بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف از ارکان مهم توسعه به‌شمار می‌رود و نقش مهمی در رشد و پیشرفت کشورها دارد. این شاخص کلان توسعه‌ای به‌عنوان رویکردی مدیریتی نقش تاثیرگذاری در رشد اقتصادی و کنترل تورم دارد و در نهایت با بهبود شاخص‌های کلان، امکان دستیابی به سطح بالای استاندارد زندگی را برای شهروندان و و مدیریت عدالت‌محور را برای دولتمردان فراهم می‌آورد.

بسیاری موفقیت کشورهای توسعه‌یافته را ناشی از تاکید آنها بر «اقتصاد بهره‌ور» می‌دانند، این در حالی است که در بسیاری از کشورهای جهان سوم نبود بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف تمام ابعاد زندگی را تحت تاثیر قرار داده و سبب شکاف و فاصله روزافزون بین کشورهای پیشرفته و کشورهای جهان سوم شده است؛ به‌گونه‌ای که به‌اعتقاد صاحب‌نظران مدیریت و اقتصاد، کشورهای جهان سوم دچار سیکل بسته نبود بهره‌وری هستند. در این سیکل معیوب، نبود بهره‌وری موجب افزایش قیمت تمام‌شده کالا می‌شود و در نتیجه افزایش هزینه هر واحد را بالا می‌برد. در ادامه این واحد اقتصادی با رکود فروش و از دست دادن بازار مواجه و این شرایط موجب حداقل استفاده از امکانات و در نتیجه، نبود کارآیی ابزار، تجهیزات و منابع انسانی می‌شود. ادامه مسیر این سیکل معیوب به کاهش جذب سرمایه‌گذاری برای ایجاد ظرفیت‌های جدید تولیدی و خدماتی منجر خواهد شد.

باتوجه به اهمیت این شاخص توسعه، در دهه‌های اخیر موضوع «بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف» جایگاه قابل‌توجهی در ادبیات سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کشور پیدا کرده و جزو یکی از اصول مهم مدیریتی کشور شده است؛ بر همین اساس اول خرداد نیز به همین نام در تقویم رسمی کشور نام‌گذاری شده تا توجه همگان به اهمیت این موضوع جلب شود.

این مفهوم برای نخستین‌ بار در برنامه دوم توسعه مطرح شد و از آن پس این شاخص با نوسان‌هایی روند صعودی اما نامحسوس خود را در اقتصاد ایران آغاز کرد. در ادامه این مسیر برنامه‌های تعریف شده برای این شاخص مهم اقتصادی در برنامه چهارم توسعه از اهداف عقب ماند و در برنامه پنجم توسعه نیز اهداف شاخص بهره‌وری، از حالت کمی خارج شد و شکلی کیفی گرفت.

در برنامه چهارم توسعه (۱۳۸۸-۱۳۸۴) قرار بود سهم بهره‌وری بخش‌های مختلف اقتصادی از رشد پیش‌بینی شده ۸ درصدی به ۲.۵ درصد برسد. براساس ماده ۷۹ برنامه پنجم توسعه نیز مقرر شد سهم بهره‌وری در رشد اقتصادی یک‌سوم شود و همه نهادهای اجرایی نیز موظف شدند از سال دوم شروع برنامه پنجم گزارش تغییرات حاصل در میزان بهره‌وری و اثر آن بر رشد اقتصادی مربوط به بخش خود را به‌طور مستمر منتشر کنند. همچنین مقرر شد همه نهادها سیاست‌ها و متغیرهای اثرگذار بر رشد بهره‌وری را شناسایی کنند تا در نهایت اثر آن در سازمان‌های مختلف کشور با روندی صعودی نمایان شود.

در بند الف ماده ۵ قانون برنامه ششم توسعه هم آمده است: «دستگاه‌های اجرایی و نیروهای مسلح مکلفند برای محور قرار دادن رشد بهره‌وری در اقتصاد، ضمن اجرایی کردن چرخه مدیریت بهره‌وری در مجموعه خود، تمهیدات لازم را اندیشیده و گزارش سالانه آن را به سازمان ملی بهره‌وری ایران ارائه کنند.»

اما شواهد حاکی از آن است که در این مسیر موفق نبوده‌ایم و تمام الزامات برنامه‌های توسعه‌ای برای رشد بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف در حد شعارها و الزامات مکتوب باقی مانده و آن‌طور که باید عملیاتی نشده‌اند.

برای تحقق این هدف باید به «بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف» به دید یک فرآیند مدیریتی نگاه کرد، چراکه فرآیند مدیریتی همیشگی، پیوسته و پایدار است و هنگامی ‌که شکل بگیرد، به‌طور مداوم به عملکرد آن سازمان یا ملت تبدیل می‌شود و خلاف برنامه به یک دوره زمانی خاص محدود نمی‌شود.

علاوه بر این بهره‌وری قبل از آنکه به‌عنوان یک راهکار برای بهبود سبک زندگی و کارکرد یک جامعه مطرح شود باید به‌عنوان یک فرهنگ در نظر گرفته شود، چراکه اگر می‌خواهیم به‌طور عملی از بهره‌وری استفاده کنیم و این شاخص در متن و عقاید قدیمی و بومی یک سازمان یا ملت ریشه بدواند باید به‌عنوان یک فرهنگ فراگیر به آن نگاه کنیم.

برای آسیب‌شناسی راهی که تا امروز پیموده‌ایم و تدوین و ترسیم آینده این راه باید ضمن شناسایی مشکلات به اصلاح مسیر روی آوریم. شاید وقت آن است که هر سال در روز بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف علاوه بر یادآوری الزامات گذشته، مفاهیم جدیدی را برای خود، خانواده، سازمان و جامعه تعریف کنیم تا در کنار هم بتوانیم ملت و کشوری بهره‌ور بسازیم.

 در این صورت است که می‌توان به بهینه‌سازی مصرف به مفهوم استفاده موثر و مطلوب از زمان، امکانات، سرمایه، فرصت‌ها و نیروی انسانی دست یافت تا در نهایت به رشد و شکوفایی همه‌جانبه اقتصادی و اجتماعی در جامعه رسید.

همیشه راهی‌ برای بهتر شدن وجود دارد تا انگیزه جدیدی باشد برای زیست بهتر روی این کره خاکی.

 زمین و زندگی که به امانت دست ما سپرده شده قابل احترام و قدردانی است. از این زمان و مکان بهینه استفاده کنیم تا آنچه به نسل آینده و نسل‌های آینده می‌‌سپاریم بهتر از آنچه که تحویل گرفته‌ایم باشد.