ماست به‌دلیل اینکه حاوی لاکتیک اسید است، موجب می‌شود کلسیم از بدن خارج شود، بنابراین شاید دیگر نباید برای درمان پوکی استخوان یا پیشگیری از آن افراد را به مصرف ماست و دوغ توصیه کرد. کارنامه درخشان نانو در دنیای پزشکی این بار نمره قابل‌قبولی در درمان دردهای مفصلی و پوکی استخوان گرفته است. شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این عرصه توانستند با بهره‌گیری از دانش نانو فناوری به تولید داروهای موثر در این زمینه بپردازند. محصولاتی که  نمونه خارجی نداشتند یا وارد نمی‌شدند و اگر هم وارد می‌شدند، با نرخ ۱۵برابری به‌دست مصرف‌کننده می‌رسیدند، اما از سوی دانشمندان کشورمان به مرحله انبوه‌سازی و حتی صادرات رسیدند. صمت در این گزارش به معرفی چند نمونه از این محصولات پرداخته است.

قوانینی خارج از دنیای ما

نانو پزشکی یک حوزه علمی بین‌رشته‌ای است که علوم مختلف فیزیک، شیمی، مهندسی، زیست‌شناسی، پزشکی و سایر علوم پایه و کاربردی را در برگرفته و هدف آن تشخیص و درمان بیماری‌ها از طریق کاربرد علوم و فناوری نانو است. به‌عبارت دیگر، هدف نهایی نانو فناوری پزشکی مخاطب قرار دادن بدن انسان در مقیاس‌های اتمی و مولکولی و ترمیم آن همانند ترمیم یک ماشین پیچیده مولکولی است. گفتنی است، مبحث نانو با مواد و ساختاری سروکار دارد که طول آنها کمابیش بین یک تا 100 نانومتر است. در این سطح از اندازه‌ها قوانین مکانیک کوانتوم حاکم است و دیگر از قوانین دنیا در مقیاس بزرگ (یا همان کلاسیک) پیروی نمی‌کند. به‌همین علت، ممکن است از مواد رفتاری سر بزند که اصلا قابل‌پیش‌بینی نیست و در برخی موارد عجیب به‌نظر می‌رسد. امروزه از فناوری نانو در طیف گسترده‌ای از علوم و صنایع استفاده می‌شود. از علوم مرتبط با انرژی گرفته تا الکترونیک و حتی پزشکی. فناوری نانو در پزشکی هنوز بسیار جدید است و جای بسیار زیادی برای گسترش و پیشرفت دارد. بسیاری از پزشکان و متخصصان معتقدند  ورود علم نانو در پزشکی می‌تواند بسیاری از مشکلاتی را که تا به حال موفق به حل آن نشده بودیم، حل کند. یکی از مباحثی که در این مدت که علم نانو به کمک علم پزشکی آمده، توانسته در آن بخش مفید باشد؛ مبحث پوکی‌استخوان و حل معضلات ناشی از آن است و شمار پوکی استخوان در جهان به بیش از ۲ میلیارد نفر رسیده است. این در حالی است که ایران در شیوع شکایت‌های روماتیسمی بالاترین رقم در منطقه آسیا را دارد و حدود ۷۰ درصد زنان و ۵۰ درصد مردان نیز به‌نوعی دچار پوکی استخوان یا استئوپروز هستند.

قرص به‌جای «پی آر پی»

فرهاد بخشی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان در زمینه نانوفناوری که به تولید دارو و مکمل‌های دارویی می‌پردازد، با اشاره به ساخت مکمل‌هایی برمبنای کلسیم هیدروکسی آپاتیت به‌منظور درمان و پیشگیری از پوکی و استخوان گفت: از آنجایی که ۶۵ درصد استخوان و ۹۷ درصد مینای دندان از ماده کلسیم هیدروکسی آپاتیت تشکیل شده است، نقش بسیار جدی در درمان و ترمیم پوکی استخوان و پوسیدگی دندان دارد. خوشبختانه چند سالی می‌شود که توانستیم با فرمولاسیون جدید و برای نخستین‌بار مکملی را تولید کنیم که به ترمیم کامل استخوان و مینای دندان بینجامد. به‌عبارت روشن‌تر، علاوه بر کلسیم و فسفر، این ماده هم در روند فرمولاسیون مکمل‌ها برای درمان پوکی استخوان به‌کار برده شده که افزون بر قرص و مکمل از آن در خمیردندان‌های ترمیم‌کننده، سفیدکننده و براق‌کننده به کار می‌رود و در حال ‌حاضر در چند برند خمیردندان مورداستفاده قرار می‌گیرد.

