یکی از اهداف چشم‌انداز ۱۴۰۴ سند استراتژی صنعت خودرو، دستیابی به تولید سالانه ۳ میلیون خودرو بوده که یک میلیون آن صادر شود. همچنین در صنعت قطعه پیش‌بینی‌شده، ۶ میلیارد دلار قطعه صادر شود. برای تحقق این اهداف قرار بود کمیته صادرات تشکیل و پیگیری شود. اما زمان زیادی تا افق ۱۴۰۴ باقی نمانده است و برخی برنامه‌ریزی‌ها بدون پیش‌بینی آینده بوده در حالی که انتظار این بود که با توجه به پیشینه تحریمی کشور، احتمال برخی رخدادها در این برنامه ۱۰ ساله دیده شود. در حال‌حاضر با تحریم روسیه، صنعت خودرو این کشور با مشکل مواجه شده و فرصتی برای صنعتگران ایرانی به‌وجود آمده است. آیا این فرصت، هدف‌های سند استراتژی صنعت خودرو کشور را عملیاتی می‌کند؟

ظرفیت بازار روسیه

علی‌اکبر جوانروح از فعالان صنعت خودرو درباره فرصت‌های جدید صادراتی و احتمال تحقق اهداف افق ۱۴۰۴ در خودروسازی و قطعه‌سازی کشور به صمت گفت: عموما قطعه‌ساز، محصولات را به شرکت‌های خودروساز تحویل می‌دهد و آنها این قطعات را در بسته‌بندی خود به بازار داخل و حتی خارج عرضه می‌کنند. البته در بحث قطعات یدکی قطعه‌سازان خود به‌طور مستقیم صادرات دارند.

وی افزود: بازار روسیه فرصت خوبی است تا شرکت‌های خودروساز، محصولات کامل به شکل CBU صادر و در خاک روسیه مونتاژ کنند. در ادامه صادرات خودرو، قطعات هم امکان صادرات خواهند داشت. او اضافه کرد: البته تحقق این امر به بازار روسیه بستگی دارد که چقدر تقاضای خودرو و قطعه داشته باشد.

تامین خودروهای سنگین

جوانروح با بیان اینکه تحریم روسیه از سوی کشورهای اروپایی، صنعت خودرو این کشور را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده، گفت: در حال‌حاضر روسیه برای تامین بازار خودرو، کامیون‌‌ از دوبی وارد می‌کند. این در حالی است که شرکت‌های خودروساز ایرانی این ظرفیت را دارند تا با ساخت کامیون‌های مدل قدیمی، بخشی از نیاز بازار این همسایه شمالی را پوشش دهند. او تصریح کرد: بخشی از قطعات بنزهای قدیمی در حوزه کشنده‌ها مانند موتور، گیربکس و... در داخل تولید می‌شوند و این فرصت مناسبی است تا خودروسازان درآمد ارزی خوبی در حوزه صادرات خودروهای سواری و سنگین داشته باشند. در ادامه، صادرات قطعات به‌ویژه در حوزه خدمات پس از فروش این محصولات هم خودکار اتفاق می‌افتد.

تاثیر مدیریت

این فعال صنعت خودرو در ادامه سخنان خود تاکید کرد: صادرات ۳ میلیون خودرو و ۶ میلیارد دلار قطعه برای چشم‌انداز افق ۱۴۰۴ شدنی است، به‌شرط اینکه مدیریت درست اعمال شود و همچون گذشته فرصت‌سوزی نکنیم. او با اشاره به ضرورت یکپارچه‌سازی زنجیره تولید و تامین ادامه داد: زنجیره تولید خودروهای سنگین، تقریبا تکمیل بوده و ارزبری آنها پایین است، اما بخشی از تولید قطعات به بخش خصوصی واگذار شده که بهای تمام‌شده آنها را افزایش داده است. جوانروح تاکید کرد: البته فرصت رقابتی این قطعات با وجود رقبایی مانند چین و هند بسیار دشوار شده است. این فعال صنعت خودرو با بیان اینکه امتیاز ایران برای تجارت با بازار بزرگی مانند روسیه، تحریم دو کشور است، عنوان کرد: روسیه برای تامین خودرو و قطعه از کشورهایی مانند چین و هند باید تحریم‌ها را دور بزند، در حالی که در مراوده تجاری با ایران این مشکل را ندارد؛ از این‌رو فرصت مطلوبی برای صنعت خودرو کشور اعم از خودروسازی و قطعه‌سازی فراهم شده که باید از آن استفاده کرد. جوانروح با ادعای اینکه شرکت‌های خودروساز و قطعه‌ساز به‌لحاظ تجهیزات توان رقابت با کشورهای اروپایی را دارند، گفت: در این‌باره باید دید مسئولان چقدر می‌توانند بستر چنین مراودات تجاری را برای صنعتگران فراهم کنند.

