پیش‌نویس سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین بهانه‌ای شد که چگونگی جایگاه ایران در مصرف دهه آینده انرژی جهان یعنی تا سال ۲۰۳۰ مورد توجه قرار گیرد تا از این طریق بتوان موقعیت اقتصاد نفتی ایران را در سند مذکور مورد ارزیابی قرار داد.
براساس مولفه‌های اولیه این سند، ایران قرار است در حداکثر ۷ تا ۱۰ سال آینده روزانه نزدیک ۸.۵ میلیون بشکه نفت تولید کرده و از این رقم معادل ۲.۵ میلیون بشکه را به مصرف داخلی و بقیه آن که رقمی معادل ۶ میلیون بشکه در روز می‌شود را صادر کند و مقصد نهایی آن در این هدف‌گذاری کشور چین باشد، این در حالی است که در چند روز گذشته و مطابق گزارش بلومبرگ، آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی ادعا می‌کند تاثیرات ویروس کرونا بر بازار نفت ماندگار خواهد بود و چند سال باید بگذرد تا تقاضا بهبود یابد. در این شرایط نقطه اوج مصرف در سطحی پایین‌تر از پیش‌بینی‌های قبلی رخ خواهد داد. IEA می‌گوید پس از افت غیرقابل پیش‌بینی ۸ درصدی مصرف نفت جهانی در امسال، پیش‌بینی می‌شود مصرف جهانی نفت در سال ۲۰۲۳ به سطح پیش از کرونا بازگردد. حتی در این مورد که خوش‌بینانه‌ترین سناریوی آژانس بین‌المللی انرژی برای بازار نفت است، ویروس عالم‌گیر اثر ماندگار بر اقتصاد جهان دارد. برهمین اساس IEA سال ۲۰۳۰ را سال اوج نهایی مصرف نفت تعیین کرده و سطح آن را نیز پایین‌تر از پیش‌بینی سال گذشته خود می‌داند که در آمارهای جهانی ارائه و مطرح شده بود.
از سوی دیگر فاتح بیرول، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی نیز در چشم‌انداز سالانه این نهاد می‌نویسد: «دوران رشد جهانی تقاضای نفت در دهه آینده به اتمام می‌رسد، چراکه این پیش‌بینی نسبت به گزارش سال گذشته نموداری بسیار سنگین‌تر دارد. در گزارش سال پیش عنوان شده بود که هیچ نقطه نهایی رشد مصرف در افق چند سال آینده بازار جهانی نفت دیده نمی‌شود. در این شرایط اگر بهبود وضعیت کرونا با سرعت کمتری اتفاق بیفتد و آسیب‌های اقتصادی ادامه‌دار باشد، بازگشت به رشد تقاضای جهانی فقط چند سال دیگر طول خواهد کشید، چراکه مصرف سالانه در کشورهای متقاضی معادل ۷۵۰ هزار بشکه افزایش خواهد داشت. این روند تا آنجا ادامه دارد که در سال ۲۰۳۰ جمع مصرف نهایی نفت در کشورهای جهان به حدود ۱۰۳.۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.» با این همه این میزان نزدیک ۲.۵ میلیون بشکه در روز کمتر از گزارش‌های پیشین ارائه‌شده ازسوی آژانس است. از دیگر سو، باتوجه به پیش‌بینی‌های صورت گرفته افزایش تقاضای انرژی در کشورهای در حال توسعه که مهم‌ترین آنها هندوستان است، رخ خواهد داد و افزایش آن نیز برمبنای تقاضای تولیدات پتروشیمی است، نه سوخت جاده‌ای. گزارش‌های ادواری باتوجه به روند مصرف منابع هیدروکربوری نشانگر آن است که پس از سال ۲۰۳۰ میلادی، این صنایع با رشد مصرف سوخت سالانه حدود ۱۰۰ هزار بشکه در روز مواجه خواهند بود.
اما در همین راستا یا بهتر بگوییم در بدترین سناریوی ممکن، در حالتی که اثرات ویروس کرونا بر اقتصاد جهان طولانی باشد، نتیجه‌اش این خواهد شد که اقتصاد جهان در سال ۲۰۳۰ میلادی معادل ۱۰ درصد از وضعیت فعلی کوچک‌تر خواهد بود و به‌تعبیری دیگر باید گفت وضعیت بازار نفت بدتر خواهد شد.
ناگفته نماند که آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش خود گفته در این حالت مصرف نفت تا آخر دهه ۲۰۲۰ میلادی یعنی ماه‌های پایانی امسال میلادی به میزان پیش از کرونا باز نخواهد گشت.
از دیگر مطالعات میدانی در این زمینه باید گفت حتی پس از سال ۲۰۳۰، سالانه حدود ۳۹۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است تا برای میدان‌های نفتی قدیمی جایگزینی پیدا شود. در این میان و در یک نگاه تطبیقی برای تولید و عرضه نفت خام در ایران مورد قابل‌توجه دیگری نیز وجود دارد. باید به این موضوع توجه جدی داشته باشیم که کاهش تقاضا برای نفت در جهان و پیروزی جو بایدن، نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ می‌تواند برای همیشه برخی از تولیدکنندگان نفت در امریکا را از چرخه فعالیت خارج کند. در این حالت عزم دولتمردان کشور برای افزایش تولید نفت خام کشور به میزان بالای ۸.۵ میلیون بشکه با آنچه که از نظر گذشت، مغایرت فاحشی خواهد داشت.
ادامه دارد...
رضا پدیدار - رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران