آنها در این زمینه گفتوگو کرده است. گزارش این هفته را بخوانید.
تاثیر منفی افزایش نرخ ارز
تقی نبئی، رئیس سازمان نظام مهندسی معدن درباره چرایی بالا بودن نرخ ماشینآلات معدنی به صمت گفت: از آنجایی که بخش قابلتوجهی از قطعات و ماشینآلات معدنی وارداتی هستند و واردات آنها با ارز نیمایی یا آزاد انجام میشود، هنگامیکه نرخ ارز افزایش پیدا میکند، نرخ این نوع ابزارآلات معدنی نیز افزایش مییابد.
رئیس سازمان نظام مهندسی معدن در پاسخ به این سوال که دلیل افزایش نرخ ارز چیست، تصریح کرد: ۲ عامل یعنی تحریم و بحران کرونا بر افزایش نرخ ارز تاثیر بسزایی گذاشتهاند؛ در شرایط تحریم عرضه ارز به بازار محدود شده، در حالی که تقاضا به همان نسبت کاهش پیدا نکرده است.
براساس علم اقتصاد وقتی تقاضا بیشتر از عرضه باشد در عمل بحث تقابل عرضه و تقاضا پیش میآید و نرخ افزایش خواهد یافت.
در رابطه با موضوع ارز هم شاهدیم که بهتدریج اختلاف نرخ برابری ارز خارجی با ریال ایرانی بیشتر و ارزش پول ما کمتر میشود.
تحریمها به نفع بخش معدن
نبئی در پاسخ به این سوال که تحریمها چه ضربهای به بخش معدن وارد کرده، تصریح کرد: تحریمها بهصورت مستقیم در افزایش نرخ ماشینآلات و قطعات تاثیرگذار بوده و موجب افزایش هزینههای بخش معدن شده است.
البته نباید از تاثیر مثبت تحریمها نیز غافل شد، چراکه این مسئله بهصورت غیرمستقیم لطفی در حق بخش معدن کشور بوده است.
در واقع بعد از اعمال تحریمهای نفتی، مسئولان ناچار شدند به بخش معدن بیشتر توجه کنند.
او خاطرنشان کرد: در حالی که پیش از این بارها عنوان میشد باید به بخش معدن بیشتر از نفت اهمیت داده یا حداقل متناسب با ظرفیتهای این حوزه به آن بها داده شود، توجه ویژهای به این بخش صورت نمیگرفت که خوشبختانه با بحث تحریمها این بخش جدی گرفته شد.
از تمام ظرفیتها استفاده نشده است
رئیس سازمان نظام مهندسی معدن در پاسخ به این سوال که چه دستهایی پشت پرده هستند که نمیگذارند قیمتها کاهش پیدا کند، گفت: تا امروز آنطور که باید به بخش معدن بها داده نشده است. در واقع میتوان گفت بهدلیل وجود این تصور که واردات بهصرفهتر است، بخشی از ظرفیت کشور مورد استفاده قرار نگرفته، این در حالی است که باوجود تحریمها و مشکلات اقتصادی امروز به این نتیجه دست رسیدهایم که در حوزههای مختلف از جمله معدن باید سرمایهگذاری کرد تا بتوان شاهد رشد اقتصادی بود.
نبئی در پاسخ به این سوال که ضعف حمایت از دانشبنیانها و شرکتهای تولیدکننده داخلی چقدر در افزایش نرخ ماشینآلات معدنی و جلوگیری از سقوط قیمتها موثر بوده، گفت: دانشبنیانها میتوانند در بحث رشد فناوری، تولید قطعات، توسعه بخش معدن و صنایع معدنی و در نهایت کاهش قیمتها نقش بسیار موثری ایفا کنند. متاسفانه هرچند شعارهای زیادی در حمایت از دانشبنیانها و استارتآپها در کشور شنیده شده اما در عمل کار چندانی انجام نشده است. در واقع حمایتی که انتظار میرفت از شرکتهای دانشبنیان شود، دیده نشده و اگر هم کاری صورت گرفته بسیار جزئی و محدود بوده است.