ضرورت تغییر نگاه بخش خصوصی

جوانروح در پاسخ به این پرسش که اصلاحاتی که در بحث مدیریت تجاری در صنعت خودرو باید رخ دهد چیست، گفت: نخست اینکه مدیریت باید عزم خود را جزم کند تا امکان صادرات فراهم شود. ایجاد انگیزه و اعتماد به صنعتگران نیز می‌تواند بخشی از این راه باشد. این فعال صنعت در ادامه به بخش خصوصی اشاره کرد و افزود: دیدگاه‌ها در بخش خصوصی باید تغییر کند، زیرا در حال‌حاضر سود و منافع در این بخش مهم‌تر بوده و گاهی شاهد هستیم برای صنعتگر بخش خصوصی ملک به‌جای تولید، دارای ارزش بیشتر است.

مشکلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری

رضا رضایی از دیگر فعالان صنعت خودرو کشور درباره تحقق اهداف سند استراتژی صنعت خودرو و بازار صادراتی روسیه به صمت گفت: زمانی که سند استراتژی صنعت خودرو و افق‌های ۱۴۰۴ برای خودروسازی و قطعه‌سازی تدوین می‌شد، قرار بود به‌لحاظ سخت‌افزاری و تنوع محصولات، تحولاتی در قطعه‌سازی و خودروسازی رخ دهد، اما تا امروز نه ماشین‌آلات نوسازی شده‌اند و نه دانش فنی روزآمد شده است.

وی افزود: تا افق ۱۴۰۴ فاصله زیادی نداریم و تحریم‌ها نیز همچنان به‌قوت خود باقی است؛ در نتیجه اتفاق خاصی در حوزه اقتصاد رخ نداده تا بتوان افزایش ظرفیت داد. برای تحقق اهداف افق ۱۴۰۴، یعنی قطعه‌سازان باید بتوانند برای تولید ۳ میلیون خودرو تامین قطعه کنند، علاوه‌بر آنکه مازاد تولید داشته تا صادرات ۶ میلیارد دلار قطعه محقق شود.

رضایی معتقد است با توجه به شرایط حاضر و عدم‌به‌روزآوری تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، بعید است به اعداد مورد نظر در برنامه افق ۱۴۰۴ دست یابیم.

میزان تحقق اهداف در خوشبینانه‌ترین حالت

این فعال صنعت قطعه با بیان اینکه بازار همسایه شمالی ایران، فرصت خوبی برای صنعت خودرو کشور ما به‌شمار می‌رود، یادآور شد: خودروسازان روسی مانند ایران با دو شرکت رنو و پژو فرانسه فعالیت داشته‌اند که با تحریم‌ها، قطع همکاری شده است؛ از این‌رو اگر روابط تجاری بین خودروساز و قطعه‌ساز ایران و روسیه به‌وجود‌ آید، فقط در حوزه قطعات مشترک خواهد بود.

او گفت: اهداف تعیین‌شده برای افق ۱۴۰۴ در شرایط خوشبینانه و زمانی که تحریمی وجود نداشت، تدوین شده، اما در شرایط فعلی، تحقق این اعداد دور از دسترس است، اگرچه بازار روسیه می‌تواند فرصت مناسبی برای صنعت خودرو کشور باشد.

رضایی در پایان اظهار کرد: می‌توان خیلی خوشبینانه امید داشت تا ۶۰ درصد اهداف تعیین‌شده سند استراتژی صنعت خودرو، برای افق ۱۴۰۴ محقق شود، اما نمی‌توان انتظار داشت تیراژ تولید خودرو به بیش از ۲ میلیون دستگاه در سال برسد.

پیش‌شرط صادرات

محسن رزمخواه، عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان استان تهران در این‌باره به صمت گفت: صادرات قطعه به شکل بسیار محدود از سوی برخی قطعه‌سازان که قبلا صادرات داشتند، انجام می‌شود، اما عدد قابل‌توجهی نیست. تحقق اهداف سند استراتژی صنعت خودرو به شروطی نیاز دارد که هیچ‌کدام از آنها محقق نشده است. یکی از این شروط، رفع تحریم‌ها بود. دیگری سرمایه‌گذاری در صنعت قطعه براساس جدول تدوین شده بود که این امر هم انجام نشد. مسئله ارتباطات بین‌المللی و مشارکت با همتایان خارجی هم موضوع مهمی است که محقق نشده است. رزمخواه با بیان اینکه حمایت‌های داخلی، از دیگر پیش‌شرط‌های تحقق صادرات خودرو و قطعه برای افق ۱۴۰۴ بود، عنوان کرد: حتی در این‌باره که مسائل بین‌المللی هم در آن خیلی تاثیرگذار نیست، حمایت واقعی از صنعت خودرو در حوزه تولید و صادرات انجام نشد. عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان استان تهران ادامه داد: در حال‌حاضر فعالان صنعت خودرو برای تامین نیازهای داخل هم مشکل دارند و در چنین شرایطی، سخن گفتن از صادرات، محلی از اعراب ندارد.

