در حال ‌حاضر در سراسر جهان روزانه حدود ۶۰۰ میلیون تن جابه‌جایی کالا و نزدیک ۱۰ میلیون تن ترانزیت بار، از طریق سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای انجام می‌شود. این آمار و ارقام چشمگیر و قابل‌توجه، تنها بیانگر لزوم و اهمیت وجود سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای و نقش فزاینده و مهم آن در اقتصاد کشور‌ها و نیاز‌های روزمره اجتماعی است، چراکه بخش زیادی از اقلام اساسی زندگی از قبیل خوراک، پوشاک، دارو و لوازم اداری و خانگی، از این طریق جابه‌جا و تامین می‌شوند.

چرا حمل‌ونقل جاده‌ای؟

یکی از محبوب‌ترین و پرکاربرد‌ترین روش‌های جابه‌جایی زمینی، بدون شک «سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای» است که اغلب از آن به‌عنوان ساده‌ترین، در دسترس‌ترین و منعطف‌ترین سیستم جابه‌جایی کالا، یاد می‌شود. سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای را می‌توان گسترده‌ترین و جامع‌ترین سیستم ترانزیت بین کشورها و شهرها دانست. امروزه تقریبا در هر جایی و منتهی به هر منطقه و روستایی، جاده یا اتوبانی وجود دارد. در حال ‌حاضر، بیشترین جابه‌جایی مسافر و ترانزیت کالا در سراسر جهان، از طریق جاده‌ها، خیابان‌ها و اتوبان انجام می‌شود.

باید مسیر به‌صرفه ایجاد کنیم

روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک کشور درباره وضعیت حمل‌ونقل تجاری در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: وضعیت حجم کالاهای ترانزیتی کشور از نظر اعداد و ارقام رو به بهبود است. طی ۸ ماه نخست امسال به حجم حدود ۸.۱ میلیون تن کالای عبوری خارجی در کشور دست پیدا کرده‌ایم که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد چشمگیری داشته است. لطیفی خاطرنشان کرد: پیش از سال ۱۳۹۸ حجم ترانزیت کشور چندان مطلوب نبود؛ یعنی از سال ۱۳۹۳ تا سال ۱۳۹۸ این روند در مسیر کاهش قرار داشت اما طی سال ۱۳۹۸ تغییر کرد و آمار حدود ۷.۵ میلیون تنی را در کالای عبوری از کشور به ثبت رساندیم. آمار کل سال ۱۳۹۹ نیز تکرار ‌همین مقدار بود. پیش‌بینی و برآورد ما درباره میزان ترانزیت کشور برای امسال حدود ۱۲ میلیون تن است که رشد ۷۰ درصدی و قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به سال‌های گذشته به‌شمار می‌رود؛ به این ترتیب، ترانزیت کشور به دوران اوج خود در سال‌های ۹۲ و ۹۳ باز خواهد گشت. 

وی با اشاره به ترانزیت سالانه ۱.۵ میلیون‌ تنی کشور در دهه ۷۰ خاطرنشان کرد: در برنامه پنجم و ششم توسعه نیز آمده است این میزان سالانه باید ۱۰ درصد افزایش پیدا کند. اگر این هدف محقق می‌شد، این رقم امسال باید به حدود ۲۴ میلیون تن می‌رسید که هنوز با این ارقام فاصله زیادی داریم. 

سخنگوی گمرک کشور با اشاره به تاکید رهبر معظم انقلاب مبنی ‌بر دستیابی به رقم ۵۰ میلیون تن در عبور کالا از کشور تصریح کرد: اگر بخواهیم به این اعداد و ارقام دست پیدا کنیم باید همه نهاد‌های مرتبط به همکاری با یکدیگر بپردازند. مهم‌ترین نکته در این روند قوانین دست‌و‌پاگیر فعلی هستند که مانع از تردد محموله‌های خارجی در کشور می‌شوند. در این زمینه باید مانع‌زدایی و تسهیل قوانین در اولویت قرار گیرد.

وی بیان کرد: در حال ‌حاضر کوتاه‌ترین مسیر ترانزیت در منطقه را داریم. به‌علاوه اینکه براساس اعلام سازمان ملل متحد ایران نقطه عطف کریدور شمال-جنوب و کریدور شرق-غرب به‌شمار می‌رود؛ البته این مسیر کوتاه به‌معنی سریع‌ترین زمان ترانزیت کالا نیست. متاسفانه مسائل مختلفی از جمله فراهم نبودن زیرساخت‌ها، نگاه‌ سازمان‌های پرتعداد دخیل در حمل‌ونقل و تجارت خارجی و کنترل‌های مرزی بیشتر نسبت به سایر کشورها، باعث می‌شود باوجود کوتاه‌تر بودن مسیر عبوری کشور ما، زمان زیادی از صاحبان کالا هدر برود.