کلسیم برای مغز

به‌گفته وی، باتوجه به آزمایش‌هایی که روی ۷۰۰ نمونه دندان در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران و در مرکز پیشگیری از پوسیدگی انجام شد، پژوهشگران این شرکت نانویی فهمیدند این ماده، خاصیت جدی در سفیدکنندگی، ترمیم‌کنندگی، براق‌کنندگی و پیشگیری از پوسیدگی دارد. بخشی گفت: کلسیم کاربردهای متنوعی در بدن دارد. جالب است، بدانید که افزون بر درمان پوکی استخوان و رفع دردهای مفصلی، این ماده برای درمان بیماری‌هایی در زمینه مغز و اعصاب هم تجویز می‌شود و در تنظیم اعصاب و مسائل مرتبط با خواب کاربرد زیادی دارد. مکمل‌های تولیدشده با برند آپاکل در بازار موجود است. وقتی بیمار به پوکی استخوان مبتلا می‌شود، به‌ویژه بانوانی که میانسال هستند، چون در عمل گوارش بدن در این سن رو به تحلیل است، باید از قرص‌های بزرگ کلسیم  استفاده کنند که بخشی از آن هم جذب نمی‌شود و می‌تواند سبب ایجاد سنگ‌های کلیه شود؛ حال تفاوتی که این محصول با دیگر مکمل‌های تامین کلسیم در درمان‌های پوسیدگی دندان و مشکلات استخوانی دارد، این است که عمل گوارش آن به‌راحتی انجام می‌شود. در واقع، یک‌دهم میزان دوزی که در قرص‌های کلسیم معمول به‌کار می‌رود، در این مکمل قرار داده شده است اما همان‌گونه که گفته شد فرمولاسیون آن به‌گونه‌ای است که درصد زیادی از دارو جذب مناطق مفصلی و استخوانی می‌شود.

سرعت بالای بهبود با یک‌دهم دوز همیشگی

وی در تشریح جذب بالای این مکمل ادامه داد: نخستین عملکرد آن این است که اگر بیماران درد مفصلی داشته باشند، به‌سرعت بهبود پیدا می‌کنند، ضمن اینکه در این نوع فرمولاسیون، یون‌هایی قرار داده می‌شود که می‌توانند منطقه اصلی درد را تبدیل به منطقه خنثی کنند. جذب این مکمل صددرصد است، به‌همین دلیل دوز آن یک‌دهم دوز کلسیم‌های مشابه در بازار است. گفتنی است، به‌طورمعمول 20 درصد کلسیم در قرص‌های معمولی در دسترس زیستی قرار می‌گیرد که بخشی از آن هم دفع می‌شود، اما ما براساس این نوع فرمولاسیون خارجی تلاش کردیم، مصرف این مکمل‌ها به‌تمامی جذب منطقه آسیب‌دیده در بدن شود و دیگر به انجام فرآیند پی آر پی (انتقال دارو به کمک تزریق و به‌صورت مستقیم) لازم نیست، چرا که با خوردن کپسول، معضلات مربوط به پوکی استخوان حل می‌شود. یکی دیگر از ویژگی‌های این محصول مصرف آن با آب کم است، همان‌گونه که می‌دانید به‌طورمعمول داروهای کلسیم باید با آب فراوان مصرف شوند که فرمولاسیون این دارو به‌گونه‌ای طراحی شده که نیازی به نوشیدن آب فراوان نیست. به‌گفته این فعال در عرصه نانو دارو؛ کمابیش یک سالی می‌شود که این مکمل در سبد دارویی کشور قرار گرفته و بدون تجویز پزشک هم قابل‌خریداری و مصرف آن به‌صورت روزانه یک عدد است. این مکمل نه‌تنها هیچ رسوبی در کلیه ایجاد نمی‌کند، بلکه موجب تنظیم آنزیم‌های تیروئیدی هم می‌شود، همچنین علاوه بر درمان روماتیسم، در درمان بیماری‌هایی مربوط به تیروئید هم کارآیی دارد. نمونه خارجی آن، فاقد برخی یون‌های مفید است که تنها ترکیبی از کلسیم و فسفر است، اما در این مکمل، منیزیم و سدیم هم قرار داده شده که به بهبود سریع بیمار یا مصرف‌کننده کمک می‌کند.

نمونه خارجی موجود است اما نه با همان کیفیت

وی گفت: مشابه خارجی این دارو بدون هزینه گمرگ به‌ازای هر 30 عدد کپسول ۱.۳۰۰.۰۰۰ هزار تومان است که مکمل ایرانی آن تنها با ۱۸۰ هزار تومان فروخته می‌شود و میزان دسترسی تا حد زیادی بهبود یافته است. کمابیش از 2 ماه گذشته، داروخانه‌ها تامین 2 برابری دارند، همچنین می‌توان در برخی داروخانه‌های اینترنتی هم آن را یافت. توصیه می‌شود اگر افراد مشکل کمبود ویتامین دی دارند، روزانه به‌همراه این محصول ویتامین دی با هزار آیو مصرف کنند. همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، این ماده در خمیردندان هم به‌کار برده شده است که در صورت مصرف آن، بین ۷ تا ۱۴ روز حساسیت‌های دندانی برطرف می‌شود و تا عمقی‌ترین پوسیدگی‌ها را ترمیم می‌کند. بخشی بااشاره به صادرات این محصول به برخی از کشورهای خاورمیانه و اروپایی گفت: برآورد شده، حجم تولید تا پایان امسال به ۶ تن برسد، همچنین با عراق، قطر، آلمان و انگلیس رایزنی شده است که دارو صادر شود.

