از مدرسه به‌عنوان خانه دوم دانش‌آموزان یاد می‌شود و در دوران قبل از همه‌گیری کرونا و زمانی که آموزش حضوری از سر گرفته شد، دانش‌آموزان بیشتر وقت خود را در طول روز در مدارس می‌گذراندند، به همین علت استحکام، ایمنی و امکانات مدارس برای دانش‌آموزان و خانواده آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در گذشته دانش‌آموزانی به‌علت ایمن نبودن مدرسه، صدمات زیادی دیده‌اند که برخی از آنها جبران‌ناپذیر بوده است. در تهران هم مدارس فرسوده‌ای وجود دارند که به‌دلیل کمبود فضای آموزشی همچنان پذیرای دانش‌آموزان هستند، در حالی که استانداردهای لازم برای تامین امنیت دانش‌آموزان را ندارند. نام مدارس کاشی آبی نیز در میان مدارس فرسوده به چشم می‌خورد. تهران با مسئله‌ای تحت عنوان مدارس کاشی آبی روبه‌رو است؛ مسئله‌ای که تاکنون گزارش‌ زیادی از آن منتشر نشده و ظاهرا منظور مدارس قدیمی است؛ ساختمان‌هایی که حدود ۶۰ تا ۷۰ سال از عمر آنها می‌گذرد و به‌دلیل آنکه سر در همه آنها با کاشی‌های آبی تزئین شده، با عنوان «مدارس کاشی‌آبی» شناخته می‌شوند. اگر چرخی در برخی از کلانشهرها از جمله تهران بزنیم، روی تابلوی برخی مدارس، سال تاسیس آنها مشاهده می‌شود که به دهه ۳۰ یا ۴۰ برمی‌گردد و اتفاقا این دست از مدارس سهم بیشتری در میان مدارس پایتخت دارند. اغلب سن بنای این مدارس بیشتر از والدین دانش‌آموزان و معلمان است؛ از همین رو به‌نوعی میراث فرهنگی محسوب می‌شوند و نباید دست به تخریب آنها زد. طبق اصل ۳۰ قانون اساسی، در جمهوری اسلامی ایران، تامین فضای آموزشی مناسب و ایمن وظیفه دولت است، این در حالی است که نوسازی و بازسازی مدارس به‌عنوان مهم‌ترین مراکز آموزشی در اولویت دولت نبوده و نیست. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت مدارس کاشی آبی و فرسوده پرداخته است.

مدارس تهران در صدر جدول فرسوده‌ها

مدیرکل آموزش و پرورش استان تهران، در گفت‌وگو با صمت، وضعیت مدارس فرسوده و کاشی‌آبی پایتخت را نامناسب عنوان کرد و گفت: در یک رده‌بندی کلی در زمینه فرسودگی مدارس، مدارس تهران، سیستان‌و‌بلوچستان و استان البرز در ۳ ردیف نخست قرار دارند که مدارس کاشی‌آبی هم جزو این مدارس هستند.

علیرضا کریمیان فرسودگی مدارس کاشی‌آبی که اصطلاحی متعلق به مدارس قدیمی است را یکی از معضلات اصلی آموزش و پرورش تهران عنوان کرد و گفت: عمده مشکل این بناهای قدیمی فرسودگی بیش از حد آن است؛ به‌نحوی که عمدتا سن آنها به ۶۰ سال و بالاتر می‌رسد.

وی ادامه داد: مدارس کاشی‌آبی که در دهه ۴۰ و قبل از آن از محل بودجه آموزش و پرورش ساخته شده‌اند با مشکل فرسودگی مواجهند و نیاز به نوسازی دارند.

مدیرکل آموزش و پرورش استان تهران علت اصلی نوسازی نشدن مدارس کاشی‌آبی را مشکل اسناد آن اعلام کرد و افزود: سند مالکیت این مدارس به‌نام شهرداری است و در اختیار آموزش و پرورش قرار ندارد، اما خیرینی که در حوزه مدرسه‌سازی فعالیت می‌کنند می‌گویند شرط هزینه‌کرد در این مدارس، ثبت سند این املاک به‌نام دولت است؛ به‌عبارتی تاکید دارند مدارس باید به نام آموزش و پرورش باشد، نه شهرداری.