لطیفی در توضیح این موضوع عنوان کرد: کشورها زمانی کالای خود را از یک مسیر عبور می‌دهند که مجموعه زیرساخت‌ها، طول مسیر، هزینه‌های حمل‌ونقل و زمان عبور بهترین شرایط را برای آنها ایجاد کند. متاسفانه این شرایط در مسیرهای تجاری کشور ما فراهم نیست. این شرایط علاوه بر خواسته نظام سلطه است که قصد دارد ایران را در انزوای تجاری و اقتصادی نگاه دارد. سخنگوی گمرک کشور همچنین گفت: البته باتوجه به اینکه صاحبان بیشتر کالاها فعالان بخش‌های خصوصی هستند و از نظام سلطه تبعیت نمی‌کنند و اگر مسیر‌های کوتاهی مانند ایران برای آنها از هر نظر به‌صرفه باشد، می‌توان به استقبال صاحبان کالا امیدوار بود.

در زیرساخت‌ها مشکل داریم

سیده فاطمه مقیمی، عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی تهران درباره حمل‌ونقل تجاری و شرایط آن در کشور در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: حوزه حمل‌ونقل تجاری بهبود چندانی نسبت به گذشته پیدا نکرده‌ و همچنان این حوزه با مشکلات فراوانی روبه‌رو است. مقیمی با اشاره به مولفه‌های موثر بر حوزه حمل‌ونقل تجاری کالا یادآور شد: در بحث ترانزیت عواملی مانند سرعت حرکت کالا، نرخ مناسب و امنیت می‌تواند یک مسیر تجاری را به‌عنوان گزینه هدف صاحبان کالا قرار دهد و از سوی دیگر آن را به یک منبع سودآور برای کشور تبدیل کند. 

این کارشناس حوزه اقتصاد درباره ظرفیت و قابلیت‌های مسیرهای ترانزیتی کشور ما افزود: مسیر ترانزیتی ایران با فرصت همجواری با ۱۵ کشور، دسترسی مطلوب به آب‌های آزاد و قرار گرفتن در شاهراه تبادلاتی شمال-جنوب و شرق-غرب دارای موقعیت بسیار مناسبی برای تبدیل شدن به مسیر ترانزیت منطقه است. اما نکته این است که آیا دست‌اندرکاران و سیاست‌گذاران این حوزه می‌توانند زیرساخت‌های موردنیاز صاحبان کالاها را در مسیرهای عبور کالا در ایران فراهم کنند؟

وی تاکید کرد: یکی از موانع مهم شکل‌گیری چنین منابع سودآوری در کشور، قوانین زائد و در نتیجه کاهش سرعت عبور کالا در مسیرهای ترانزیتی است. تعدد ایستگاه‌ها و گلوگاه‌های نظارتی و همچنین اقدامات موازی نهادها، موجب توقف و رکود کالا در مسیرهای ترانزیتی ایران می‌شود.

وی در این ‌باره با اشاره به لزوم تعامل میان نهاد‌های نظارتی و قانون‌گذار بیان کرد: نهاد‌های مختلف نباید به‌صورت موازی ‌کار کنند، زیرا موازی‌کاری آنها در نهایت منجر به از بین رفتن زمان یعنی یکی از شاخص‌های مهم در انتخاب مسیر ترانزیت می‌شود و خواب سرمایه صادرکنندگان را در پی خواهد داشت.

مقیمی نبود زیرساخت‌ها را از دیگر مشکلات حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای تجاری در کشور دانست و افزود: برای دستیابی به یک مسیر ترانزیتی مطلوب باید زیرساخت‌های مورد نیاز را نیز فراهم آوریم؛ در این راستا نیز کیفیت جاده‌ها و راه‌های مواصلاتی، امتداد و انقطاع مسیرها از مهم‌ترین عوامل به‌شمار می‌روند. 

وی انقطاع مسیرها را یکی از معضلات اصلی شبکه ترانزیت ایران دانست و تصریح کرد: در حال ‌حاضر مسیرهایی مثل کریدور شمال-جنوب یا راه‌آهن رشت-آستارا سال‌ها در انتظار یکپارچگی و اتصال مانده‌اند؛ یعنی در این مدت فرصت درآمدزایی از این مسیرهای تجاری را به کشورهای دیگر تقدیم کرده‌ایم.مقیمی در پایان به موضوع نگهداری از ابزارهای حمل‌ونقل اشاره کرد و گفت: شبکه ترانزیت کشور در صورتی به‌درستی شکل خواهد گرفت که جدا از موضوع راه‌اندازی و بهره‌برداری اولیه، شرایط مطلوب تکمیل و نگهداری از این شبکه را نیز مد نظر قرار دهیم و آن را برای صاحبان کالا به‌عنوان مسیرهای دائمی، امن و ارزان معرفی کنیم.

سخن پایانی

پارامتر‌های فراوانی در فرآیند یک جابه‌جایی از طریق سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای موثرند. مانند دیگر روش‌های ترانزیت کالا، حمل‌ونقل جاده‌ای نیز معایب و البته مزایای منحصر به‌فرد خود را دارند. قابل‌توجه‌ترین مزیت استفاده از سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای، سادگی فرآیند و روند انجام آن است؛ به این ترتیب که برای استفاده از آن نیاز به طی کردن فرآیند‌های طولانی و شرایط و مدارک خاص نخواهید داشت. دومین مزیت حمل‌ونقل جاده‌ای صرفه‌جویی در هزینه است؛ سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای می‌تواند محموله‌ها را با صرف کمترین هزینه منتقل کند و تاثیر قابل‌توجهی در کاهش هزینه‌های تجارت داشته باشد. اما از همه مزایا در صورت رفع مشکلات یادشده می‌توان بهره برد.