حمایت مالی از دانشبنیانها
رئیس سازمان نظام مهندسی معدن با اشاره به اهمیت بودجه کافی برای این بخش ادامه داد: از آنجا که شرکتهای دانشبنیان موجود اغلب از لحاظ مالی کمتوان هستند، آنطور که باید و شاید نتوانستهاند بهویژه در دوران تحریمها نقش کمکرسان را ایفا کنند. هرچند بعد از تحریمها از نظر روانی حمایت از شرکتهای دانشبنیان در کشور بیشتر شده، اما مشکل اغلب آنها کمبود نقدینگی است. افراد دانشمند اغلب سرمایهدار نیستند و منابع مالی کافی در اختیار ندارند. برای اینکه شرکتهای دانشبنیان جایگاه واقعی و موثر خود را بیابند، باید از نظر مالی موردحمایت دولت قرار گیرند.
نقش کلیدی دستگاه نظارت
ابوطالب ابطحیان، رئیس خانه معدن استان کهگیلویه و بویراحمد در پاسخ به این سوال که چرا از سقوط قیمتها در بخش ماشینآلات و ابزارآلات معدنی جلوگیری میشود، به صمت گفت: افزایش نرخ هر کالایی در کشور به دلار ارتباط دارد که ماشینآلات و ابزارآلات معدنی نیز از این حوزه مستثنا نیستند.
نکته جالب اینکه متاسفانه با کاهش نرخ دلار باز هم قیمتها کاهش نیافته و روند قبلی خود را حفظ میکند.
رئیس خانه معدن استان کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به نقش کلیدی دستگاه نظارت دولتی گفت: دستگاه نظارت در بخش دولت و متولیان بخش معدن باید در این حوزه ورود و مشکلات گرانی ماشینآلات را حل کنند. از آنجایی که میدانیم مواد معدنی تاثیر بسزایی در رونق اقتصادی دارند، باید به فکر حل مشکلات این حوزه بود.
نقش تحریمها در بخش معدن
ابطحیان در پاسخ به این سوال که تحریمها چقدر در افزایش نرخ ماشینآلات و ابزارآلات معدنی تاثیرگذار هستند، تصریح کرد: تحریمها بهطور حتم در بالا رفتن قیمتها در بخش معدن تاثیر میگذارند؛ از همین رو انتظار میرود دولت تمهیداتی را اعمال کند تا تحریمها کاهش پیدا کنند. فراموش نکنیم بخش خصوصی آنچنان توانمند نیست که بتواند بهتنهایی تاثیر شگرفی بر اقتصاد بگذارد و وظیفه حاکمیت است که با نظارت و حمایتهای لازم هزینههای معدنکاری را کاهش دهد.
جای خالی حمایت دولت
رئیس خانه معدن استان کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به حمایتهای دولت از بخش معدن تصریح کرد: در گذشته دولت ماشینآلاتی همچون لودر و بلدوزر در اختیار بهرهبرداران قرار میداد اما این روند بهتدریج متوقف شد.
انتظار داریم امروز که بخش معدن در شرایط وخیم تحریمها قرار دارد، از توجه بیشتر دولت بهرهمند شود. بخشودگی سود تسهیلات بانکی یا کاهش آن و تسهیل شرایط برای ورود ماشینآلات دستدوم میتواند به رشد بخش معدن کمک بیشتری کند. هرچند این موارد برای توسعه اقتصادی کافی نیست اما نسبتا در رونق بخش معدن موثر است. او تاکید کرد: اگر حمایتهای لازم ازسوی دولت اعمال نشود، معادن بهتدریج ضعیف شده و نمیتوانند به رونق اشتغال کشور کمک کنند.