ویتامین د ۳ با قدرت بالای جذب

یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان در این عرصه موفق به تولید دارویی با قدرت جذب بالا شده است. این شرکت دانش‌بنیان توانسته 2 نوع کپسول تولید کند که افزون بر قدرت جذب بالای قرص ویتامین د ۳ نسبت به محصول مشابه، بخارات ناخوشایند قرص‌های امگا 3 در معده از بین برود. گفتنی است، ویتامین د ۳ در این قرص‌ها داخل حامل نانویی قرار دارد و موجب بهبود فرکانس مصرفی افراد می‌شود و امگا ۳ به‌گونه‌ای مقاوم‌سازی شده که فرآیند هضم را برای مصرف‌کنندگان تسهیل می‌کند. محمد کریم رضایی، مدیر تحقیق و توسعه یک شرکت در حوزه نانو دارو به صمت گفت: تولید کپسول‌های ژلاتینی نرم، محصولی بوده است که توانستیم با تکنولوژی روز نانو به تولید انبوه برسیم و فرآیند دارورسانی را تسهیل کنیم. برهمین اساس، 2 محصول وارد بازار شده است. تولید قرص‌های کپسول ژلاتینی نرم حاوی ویتامین د ۳ با استفاده از نانو فناوری یکی از این محصولات است که نسبت به ویتامین دی‌های مشابه در بازار، جذب 2 برابری دارند. این نوع از قرص‌های ژلاتینی مشابه خارجی دارند، اما تاکنون وارد نمی‌شود.

رهایی از بوی ناخوشایند

وی بااشاره به دیگر قرص ژلاتینی که با استفاده از نانوفناوری به مرحله تولید رسیده، گفت: مقاوم‌سازی کپسول‌های ژلاتینی نرم حاوی امگا ۳ از دیگر دستاوردهایی است که توانستیم به تولید انبوه برسانیم. کپسول‌های معمول امگا 3 پس از بلعیدن در معده باز می‌شود و بخارات حاصل از آن موجب می‌شود، افراد بوی ناخوشایند ماهی را استشمام کنند. ما با فناوری‌هایی که به‌کار بردیم، فرآیندی را ایجاد کردیم که به‌جای اینکه محصول در معده باز شود، در روده باز شود و در این شرایط مصرف‌کننده از بوی ناخوشایند در امان است. در واقع، تمامی مواد موثره که در این کپسول‌ها وجود دارد، در دسترس روده قرار داده می‌شود.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده نانوپزشکی در دنیا توانسته است، انتظارات میلیون‌ها بیمار را برای مراقبت‌های بهداشتی بهتر، کارآمدتر و مقرون به‌صرفه‌تر افزایش دهد و راه‌حل‌های امیدوارکننده‌ای را برای طیف وسیعی از بیماری‌ها ارائه دهد؛ فناوری نانو از تشخیص گرفته تا نظارت بر بیماری، انجام جراحی و شیمی‌درمانی یا پزشکی احیاکننده، دخل و تصرف کرده و تحول عظیمی را در علم دنیا به‌وجود آورده است. باتوجه به اینکه این علم در راستای حل مشکلات ناشی از پوکی استخوان هم امکان‌های جدید را در اختیارمان گذاشته است. از یک‌سو هم، پوکی استخوان مشکل رایج جمعیت کثیری از هموطنان‌مان است. خوب است مسئولان امر نگرش جدی در انبوه‌سازی تولیدات دانش‌بنیان‌ها داشته باشند. براساس آمار، پیش‌بینی‌های سال‌های آینده ثابت می‌کنند که اگرچه در حال‌ حاضر فروش مربوط به نانوپزشکی چندان قابل‌ملاحظه نیست،اما رشد بسیار خوبی را در دهه بعدی خواهد داشت. نمودار زیر نشان می‌دهد در سال‌های اخیر مواد شیمیایی بیشترین آمار فروش را به خود اختصاص داده‌اند، اما میزان رشد فروش آن در سال‌های بعد کمابیش ثابت و از سال ۲۰۱۱ به بعد میزان فروش محصولات پزشکی و دارویی از موارد دیگر بیشتر خواهد شد. اطلاعات این دسته از داده‌ها نشان‌دهنده اهمیت آینده نانوپزشکی در مقایسه با بقیه حوزه‌ها است و البته کسب بازار آینده نانوپزشکی تلاش زیاد و برنامه‌ریزی دقیقی را می‌طلبد.