از سوی دیگر به‌دلیل وسعت این مدارس و هزینه بالای تعمیرات از بازسازی آن خودداری می‌شود.

مدیرکل آموزش و پرورش استان تهران ادامه داد: خیرین مدرسه‌ساز اغلب تمایل دارند در استان‌های محروم فعالیت کنند، زیرا بودجه ساخت یک مدرسه ۱۸ کلاسه در تهران را می‌توان در راه ساخت ۳ مدرسه در استان‌های دیگر هزینه کرد.

کریمیان گفت: اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس شهر تهران تلاش می‌کند برای حل مشکلات مدارس کاشی‌آبی برنامه‌ریزی جدی داشته باشد.

کریمیان افزود: باتوجه به نتایج نشست اخیری که با شهردار تهران در زمینه مدارس کاشی‌آبی داشتیم، انتظار می‌رود هرچه سریع‌تر سند مالکیت مدارس کاشی‌آبی از شهرداری، به‌نام دولت با بهره‌برداری آموزش و پرورش تهران منتقل شود.

مدیرکل آموزش و پرورش استان تهران در پاسخ به این سوال که چرا تاکنون به مدارس کاشی‌آبی رسیدگی نکرده‌اید، گفت: با بودجه‌ای که در اختیار سازمان آموزش و پرورش قرار دارد، توان بازسازی و نوسازی مدارس کاشی‌آبی در این سازمان وجود ندارد. باتوجه به این موضوع، از خیرین مدرسه‌ساز درخواست کمک کرده‌ایم، اما متاسفانه تمایلی برای این کار نشان نداده‌اند. دلیل این افراد، بالا بودن هزینه‌ نوسازی در تهران و اسنادی که به‌نام شهرداری است، عنوان شد.

کریمیان در پاسخ به این سوال که وضعیت مدارس کاشی‌آبی در حال ‌حاضر چگونه است، بیان کرد: این فضاهای آموزشی به‌دلیل فرسودگی، در وضعیت مناسبی برای تحصیل دانش‌آموزان قرار ندارند و به‌سرعت نیازمند بازسازی، نوسازی و اقدامات موثر در این زمینه هستند.

مدیرکل آموزش و پرورش استان تهران افزود: در حال‌ حاضر یک میلیون و ۱۶۰ هزار دانش‌آموز در تهران تحصیل می‌کنند که اگر آمار ۴۰ درصدی مدارس فرسوده و کاشی‌آبی پایتخت مبنا قرار گیرد، به‌معنای آن است که به‌طور متوسط نزدیک نیم میلیون دانش‌آموز تهرانی در مدارس ناایمن و کاشی‌آبی تحصیل می‌کنند.

کریمیان در پایان گفت: مدارس کاشی‌آبی و فرسوده، نیازمند توجه مسئولان هستند و باید نگاه ویژه‌ای به این مدارس داشت. گفتنی است ۸۶ مدرسه کاشی‌آبی در تهران وجود دارد.

اختصاص بودجه برای نوسازی فرسوده‌ها

رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: آموزش و پرورش یکی از مهم‌ترین ارگان‌های کشور به حساب می‌آید و مسئولیت سنگینی بر عهده دارد.

نرگس معدن‌پور با اشاره به اینکه باید بودجه آموزش و پرورش را تقویت کرد، گفت: آموزش و پرورش بعد از خانواده، مهم‌ترین نهاد تربیت نسل است و ضرورت دارد مطالبه‌گری لازم از دولت به‌منظور رفع مشکلات این نهاد انجام شود. رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران ادامه داد: تقویت بودجه وزارت آموزش و پرورش اهمیت بسیاری دارد، چراکه می‌توان با تقویت بودجه این بخش بسیاری از مشکلات نوسازی مدارس فرسوده را برطرف کرد.

