زهرا فریدزادگان - گروه صنعت: وقتی برای نخستین‌بار در سال ۱۳۳۹ ساختمان پلاسکو در چهارراه استامبول تهران، با روشی جدید و سازه‌ای فلزی بنا شد، کارشناسان بر این باور بودند که ساخت ساختمان‌ها به روش صنعتی در پایتخت، می‌تواند دروازه ورود ایران به دنیای صنعتی‌سازی ساختمان باشد.
با گذر زمان و افزایش جمعیت و گسترش و توسعه شهری، خانه‌های سنتی پاسخگوی نیاز معیشتی مردم نبود، بنابراین لزوم ساخت خانه‌هایی که هم از نظر زمان ساخت و هم از لحاظ هزینه به‌صرفه باشد، ضروری به نظر می‌رسید. از سوی دیگر با هشدار کارشناسان در مورد نبود ایمنی سازه‌ای در ساختمان‌های سنتی، کیفیت در ساخت‌وساز و بالا بردن ضریب ایمنی از مهم‌ترین گزینه‌هایی بود که موردتوجه قرار گرفت، بنابراین صنعتی‌سازی وارد مرحله جدیدی شد و برای نخستین‌بار به‌صورت انبوه‌سازی در پروژه‌های مسکن مهر مورد استفاده قرار گرفت. اگرچه دولت پیشین موفقیتی در این بخش حاصل نکرد، اما همچنان از مهم‌ترین گزینه‌های مورد بررسی در بخش صنعت ساختمانی است.
مفهوم نادرست صنعتی سازی
عضو هیات‌مدیره سندیکای شرکت‌های ساختمانی در گفت‌وگو با صمت با تاکید بر اینکه مفهوم صنعتی‌سازی در ایران با تعریف آن در مفهوم جهانی تفاوت دارد، می‌گوید: انبوه‌سازی تنها نمی‌تواند به معنای صنعتی‌سازی باشد، چراکه بر اساس اصول صنعتی‌سازی، مفهوم این واژه فقط به معنای پیش‌ساخته سازی نیست، بلکه روشی است که با هدف بهبود کیفیت، صرفه‌جویی در زمان ساخت و استفاده از نیروی کار مجرب، به افزایش بهره‌وری و استفاده فناوری در صنعت ساخت‌وساز می‌انجامد.
به گفته «محمدعلی پورشیرازی» اگرچه سیستم صنعتی‌سازی در ایران با استانداردهای روز دنیا فاصله چندانی ندارد، اما پیشرفت این صنعت در ایران مشروط به حذف رانت‌خواری از این بخش است. وی یکی از مزایای مهم صنعتی‌سازی ساختمان را برقراری تعادل در بازار عرضه و تقاضا می‌داند و می‌افزاید: در صورت حرکت به سمت صنعتی‌سازی ساختمان نه تنها توانایی پاسخگویی به تقاضای فعلی جامعه وجود خواهد داشت، بلکه در سرعت ساخت، کیفیت و قیمت تمام‌شده ساختمان نیز تاثیرات مثبتی خواهد گذاشت.
لزوم صنعتی‌سازی در شهرهای کوچک
با وجود اینکه مزایای صنعتی‌سازی ساخت‌وساز در کشورهای پیشرفته به اثبات رسیده است، اما این شیوه در ایران و با توجه به زیرساخت‌های موجود، معایب فراوانی دارد. پورشیرازی در این زمینه معتقد است که صنعتی‌سازی باید در شهرهای دورافتاده انجام شود و پیاده‌کردن این روش در کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز و مشهد تنها به سرازیر شدن جمعیت شهرهای کوچک به مراکز استان می‌انجامد چراکه انبوه‌سازی به روش جدید، قیمت تمام‌شده خانه را کاهش و تقاضا را افزایش می‌دهد.
به گفته کارشناسان، نبود زیرساخت‌های مناسب برای صنعتی‌سازی ساخت‌وساز در ایران و به‌ویژه در پروژه‌های مسکن مهر، عامل اصلی ناموفق بودن این طرح بوده است. این، موضوعی است که یکی از فعالان بخش ساخت مسکن به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: کشوری می‌تواند در زمینه صنعتی‌سازی موفق باشد که پیش از هر اقدامی زیرساخت‌های مناسب ساخت‌وساز به روش جدید را فراهم کند.
صنعتی‌سازی بدون کارشناسی
رضا والی‌زاده، عضو انجمن مدیران فنی و اجرایی ساختمان با رد نظریه انبوه‌سازی در شهرهای کوچک و دورافتاده، در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: درحالی‌که شهرهای بزرگ قابلیت کافی برای انبوه‌سازی به شیوه صنعتی را ندارند، چگونه می‌توان در شهرهای کوچک که فاقد زیرساخت‌های اولیه هستند، ساخت‌وساز به شیوه جدید را اعمال کرد.
به گفته وی، یکی از علت‌های اصلی موفق نبودن پروژه مسکن مهر، نبود امکانات و زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح بوده است.
این فعال بخش مسکن می‌گوید: انبوه‌سازی حتی اگر با بهترین کیفیت صنعتی‌سازی روز دنیا ساخته شود، اما از نظر مکان‌یابی و وجود زیرساخت‌های مناسب، کارشناسی نشده باشد، نمی‌تواند جوابگوی تقاضای جامعه باشد، علاوه بر این، صنعتی‌سازی در ایران تنها ۱۰درصد با استانداردهای روز دنیا همسو است. وی مصداق بارز این گفته را پروژه‌های مسکن مهر می‌داند و می‌گوید: ایجاد امکانات موردنیاز، کیفیت ساخت‌وساز و مکان‌یابی در پروژه مسکن مهر غیرکارشناسی بود که همین موضوع یکی از علت‌های شکست این طرح است.
ساختمان، صنعت یا کالای مصرفی!
والی‌زاده یکی از چالش‌های مهم دیگر صنعتی‌سازی مسکن را تبدیل ساخت‌وساز و خریدوفروش مهندسی به ساخت‌وساز بسازبفروش عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: یکی از مواردی که در حال حاضر صنعتی‌سازی را با تهدید روبه‌رو می‌کند، ورود افراد غیرمتخصص به عرصه ساخت‌وساز است، این در حالی است که این افراد دید کلان به صنعت ساختمان ندارند. درواقع می‌توان گفت که در ایران به ساختمان به‌عنوان یک صنعت کامل نگاه نمی‌شود و بیشتر به‌عنوان یک کالای مصرفی به آن توجه می‌شود. به اعتقاد والی‌زاده، در صورت نگاه تخصصی به موضوع صنعتی‌سازی ساختمان در ایران، در آینده نزدیک این صنعت به‌دلیل ویژگی‌هایی که دارد، بخش بزرگی از معضلات کنونی ساخت‌وساز کشور را برطرف خواهد کرد.
با این شرایط و ازآنجایی‌که ایران به‌واسطه برخورداری از کارشناسان و متخصصان زبده در بخش صنعت و ساختمان میان کشورهای پیشرفته جایگاه مطلوبی دارد، شایسته است که از تخصص و مهارت این افراد برای پیشبرد آنچه صنعت ساختمان‌سازی دنیا به‌سوی آن حرکت می‌کند، استفاده شود.