حتما شما که این مطلب را می‌خوانید بازی مار و پله را بازی کرده‌اید. چه هیجاناتی که در دوران کودکی با گردش تاس و حرکت خانه‌ها به پا نمی‌شد و چه امیدهایی که جان می‌گرفت یا به‌سرعت از عرش به فرش سقوط می‌کرد.
مار و پله یک بازی بود و همه قبل از شروع بازی با مکانیسم بازی آشنا بودند و البته قواعد و شرایط بازی هم بسیار ساده بود؛ حرکت یک تاس! و شانسی که حرف اول و آخر را می‌زد. تقریبا مهارت تاثیری در بازی نداشت.
این روزها که بازار سرمایه به هفته سوم نزولی خود قدم می‌گذارد، حرکت خیلی‌ها مرا به یاد بازی مار و پله می‌اندازد! همه آنچنان غافلگیر هستند که گویی در سرمایه‌گذاری ورود کرده‌اند که ریسک در آن وجود نداشته و یک‌شبه با ریسک روبه‌رو شده‌اند.
در دنیای سرمایه‌گذاری در بازارهای موازی روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری وجود دارد که برخی از آنها به‌سبب تاسی برخی از میلیاردرهای بزرگ جهان همچون وارن بافت معروف‌ترند و برخی ناشناخته‌تر برای عموم.
یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری رشدمحور (Growth Investing) است؛ سرمایه‌گذاری که در آن سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی و فیزیکی بنا را بر رشد آن صنعت یا کالا در بازه‌ای طولانی قرار می‌دهند. این امر در اقتصادامریکا ممکن است شامل یک بازه ۱۰ تا ۳۰ ساله نیز شود.
صنایع و سهام‌های رشدمحور، آینده‌ای درخور را نوید می‌دهند و متکی بر مزیت‌های اقتصادی هستند؛ به‌عنوان نمونه نیاز به مصرف محصولات پلاستیکی در جهان در طول ۳۰ سال گذشته، صنایع پتروشیمی را جزو صنایع با شاخص رو به رشد قرار داده است. به این صف می‌توان صنایع بانکی و مالی، بیمه‌ها، مواد غذایی و صنایع فلزی را هم اضافه کرد.
نوع دیگر سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاری ارزش‌محور (Value Investing) است. سرمایه‌گذاری که سرمایه‌گذار با قدرت تشخیص خود می‌تواند سهمی را پایین‌تر از ارزش بازار شناسایی کند و بعد به نرخ روز و دارای سود بفروشد. وارن بافت اسطوره این روش سرمایه‌گذاری است.
نوع دیگر سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری شاخص‌محور (Index Investing) است. در این نوع سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران یک شاخص را به‌عنوان الگو برمی‌گزینند. برای نمونه شاخص ۳۰ شرکت بورس تهران یا شاخص ۵۰۰ اس‌اندپی در امریکا یا هر شاخص دیگر و سبد سهامی مطابق با آن را انتخاب می‌کنند.
در بین این نوع سرمایه‌گذاری‌ها براساس بازارهای رو به بالا و پایین از استراتژی‌های تهاجمی و تدافعی نیز بسیار استفاده می‌شود.
حال برگردیم به بازی مار و پله و ربط آن به سرمایه‌گذاری این روزهای بورس!
در بازی مار و پله تکلیف روشن است. یک تاس داریم و نردبان‌هایی برای صعود و مارهایی که شما را به کام مرگ می‌کشانند و مسیر سقوط شما هستند. از اول می‌دانید که شانس مولفه اصلی این بازی است؛ آیا در بازار سرمایه اینچنین است؟ خیر؛ برخلاف تمام حمله‌هایی که به بازار سرمایه در ایران می‌شود که بیشتر آن طبیعی و ناشی از نبود عمق بازار و به قول نسیم نیکلاس «طالب بودن» منتقدان است، این بازار مانند سایر بازارها، متاثر از متغیرهای بسیاری است.
به یاد ندارم که سرمایه‌گذار حرفه‌ای به‌خاطر حرف فلان وزیر یا رئیس بورس یا هر فرد دیگری وارد بازار سرمایه‌گذاری شده باشد. بیشتر سرمایه‌گذاران حرفه‌ای با دیدن رشد نقدینگی، کاهش رشد اقتصادی و تورم بالا با هدف حفظ دارایی‌ها وارد این بازار می‌شوند تا از فرصت‌های بازار بهره ببرند و حتی در این بین از فرصت‌های بازارهای موازی هم استفاد می‌شود. مانند آنچه که بین سال ۹۷ تا ۹۹ در اقتصاد ایران افتاد. تا اینجای کار بازار سرمایه هیچ شباهتی به بازی مار و پله ندارد.
اما از زمان ورود دولت به این بازار، بازار تبدیل به بازی می‌شود. حمایت‌های ریز و درشت از بازار به‌جای کمک کردن به جایگاه این بازار، آن را در کوتاه‌مدت تبدیل به یک بازی می‌کند؛ بازی که بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه‌وارد ریسک آن را در هیچ جای محاسبات قرار نمی‌دهند و بارها این جمله را از آنها می‌شنوی: «دولت بنا دارد تا انتهای دولت حداقل از بازار حمایت کند.»
وقتی این جمله‌ها را می‌شنوی مطمئن می‌شوی که بازار تبدیل به بازی شده است؛ بازی که در آن بازیگران جدید و بعضا حرفه‌ای نه به سبب داشتن استراتژی مشخص بلکه به سبب اینکه «می‌شود روی حرف‌ها حساب باز کرد» اقدام به ورود به آن می‌کنند!
در این شرایط دیگر از روند طبیعی بازار خبری نیست! قوانین بازی تغییر کرده و هاله‌ای از ابهام بر بازار قرار گرفته است.
این روزها بازار سرمایه از یک بازار تبدیل به بازی شده است؛ بازی که همه از آن انتظار سود دارند و با کمی اصلاح بازار سروصدای همه درمی‌آید! گویی در بازاری حضور یافته بودند که از فضای اقتصاد ایران دور بوده و شاید فضای اقتصاد ایران را با ریسک‌هایش با سوئیس اشتباه گرفته‌اند.
بارها تاکید کرده‌ام که بدون استراتژی منسجم و مشخص ذخیره سود، امکان استفاده بهینه از فرصت‌ها با ریسک‌های اقتصاد ایران فراهم نخواهد شد.
آنچه بازار سرمایه را به بیراهه رهنمون خواهد کرد نشان دادن این بازار به عموم به‌عنوان بازاری بدون ریسک است. این تلقی تیشه به ریشه بازار بورس و هر بازار موازی می‌زند.
پیمان مولوی - تحلیلگر اقتصاد