از تایر در اصطلاح عامیانه به‌عنوان کفش خودرو نام برده می‌شود که از اهمیت بسزایی برخوردار است. این قطعه هم در افزایش و کاهش آلودگی هوا و هم در بالا رفتن و پایین آمدن آمار تصادفات تاثیر دارد.
تایر پیش از تحریم یکی از قاچاق‌پذیرترین قطعات خودرو به‌شمار می‌رفت و پس از محدودیت‌های بین‌المللی، مشکلات آن افزون شد. کمبود تیراژ و ممنوعیت واردات کالاهایی که در داخل تولید دارند سبب شد بازار دچار کمبود محصول شده که در ادامه ممنوعیت صادرات تایرهای داخلی را به‌دنبال داشت. تولیدکنندگان درحالی پیش از این نسبت به از دست رفتن بازارهای بین‌المللی خود گلایه‌مند بودند که معتقدند نرخ نهاده‌های تولید نیز منجر به افزایش قیمت تمام‌شده کالا شده است. روندی که در یک سال گذشته رخ داده و همچنان ادامه دارد. این موضوع مشکلاتی را در حوزه تولید برای تولیدکنندگان تایر به‌وجود آورده است. این درحالی است که در یک سال گذشته در چند نوبت قیمت تایر از سوی سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان بین ۱۰ تا ۳۰ درصد افزایش یافت. با این همه تولیدکنندگان عنوان می‌کردند این درصدها پاسخگوی هزینه‌کرد آنها در تولید نیست. از این‌رو براساس آخرین خبرها تعیین قیمت تایر برعهده تولیدکنندگان گذاشته شده و براساس مصوبه جدید ستاد تنظیم بازار، لاستیک‌های سواری تولید شده با مواد اولیه ارز نیمایی، در چارچوب ضوابط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، مشروط بر اینکه تولید و فروش آن(زنجیره توزیع) در سامانه جامع تجارت ثبت شود، رأسا از سوی واحدهای تولیدی قیمت‌گذاری شوند. حال پرسش این است که در شرایط فعلی آزاد کردن قیمت‌گذاری چه تاثیری در بازار تایر خواهد داشت؟
واگذاری تعیین قیمت به انجمن
محمدرضا تقی‌گنجی، عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی صنعت تایر با تایید خبر آزاد شدن قیمت تایر، درباره وضعیت بازار این محصول به صمت گفت: دلیلی برای نگرانی نسبت به قیمت تایرها وجود ندارد و این وظیفه (قیمت‌گذاری) برعهده تولیدکنندگان و انجمن است و قیمت‌گذاری مانند روند اعمالی سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان انجام خواهد شد. براساس فرمول، با احتساب قیمت تمام‌شده به اضافه ۱۵ درصد سود قیمت نهایی تعیین می‌شود. تقی‌گنجی در پاسخ به این پرسش که اگر قیمت‌گذاری با آنچه سازمان حمایت محاسبه می‌کرد تفاوتی ندارد چرا از ابتدا این امر را خود انجمن انجام آن را نمی‌داد یا چرا خود سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان قیمت نهایی را تعیین نمی‌کند، گفت: در سال‌های گذشته قیمت تایر را خود انجمن تعیین و به سازمان حمایت اعلام می‌کرد. در ادامه زمانی که ارز ۴۲۰۰ تومانی برای تولیدکننده تایر تخصیص داده شد بود برای اینکه در این‌باره رانتی ایجاد نشود، سازمان حمایت اعلام کرد قیمت نهایی تایر را خودش تعیین می‌کند. وی در ادامه تصریح کرد: درحال‌حاضر ارز ۴۲۰۰ تومانی وجود ندارد و مواد اولیه تایر با ارز نیمایی تامین می‌شود؛ بنابراین دلیلی بر دخالت سازمان حمایت در امر قیمت‌گذاری تایر وجود ندارد. تشکل‌های صنفی و انجمن‌ها می‌توانند این قیمت را تعیین کنند.