دستهایی که مانع کاهش نرخ هستند
ابطحیان در پاسخ به این سوال که چه کسانی از افزایش قیمتها سود میبرند و آیا دستهای پشت پردهای برای بالا نگه داشتن قیمتها وجود دارد یا خیر، گفت: آنچه مسلم است مقاومتهایی وجود دارد که نمیگذارد قیمتها کاهش پیدا کند؛ بهطور مثال نرخ دلار به ۲۳ هزار تومان رسید اما بلافاصله در عرض دو روز به ۲۸ هزار تومان بازگشت! اینکه چه اتفاقی افتاد که دوباره شاهد افزایش نرخ دلار شدیم را مسئولان مربوطه باید پاسخ دهند.
او تاکید کرد: تاثیر تحریم در افزایش قیمتها کمتر از ۵۰ درصد است؛ به این ترتیب برای پیدا کردن مقصر افزایش قیمتها باید بهدنبال عوامل داخلی از جمله دستهای پشت پرده بود.
رئیس سازمان نظام مهندسی معدن استان کهگیلویه و بویراحمد در پاسخ به این سوال که بیتوجهی به توان داخلی و ضعف حمایت از دانشبنیانها چقدر در بالا بودن نرخ ماشینآلات و ابزارآلات معدنی موثر است، گفت: در پاسخ به این سوال به وضعیت صنعت نساجی اشاره میکنم. سابقه صنعت نساجی در ایران به ۹۰ سال میرسد و زمانی ما رتبه نخست خاورمیانه را در این صنعت داشتیم اما هنوز از چین پارچههایی وارد کشور میشود.
وی ادامه داد: تا وقتی عواملی در کشور وجود دارند که از واردات کالا چه معدنی و چه غیرمعدنی سود میبرند و بهدنبال منافع شخصی خود هستند، نمیتوان انتظار حمایت از تولیدکننده داخلی و دانشبنیانها را داشت.
رئیس خانه معدن استان کهگیلویه و بویراحمد در پایان تاکید کرد: افراد ذینفع به تمام عوامل دخیل میبندند تا نگذارند تولیدکننده داخلی به سود برسد.
افزایش پلکانی هزینههای معدنکاری
امیربیژن یثربی، برگزیده بنیاد ملی نخبگان کشور در علوم زمین درباره افزایش نرخ دلار و تاثیر آن بر ماشینآلات معدنی به صمت گفت: در کشور ما نرخ دلار بهصورت نجومی افزایش یافته و بسیار شتابان بالا رفته است.
یثربی ادامه داد: در واقع وقتی نرخ دلار افزایش پیدا کرد، هزینهها بهمرور و بهصورت پلکانی بالا رفته و بر ماشینآلات معدنی نیز تاثیر گذاشته است.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که با وجود اینکه گاهی نرخ دلار به ثبات رسیده، چرا نرخ قطعات ماشینآلات معدنی همچنان صعودی بوده، به موضوع برابری قیمتها با نرخ ارز اشاره کرد و گفت: دلیل اصلی این موضوع هماهنگی قیمتها با نرخ ارز است.
او اظهار کرد: رشدی که در دلار بهوجود آمده، در هیچ زمینه دیگری به وجود نیامده است. اگر امروز قیمت ماشینآلات معدنی رشد کرده به این دلیل است که افزایش قیمتها پلکانی بوده است.
نقش تحریم در افزایش قیمت
برگزیده بنیاد ملی نخبگان کشور در علوم زمین با اشاره به اینکه تحریمها در افزایش قیمتها تاثیرگذار بوده، اظهار کرد: وقتی تحریم هستیم و کالاهای موردنیاز وارد کشور نمیشوند، مجبوریم آنها را از دلالان با نرخ بالاتر تهیه کنیم؛ ازاینرو روند افزایش نرخ کالاهای معدنی از قبیل ماشینآلات و ابزارآلات بدون شک ادامهدار خواهد بود و نمیتواند ثابت باشد یا کاهش پیدا کند.
سود و ضرر معدنکاران
یثربی در ادامه با بیان اینکه افزایش نرخ ارز به سود معدنکاران است، گفت: حدود ۸۰ شرکت معدنی، فلزی و غیرفلزی در بورس اوراق بهادار تهران فعالیت میکنند که پس از افزایش نرخ دلار سودآوریشان افزایش یافته است.