این عضو شورای شهر درباره بودجه‌ای که شورای شهر برای آموزش و پرورش استان تهران در نظر گرفت، بیان کرد: شورای شهر تهران برای نوسازی، عمران و مناسب‌سازی مدارس پایتخت در سال تحصیلی ۱۴۰2-۱۴۰1 ۴۵ میلیارد تومان بودجه اختصاص داده ‌است. این بودجه در راستای تجهیز، عمران و مناسب‌سازی حریم مدارس کاشی‌آبی و فرسوده هزینه خواهد شد و تفاهمنامه این اقدامات بین شورای شهر و ۱۰ منطقه آموزش و پرورش امضا شده است.

معدن‌پور ادامه داد: پس از حادثه‌هایی که در ساختمان‌های فرسوده اتفاق افتاد، تصمیم بر این شد که ایمن‌سازی مراکز آموزشی در اولویت قرار گیرد. با همین نگاه شورای شهر تهران باید نقش مهمی در ایمن‌سازی مدارس کاشی‌آبی که ۶۰ سال از عمر آنها می‌گذرد، داشته باشد تا دانش‌آموزان بتوانند در محیطی ایمن به تحصیل بپردازند.

وی ادامه داد: مدارس کاشی‌آبی، در محلات کم‌برخوردار شهر تهران واقع شده‌اند و فرسودگی در این مدارس نسبت به سایر مدارس فرسوده تهران مشهودتر است.

رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران در پاسخ به این سوال که چرا اسناد مدارس کاشی‌آبی همچنان در اختیار شهرداری قرار دارد، گفت: در زمان ساخت این مدارس، اسناد به‌نام شهرداری صادر شده و از همان ۶۰ سال قبل تاکنون این اسناد همچنان به‌نام شهرداری است، اما در نظر داریم هرچه سریع‌تر، این اسناد را به‌نام دولت کنیم.

معدن‌پور در پایان گفت: معلمان و فرهنگیان می‌توانند در رفع بسیاری از مسائلی که ما در شهر تهران با آن مواجهیم، نقش‌آفرینی کنند.

سخن پایانی

مدارس فرسوده در مناطق مختلف کشور، امنیت معلمان و دانش‌آموزان را تهدید می‌کند. گرچه بیشتر مردم تصور می‌کنند، این مدارس در مناطق روستایی یا دوردست قرار دارند اما واقعیت همین نیست و در تهران هم مدارس فرسوده‌ای وجود دارند که به‌دلیل کمبود فضای آموزشی همچنان پذیرای دانش‌آموزان هستند، در حالی ‌که استانداردهای لازم برای تامین امنیت دانش‌آموزان را ندارند و در اصطلاح به مدارس کاشی‌آبی معروف هستند. طی سال‌های گذشته، فرسودگی مدارس بارها از میان کودکان در نقاط مختلف ایران، قربانی گرفته است. نمونه این امر ریزش دیوار مدرسه‌ فرسوده‌ای در یکی از روستاهای توابع سنندج در مهر سال ۱۳۹۷ بود که منجر به جان باختن دختری هفت‌ساله‌ شد. زمستان همان سال، آتش‌سوزی بخاری نفتی در یکی از مدارس فرسوده زاهدان، جان 4 دختر هفت‌ساله را گرفت و در سال ۱۴۰۰ نیز بر اثر ریزش دیوار مدرسه‌ای در علی‌آباد کتول استان گلستان، 7 کودک مصدوم شدند. این اتفاقات می‌طلبد مسئولان کشور توجه ویژه‌ای به مدارس فرسوده و کاشی‌آبی و تلاشی مضاعف برای بازسازی آنها داشته باشند تا دیگر شاهد وقوع این قبیل اتفاقات برای دانش‌آموزان کشور نباشیم. توجه وزارت آموزش و پرورش به مدارس کاشی‌آبی باید به‌نحوی باشد که از بروز هرگونه حادثه جلوگیری کند.