به‌گفته بسیاری از کارشناسان باتوجه به تجربیات آموزش‌وپرورش در ۴ دهه گذشته امروز این فضا نیازمند تحول در فناوری آموزشی است. بر همین اساس برخی معتقدند باتوجه به نقش دانش‌بنیان‌ها و رشد این بخش از اقتصاد تمام افراد جامعه در بخش‌های مختلف امکان بهره‌مند شدن از تولیدات دانش‌بنیان‌ها را دارند؛ به‌ویژه حوزه آموزش، این در حالی است که از نگاه برخی تولیدات دانش‌بنیان‌ها جزو کالاهای گران محسوب می‌شود و تمام مدارس قادر به تامین این هزینه غیرضروری نیستند. همچنین در بسیاری از مدارس کادر آموزشی تنها خود را ملزم به آموزش کتاب‌های درسی با روش‌های معمول و بعضا قدیمی می‌دانند و رغبتی به کاربرد تولیدات نوآوران در فضا و روند آموزشی ندارند. صمت در این گزارش به بررسی دلایل این عدم تمایل و ضرورت آموزش دانش‌بنیان‌ها در تمام مدارس پرداخته است.

لزوم تحول در فناوری آموزشی احساس می‌شود

بنا به تعریف دانشمندان، بکارگیری فناوری آموزشی، روشی اصولی و منطقی برای حل مشکلات آموزشی و برنامه‌ریزی درسی است که با نوعی تفکر منظم و علمی همراه است. بسیاری از کارشناسان معتقدند امروزه مدارس کشور نیاز مبرمی به تحول در روش‌های آموزشی دارند، چراکه ۲ سال آموزش مجازی به‌دلیل همه‌گیری کرونا نشان داد فناوری می‌تواند ابزار گمشده مدارس برای ارائه بهتر مفاهیم آموزشی و تربیت نسلی خلاق باشد. طبق تعریف ارائه‌شده از فناوری آموزشی باید گفت اگر بتوانیم با شیوه‌ای منظم ابزار فناورانه را به‌خدمت بگیریم، توانسته‌ایم در این مسیر گام برداریم. هرچه زمان پیش می‌رود، ابزار مدرن‌تری پدید می‌آید. اگر دیروز کتاب‌های درسی با تایپ سربی در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گرفت، امروز کتاب الکترونیکی با قابلیت تغییر نوع و اندازه فونت در اختیار آنان قرار داده می‌شود و این تغییر و تحول روزبه‌روز خود را بیشتر نشان می‌دهد؛ بنابراین لزوم تحول در فناوری آموزشی در مدارس کشور بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. همچنین مهم است که تولیدات دانش‌بنیان به‌عنوان کالایی لوکس در نظر گرفته نشود تا دستمایه‌ای برای برخی سودجویان در مدارس غیرانتفاعی به‌منظور دریافت هزینه‌های گزاف نباشد، زیرا بنا به‌گفته کارشناسان در این گزارش، به‌طورکلی بکارگیری تولیدات دانش‌بنیان‌ها در مدارس، هزینه گزافی نمی‌طلبد.

معلمان رغبتی برای کاربرد نوآوری ندارند

علی آقامیری، رئیس یک شرکت خلاق در گفت‌وگو با صمت درباره جایگاه نوآوری در مدارس و فضای آموزشی گفت: تاکنون بازخورد خوبی در زمینه نوآوری آموزشی ازسوی جامعه هدف نداشتیم و باوجود طراحی بازی‌های کمک‌آموزشی با بهره از روش‌های مدرن نظر تصمیم‌گیران در مدارس به این نوآوری‌ها جلب نشده است.

میری افزود: فضای نظام آموزشی برای توسعه نوآوری در آموزش تنگ است. در برخی از مدارس کادر آموزشی انگیزه‌ای برای بکارگیری نوآوری ندارند و ترجیح می‌دهند آموزش‌ها در راستای محتوای کتاب درسی باشد.

وی گفت: آموزش‌وپرورش می‌تواند با معرفی محصولات موردتایید کارشناسان در کتاب‌های درسی، علاوه بر راهنمایی والدین برای خرید محصولات کمک‌آموزشی به تولیدکنندگان کمک کند تا جامعه هدف، محصولات آنها را شناخته و تهیه کنند. این چرخه باعث رشد محصولات وابسته به آموزش خواهد شد. میری گفت: قطعا فناوری‌ها می‌توانند جای خود را در نظام آموزشی باز کنند. تجارب زیادی وجود دارد از اینکه بازی‌ها و اپلیکیشن‌ها به کمک فضای آموزشی آمدند و به‌عنوان محصولات کمک‌درسی در کنار آموزش نقش مهمی ایفا کردند.

 بی‌شک بررسی محصولات ارائه‌شده ازسوی دانش‌بنیان‌ها یک گام مهم در این عرصه است، چراکه افزون بر تولید آثار استاندارد، وقتی محصول از فیلتری به‌نام هیات نظارت آموزش و پرورش عبور کند می‌تواند با اعتماد بیشتری مورداستفاده خانواده، مدارس و دیگر مخاطبان قرار گیرد.