ظرفیت‌سازی برای صادرات

رزمخواه درباره ظرفیت صنعت خودرو اعم از خودروسازی و قطعه‌سازی کشور برای صادرات اظهار کرد: در این‌باره ظرفیت‌سازی انجام نشده و تا هنگامی که پیش‌شرط‌های تسهیل فضای کسب‌وکار، صادرات و... در داخل محقق نشود، امکان صادرات به شکل گسترده برای صنعتگران و از جمله قطعه‌سازان، وجود نخواهد داشت.

مزیت نسبی در صنعت قطعه

به اعتقاد این قطعه‌ساز، مزیت نسبی صنعت خودرو کشور در تولید و صادرات قطعه است نه خودرو. البته صنعت قطعه هم نیاز به نوسازی‌ دارد. ارتباطات بین‌المللی باید برقرار باشد تا دانش فنی و ماشین‌آلات صنعتی خریداری شوند.  رزمخواه در ادامه افزود: تا هنگامی‌که این صنعت به‌روز نشود و در تراز بین‌المللی فعالیت نداشته باشد، امکان صادرات گسترده برای تحقق اهداف افق ۱۴۰۴ وجود ندارد، چون قطعات ایرانی به‌لحاظ قیمت و کیفیت، امکان رقابت در بازار جهانی را ندارند. وی اضافه کرد: اگر در حال‌حاضر تعداد محدودی از صنعتگران به‌وسیله دفاترشان در کشورهای دیگر، صادرات دارند، به‌دلیل ارتباطات قبلی این صنعتگران با همتایان خارجی آنهاست و همچنان با مشارکت این شرکت‌ها صادرات را انجام می‌دهند، اما رقم ناچیزی است.

بازنگری در اهداف

رزمخواه با تاکید بر اینکه به‌طور قطع، صادرات ۶ میلیارد دلار قطعه در ۱۴۰۴ محقق نخواهد شد، گفت: تحقق صادرات یک میلیون خودرو هم بعید است، زیرا مقدمات آن فراهم نشده؛ بنابراین سند استراتژی صنعت خودرو از نو در حال بازنگری است، اما اهداف تجدیدنظر شده برای افق ۱۴۰۴ نخواهد بود. این قطعه‌ساز در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه صادرات یک میلیون خودرو به واقعیت نزدیک‌تر است یا ۶ میلیارد دلار قطعه، بیان کرد: صنعت خودرو نمی‌تواند نه در حوزه خودرو و نه قطعه تا سال ۱۴۰۴ به اهداف تعیین شده در میزان صادرات محصولات تولید داخل دست پیدا کند. صنعت خودرو نیاز به تغییرات اساسی در حوزه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی دارد، اما با توجه به ضعفی که در مدیران فعلی بخش صنعت مشاهده می‌شود، تغییرات بنیادین دور از ذهن است.

امکان صادرات

عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان استان تهران درباره آینده صادرات صنعت خودرو گفت: با روند فعلی نمی‌تواند خیلی خوشبینانه به موضوع صادرات با اعداد بزرگ فکر کرد، مگر اینکه تغییرات اساسی در صنعت خودرو رخ دهد. اگر تغییرات موردنیاز انجام شود شاید بتوان سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار خودرو در نیمه دهه آینده صادر کرد. این قطعه‌ساز عنوان کرد: کار برای خودروسازان ایرانی با توجه به رقابت زیادی که بین ابرشرکت‌های خودروساز جهانی وجود دارد، بسیار دشوار است. در حال‌حاضر این توان در صنعت خودرو کشور وجود ندارد. رزمخواه با بیان اینکه صادرات فعلی خودرو به کشورهایی محدود است، افزود: صادرات خودرو به این کشورها با یارانه همراه بوده و با این روش بوده که در دوران تحریم توانسته‌اند بخشی از بازار را نگه دارند.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، فعالان صنعت خودرو معتقدند با وجود فرصتی مانند بازار روسیه برای ایران، تحقق تمام اهداف تعیین‌شده در چشم‌انداز افق ۱۴۰۴ امکان‌پذیر نیست، زیرا برای رسیدن به صادرات یک میلیون خودرو و ۶ میلیارد دلار قطعه باید به‌لحاظ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در واحدهای صنعتی نوسازی رخ دهد. این امر با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی بسیار دشوار بوده؛ بنابراین شاید بتوان ۶۰ درصد اهداف سند استراتژی صنعت خودرو را محقق کرد.