درصد افزایش قیمت تایر
عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی صنعت تایر با اشاره به نرخ مواد اولیه عنوان کرد: آخرین تعیین قیمت برای ۳۰ تیر ۹۹ بود که سازمان حمایت مجوز افزایش ۳۰ درصد قیمت تایر را صادر کرد.آن زمان ارز تخصیصی واردات مواد اولیه تایر با دلار ۱۶ هزار و ۴۰۰ تومانی محاسبه می‌شد. اما امروز تولیدکننده با ارز ۲۷ هزار تومانی مواد اولیه مورد نیازش را تهیه و تامین می‌کند. این تفاوت حدود ۱۲ هزار تومانی در تعیین قیمت جدید اعمال خواهد شد. تقی‌گنجی با بیان اینکه مواد اولیه تولید داخل هم متاثر از نرخ ارز است، اظهارکرد: بر این اساس، قیمت‌ها چندین برابر شده است. به‌عنوان مثال، «اس‌بی‌آر» به‌عنوان یکی از مواد اولیه تولید تایر، حدود ۱۲ هزار تومانی امروز ۳۳ هزار تومان قیمت خورده است. یا نرخ دوده ۸ هزار تومانی ۱۵ هزار تومان در هر کیلو تعیین شده است. در کل قیمت مواد اولیه چندین برابر شده و همین موضوع قیمت تمام‌شده تایر را هم افزایش داده است. وی درباره درصد افزایش احتمالی قیمت تایر اعلام کرد: وقتی نهاده‌های تولید در داخل فرمول قیمت‌گذاری قرار گیرد به درصدی حدود ۹۰ درصدی می‌رسیم. البته سود تولیدکننده حداقلی و ۱۵ درصد است. درصدی که خود سازمان حمایت تعیین کرده است. این افزایش بیشتر ناشی از نرخ ارز و قیمت نهاده‌های تولید است.
دلالی و تفاوت قیمت‌ها
این فعال حوزه تایر با تاکید بر اینکه تولیدکننده تایر در این افزایش قیمت نقشی ندارد، ادامه داد: درحال‌حاضر قیمت تایر در بازار بسیار بالاست و اگر این ۹۰ درصد به نرخ کارخانه تایر افزوده شود، باز هم همچنان به قیمت فعلی تایر در بازار آزاد نمی‌رسد. به‌عنوان مثال، یک جفت تایر پراید در بازار حدود ۱۲۵۰ هزار تومان است اما با افزایش ۹۰ درصدی پیش‌بینی‌شده برای نرخ کارخانه‌ای تایر حدود ۸۰۰ هزار تومان می‌شود. تقی‌گنجی درباره این فاصله قیمت کارخانه و بازار گفت: نظام توزیع مشکل دارد. اگر سامانه جامع تجارت از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت طراحی شده به‌طور کامل راه‌اندازی شود، نظارت دقیق‌تر خواهد شد، زیرا تولیدکنندگان و فروشندگان باید میزان تولید و فروش خود را به‌طور ریز در آن اعلام کنند. در این صورت این فاصله قیمتی از بین خواهد رفت. وی در توضیح این مسئله که برخی به رانت‌های موجود در توزیع تایر اشاره می‌کنند، گفت: دلال‌ها تایر بدون فاکتور را نمی‌توانند از تولیدکننده تهیه کنند، زیرا تایرسازان تولیدکنندگان بزرگی هستند که در بازار سهام حضور دارند و برخی از نهادهای دولتی در آنها سهامدار هستند؛ بنابراین حتی برای تولید و فروش یک حلقه لاستیک هم باید فاکتور صادر و در سامانه جامع تجارت وارد کنند. شاید نمایندگان و توزیع‌کنندگان یا خرده‌فروشان مبادرت به این نوع سوداگری کنند.
ضرورت نظارت بر توزیع
این مسئول صنفی با بیان اینکه نظارت بر توزیع برعهده نهادهای نظارتی است، گفت: سازمان تعزیرات حکومتی، سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و سازمان بازرسی باید نظارت بر بازار داشته باشند. در این‌باره وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام‌کرده این نظارت در بازار با کمک بسیج انجام‌می‌شود. پیش‌تر در نحوه توزیع و فروش در سامانه فروش اشکالاتی وجود داشت که با اعلام آن از سوی انجمن صنفی صنعت تایر اصلاح شد؛ به‌عنوان مثال، فردی که امروز مبادرت به خرید ۴ حلقه لاستیک کرده، فردا هم می‌توانست همین تعداد را از همین سامانه تهیه کند و حتی روزهای بعد هم همین‌طور. این منجر به کاسبی در این حوزه شده بود که در ادامه اصلاح شد. او اعلام کرد: بنا بر سخنان رئیس‌جمهوری قرار است ۹ آذر از سامانه جامعه تجارت به‌طور کامل بهره‌برداری شود این در حالی است که تایرسازان از ۲ ماه پیش تمام تولیدات و فروش خود را با جزییات در این سامانه اعلام می‌کردند. وی افزود: به‌این ترتیب، کالا آماده فروش اعلام می‌شد و افراد با ارائه حواله دولتی تایر مورد نیاز خود را خریداری و تحویل می‌گرفتند. برای این تعداد تایر اگر حواله تا یک ماه دریافت نمی‌شد تولیدکنندگان یا فروشندگان می‌توانستند آنها را در بازار آزاد به‌فروش برسانند.