او درباره علل این امر اظهار کرد: کسانی که دست به تولید محصولی میزدند مواد اولیه آن را با نرخ بالاتری هم دریافت میکردند.
این کارشناس معدن با اشاره به مشکلاتی که افزایش نرخ ارز برای معدنکاران ایجاد میکند، اظهار کرد: در مجموع افزایش نرخ دلار برای معدنکاران مضر است. البته این مسئله بیشتر در معادن بزرگ مشهود است. از آنجایی که این معادن ماشینآلات بیشتری در اختیار دارند، بیشتر هم متضرر میشوند و ظرفیت تولیدشان کاهش مییابد.
او تاکید کرد: وقتی فعالان معدنی نتوانند با ظرفیت تولیدی که ایجاد کرده بودند، کار کنند این مسئله در عرضه و بازار هم تاثیر منفی خواهد گذاشت؛ بنابراین افزایش نرخ دلار ضرر هنگفتی را به فعالان معدنی و صنایعی که با ماشینآلات سنگین کار میکنند، تحمیل میکند.
یثربی در پایان با اشاره به مسئله سود سرمایه، اظهار کرد: البته از جهتی فعالان معدنی ضرر چندانی نمیکنند، زیرا وقتی نرخ دلار افزایش یافت، نرخ ماشینآلات، مسکن و در کل، دارایی هم افزایش مییابد؛ در نتیجه سرمایه و دارایی شرکتهای معدنی در کل افزایش چشمگیری پیدا میکند.
سخن پایانی...
از آنجایی که بخش قابلتوجهی از قطعات و ماشینآلات معدنی وارداتی هستند و با ارز نیمایی یا آزاد وارد میشوند، در صورت افزایش نرخ ارز، نرخ آنها بهتدریج افزایش پیدا میکند. در واقع افزایش نرخ هر کالایی در کشور به ارز، بهویژه دلار ارتباط دارد و ماشینآلات و ابزارآلات معدنی نیز از این حوزه مستثنا نیستند.
کارشناسان درباره چرایی بالا بودن نرخ ارز به عوامل مختلفی اشاره دارند که یکی از آنها اعمال تحریمها است. آنها باور دارند درنتیجه تحریمها، عرضه ارز به بازار محدود شده، در حالی که تقاضا به همان نسبت کاهش پیدا نمیکند. کاهش عرضه و افزایش تقاضا خود عامل موثری در روند صعودی قیمتها است.
عامل دیگری که کارشناسان درباره افزایش قیمتها به آن اشاره دارند، وجود دستهای پشت پرده است. آنها تاکید دارند عدهای بهدلیل منافع شخصی واردات را بهصرفه دانسته و از تولیدکننده داخلی حمایت نمیکنند؛ بهاینترتیب کارشناسان معتقدند مقاومتهایی در کشور علیه کاهش قیمتها وجود دارد. اینکه چه اتفاقی میافتد که هرازگاهی شاهد افزایش نرخ دلار هستیم را مسئولان مربوطه باید پاسخ دهند.
در مجموع بهباور کارشناسان هرچند تحریم در افزایش قیمتها موثر است اما سهم آن کمتر از ۵۰ درصد است و مابقی مشکل را باید در داخل جستوجو کرد. از آنجایی که بخش معدن میتواند به رونق اشتغال و رشد درآمدزایی در کشور کمک کند، دولت موظف است در راستای رفع تحریمها، حمایت از معدنکاران، تسهیل شرایط برای ورود ماشینآلات معدنی گام بردارد. در واقع دستگاه نظارت در بخش دولت باید در این حوزه ورود و مشکلات گرانی ماشینآلات را حل کند.
از آنجایی که میدانیم مواد معدنی تاثیر بسزایی در رونق اقتصادی دارند، باید به فکر حل مشکلات این حوزه بود.