بکارگیری افراد توانمند در مدارس

شاید در ابتدای مسیر توسعه فناوری آموزشی استفاده از تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان اقدامی پرهزینه در مدارس در نظر گرفته شود و همین امر دستمایه برخی سودجویان در مدارس غیرانتفاعی برای دریافت هزینه بیشتر از والدین دانش‌آموزان قرار گیرد. حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا بهره‌گیری از این تولیدات هزینه‌های گزافی دارد؟ شهرزاد سخن‌سنج، مدیرعامل یک شرکت خلاق در عرصه بازی و آموزش در گفت‌وگو با صمت گفت: هزینه در آموزش‌وپرورش و تعلیم‌وتربیت به‌منزله سرمایه‌گذاری است؛ شبیه پرورش یک نهال که در آینده قرار است میوه‌های فراوانی بدهد. در کل هر آنچه در توان باشد، چه از لحاظ مالی و چه زمانی برای آموزش‌وپرورش کودکان به‌ویژه از دبستان امری مفید است. درباره روال بکارگیری این تولیدات ازسوی مدارس غیرانتفاعی هم باید گفت این مدارس از والدین دانش‌آموزان هزینه دریافت می‌کنند و در ازای آن خدمات بیشتر آموزشی ارائه می‌دهند. در اصل این مدارس برای پر کردن جای خالی خدماتی که مدارس دولتی ارائه نمی‌دهند تاسیس شدند؛ از همین رو برخی از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند هزینه‌های بیشتری پرداخت کنند تا فرزندان‌شان از امکانات بیشتر آموزشی و پرورشی بهره‌مند شوند. شاید ایراد نظام آموزشی ما است که هنوز نتوانستیم از افراد توانمند برای توسعه فناوری آموزشی بهره بگیریم و این امکانات را در مدارس عادی هم فراگیر کنیم. به‌اعتقاد من با تغییراتی کوچک در مدارس دولتی می‌توانیم قدرت خود را در آموزش افزایش دهیم.

ایجاد حلقه واسط بین دانش و آموزش

وی درباره اهمیت بازتعریف جایگاه دانش‌بنیان‌ها در فضای آموزش‌وپرورش گفت: از یک‌سو شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و نوآور متعددی وجود دارند که به‌‌طور تخصصی در زمینه فناوری آموزشی فعالیت می‌کنند و از سوی دیگر ادارات آموزش‌وپرورش در هر استان وظایف مشخصی برعهده دارند؛ در این شرایط مسئله اصلی ضرورت تشکیل یک حلقه واسط میان این دو مجموعه است تا هم با ادارات آموزش‌وپرورش و هم با شرکت‌های دانش‌بنیان ارتباط خوبی برقرار کند و اشرافی کامل به وظایف هر دو داشته باشد.

سخن‌سنج افزود: از آنجایی که مسئولیت توسعه فناوری آموزشی در مرحله نخست برعهده ادارات آموزش‌وپرورش است، بهتر است در قالب فراخوان‌هایی، گام‌های ابتدایی همکاری با دانش‌بنیان‌ها برداشته شود. این فعال حوزه دانش‌بنیان با اشاره به اینکه محتوای این فراخوان می‌تواند حول محور به‌ اشتراک گذاشتن ایده دانش‌بنیان‌ها باشد، گفت: گروهی از افراد می‌توانند در قالب انجمن‌ها و گروه‌های جدید گرد هم آیند تا این تعامل برقرار شود. شرکت‌های دانش‌بنیان جدید هم می‌توانند به‌عنوان یک نهاد واسط و بدون رانت در زمینه توسعه فناوری آموزشی فعالیت کنند. در کل بکارگیری نیروی جوان، خلاق و باسواد در امر آموزش، در فضای فعلی آموزش‌وپرورش کشور به‌شدت احساس می‌شود.

بخواهید تا بسازیم

این فعال عرصه دانش و فناوری تاکید کرد: حفظ بقا نخستین هدف هر شرکتی است که در زمینه تولیدات علمی و فناورانه فعالیت می‌کند؛ به‌عبارت دیگر کسب سود و چرخش مالی در اولویت‌ اهداف این شرکت‌ها قرار دارد. حال ممکن است برخی از این شرکت‌ها در خلال اولویت ذکرشده دغدغه فرهنگی هم داشته باشند که درصدد انجام برخی اقدامات در زمینه توسعه فناوری آموزشی هستند.

وی افزود: اگر حلقه اتصال گفته‌شده وجود داشته باشد، به‌طور قطع دانش‌بنیان‌هایی که در این عرصه فعال هستند، می‌توانند وارد این اکوسیستم شوند و در راستای افزایش کیفیت آموزش ‌و پرورش گام‌های مهمی بردارند. در کل از میان شرکت‌های فعال دانش‌بنیان درصد کمی از آنها اهدافی در راستای توسعه فناوری آموزشی در مدارس دارند. برای کاربردی‌تر شدن تولیدات دانش‌بنیان‌ها باید زمینه‌های فعالیت در قالب درخواست‌هایی ازسوی نهادهای مربوطه تعیین و ابلاغ شود؛ به‌عبارت دیگر شرکت‌ها نمی‌توانند خودشان نیازهای مدارس را تشخیص دهند؛ بنابراین لازم است ازسوی نهادهایی چون وزارت آموزش‌وپرورش یا ادارات کل آموزش‌وپرورش در هر استان نیازسنجی و نتایج در قالب ایده به دانش‌بنیان‌ها منتقل شود.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده و نظر کارشناسان درباره ایجاد نوآوری در نظام آموزشی باید گفت یکی از چالش‌های نظام آموزشی و مهارتی دانش‌بنیان، نبود زیرساخت‌های لازم در مناطق و نواحی محروم است. برای تحقق عدالت آموزشی می‌توان توسعه آموزش با کمک دانش‌بنیان‌ها را از مناطق کمتربرخوردار، آغاز کرد که این امر مستلزم حمایت ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی به‌ویژه آموزش و پرورش است.