افزایش تولید تایر
تقی‌گنجی با بیان اینکه در ۷ ماه نخست سال تولید روند افزایشی داشت، گفت: برای امسال ۳۰ درصد افزایش تیراژ در صنعت تایر هدف‌گذاری شد که در ۷ ماه نخست ۲۶ درصد آن محقق شد.او یادآور شد: افزایش تیراژ منجر به کاهش قیمت‌ها نمی‌شود، زیرا قیمت تمام شده محصول نهایی به‌دلیل افزایش نرخ مواد اولیه گران تمام می‌شود. درحال‌حاضر تولیدکننده با حداقل سود محصولاتش را تولید و به فروش می‌رساند از این‌رو نمی‌توان انتظار کاهش قیمت‌ها را در بازار داشت. تقی‌گنجی در پایان گفت: ۷۵ تا ۸۰ درصد تایر مورد نیاز بازار در بخش تایرهای سواری در داخل تولید و ۲۰ درصد باقی وارد می‌شود.
قیمت تایر خارجی به کام تولیدکننده داخلی
در ادامه غفور جعفری یکی از فعالان بازار لوازم یدکی در حوزه تایر به صمت گفت: اگر قیمت تایر آزاد شود، طبیعی است که نرخ تایر ۲ برابر شود. از ابتدای سال تا امروز بیش از ۷۰ درصد نرخ تایر در بازار افزایش یافته است. کمبود تایر و ممنوعیت واردات تایرهای خارجی منجر به افزایش نجومی قیمت‌ها در بازار لوازم یدکی شده است.وی افزود: با این وضعیت باید منتظر باشیم تا قیمت تایر ۱۰۰ درصد گران‌تر شود درحالی‌که بازار تایر نه به‌لحاظ عرضه و نه تقاضا شرایط خوبی ندارد. وی ادامه داد: نمایندگی‌ها که با فاکتور خرید دارند قیمت‌شان مشخص است اما کسانی که با رانت بدون فاکتور خرید تایر می‌کنند و سپس به توزیع آن می‌پردازند با قیمت روز تایر را به‌فروش می‌رسانند. افزایش قیمت‌ها بازار تقاضا را نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد کاهش داده است.
جعفری در پاسخ به این پرسش که قیمت یک جفت تایر پراید در بازار چقدر است، گفت: نوع ایرانی آن حدود یک میلیون تومان است. تایر پراید چینی بین یک میلیون و ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شود. همین تایر که از کشور ترکیه یا هند وارد شود حدود ۱۲۵۰ هزار تومان معامله می‌شود. او درباره اینکه با افزایش ۹۰ درصدی قیمت تایر نرخ آن در بازار چه تغییری خواهد داشت، گفت: درحال‌حاضر نمایندگی‌ها تایر پراید داخلی را با قیمت ۶۰۰ هزار تومان تحویل می‌گرفتند و با سود ۱۵ درصدی حدود ۷۰۰ هزار تومان به‌فروش می‌رساندند این در حالی است که نرخ بازار آن بین ۹۰۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان است. جعفری گفت: اگر قیمت تایر ۹۰ درصد افزایش پیدا کند قیمت فعلی آن که برای نمایندگی‌ها حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان است به یک میلیون و ۳۳۰ هزار تومان می‌رسد.
سخن پایانی
گویا قرار نیست مشکلات تولید و بازار حل شود. باوجود گلایه تولیدکنندگان از نرخ ارز و نهاده‌های تولید و اینکه با ضرر فعالیت دارند صنعت تایر توانست به‌هر ترتیبی مانند توزیع قطره چکانی براساس فعالان بازار، ورق را به‌نفع خود برگرداند و قیمت‌گذاری دستوری را از این صنف حذف کند. حال پرسش این است که حق مصرف‌کننده چگونه محق می‌شود؟ یکی از فعالان بازار لوازم یدکی در حوزه تایر عنوان می‌کند به‌دلیل رانت‌های موجود در این صنف تغییر شغل داده و نمی‌توان سالم در این صنف فعالیت داشت. هر کس سهمیه‌ای در تایر دارد آن را در بازار به نرخ روز به‌فروش می‌رساند و دلال‌بازی در این بخش زیاد است. از سوی دیگر، اینکه تولیدکننده محصولات خود را با نرخ تایرهای خارجی که دارای تعرفه هستند، مقایسه و برآورد قیمت کند، خود حاکی از مشکلات موجود در این صنف دارد.