پنج‌شنبه 09 فروردین 1403 - 28 Mar 2024
کد خبر: 19501
تاریخ انتشار: 1401/06/14 23:55
بورس کالا، بستری برای تنظیم بازار یا کشف قیمت؟

نسخه‌ای متفاوت برای اقتصاد متمایز ایران

هفته گذشته قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی تاکید کرد سیاست دولت سیزدهم بر این است که کل نیازهای کشور در بخش بازار، مبتنی بر بورس کالا تامین شود.

هفته گذشته قائممقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی تاکید کرد سیاست دولت سیزدهم بر این است که کل نیازهای کشور در بخش بازار، مبتنی بر بورس کالا تامین شود. وی همچنین بورس کالا را مطمئنترین ابزار و بستر برای فعالان اقتصادی دانست. شاید با تکیهبر همین نگاه است که در یک سال گذشته، محصولات جدیدی وارد بورس کالا شدهاند و از این بستر بهعنوان محلی برای تنظیم بازار استفاده میشود. نقش بورس کالا برای قیمتگذاری در فرآیندی شفاف، غیرقابل انکار است با این وجود، این سوال مطرح میشود که عملکرد بورس کالا در تنظیم بازار محصولات مطابق با ادعای مسئولان موفق بوده یا خیر؟ آیا از اساس این نهاد از توان و ظرفیت کافی برای عرضه محصولات گوناگون برخوردار است یا خیر؟

برای بررسی نظرات قائممقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی با کارشناسان بازارهای کالایی و همچنین تولیدکنندگان گفتوگو کرده و نظرات آنها را در اینباره جویا شدهایم. کارشناسان بازار کالایی بر توان بورس کالا برای ایجاد بستری با هدف شفافیت و همچنین قیمتگذاری در سایه عرضه و تقاضا تاکید دارند. با این وجود، فعالان صنعتی، انتقادهایی نسبت به الزام به عرضه محصولاتشان در بورس کالا مطرح میکنند و معتقدند این نهاد از استقلال عملکردی لازم برخوردار نیست و همین موضوع نیز خسارتهایی را به برخی تولیدکنندگان تحمیل میکند.

تغییرات مداوم، زیانساز همیشگی بازار

ابوذر انصاری، کارشناس بازار کالایی در گفتوگو با صمت اظهار کرد: شرایط اقتصاد کلان کشور ما با سایر کشورها، تفاوتهای اساسی دارد. بر همین اساس، فرآیند عرضه محصولات گوناگون در بورس کالای ایران با سایر بورسهای کالایی، تفاوتهای ریشهای دارد. بورسهای کالایی جهان، امکان پذیرش شرکتهای خارجی را دارند، اما بورس کالای ایران از چنین امکانی محروم است.وی افزود: بهعنوان مثال، الزام عرضه یک محصول در بورسهای کالایی جهان، محلی از اعراب ندارد، با این وجود در موارد متعددی شاهد قوانین سفتوسخت مسئولان برای عرضه محصولات گوناگون در بورس کالای کشور هستیم. این تفاوتها از شرایط متفاوت اقتصادی ایران و عملکرد انحصاری بسیاری از تولیدکنندگان و صنایع نشأت میگیرد. انصاری گفت: با این وجود، از بورس کالا نباید انتظار رفع تمامی مشکلات و چالشهای حاکم بر بازار را داشت.

وی افزود: در همین حال، نبود استقلال عملکردی یا تغییرات مداوم سیاستگذاریها برای عرضه محصولات گوناگون در بورس کالا، دیگر چالشی است که از توان عملکردی این نهاد میکاهد. کما اینکه در ماههای گذشته شاهد تعیین سقف قیمتی برای جلوگیری از رشد قابلتوجه بهای محصولات فولادی در بورس کالا همپای روند صعودی نرخهای جهانی و در ادامه تغییر روند قیمتگذاری برای جلوگیری از ریزش قیمت این محصولات متناسب با سقوط بهای فولاد در بازارهای بینالمللی بودیم. اینگونه تغییرات و اعمال نفوذهای بیرویه، عملکرد بورس کالا را تحتتاثیر منفی قرار میدهد. در ادامه دخالت دولت در عملکرد بورس کالا نیز اشتباه است. این دخالت بهویژه اگر در حوزه قیمتگذاری باشد، اشتباه است و آسیبهایی را به روند تنظیم بازار تحمیل میکند. بر همین اساس، اگر دولت بهدلیل چالشهای حاکم بر اقتصاد کلان کشور بخواهد در سیاستگذاری بورس کالا دخالت کند، انتظار میرود این اقدام را با تقویت طرف عرضه یا نظارت بر تقاضا انجام دهد.

این کارشناس بازار کالایی در پاسخ به سوالی مبنی بر عرضه محصولات نهایی در بورس کالا، اظهار کرد: عرضه محصولات نهایی در بورس، سیاست درستی بهنظر نمیرسد و بعید است کارآیی لازم را داشته باشد. درنتیجه از این بستر تنها میتوان برای تنظیم بازار مواد اولیه یا محصولات همگن استفاده کرد.

انصاری در ارزیابی نقش بورس کالا در حذف فرآیند قیمتگذاری دستوری گفت: تعیین فرمول قیمتی بهمنزله امکانی برای نظارت دولت بر قیمتگذاری است. کما اینکه در ماههای اخیر، چند مرتبه فرمول کشف قیمت فولاد تغییر کرد. همین نبود ثبات رویه در فرآیند کشف قیمت پایه، چالشهای جدی را به فعالان صنعتی تحمیل میکند؛ بنابراین انتظار میرود دولت دست از تغییر فرمولهای قیمتی بردارد و از دریچه تنظیم عرضه و تقاضا، مسیر تنظیم بازار را هموار کند.

وی درباره عملکرد مسئولان در تنظیم بازار سیمان و فولاد گفت: در دولت قبل، اختلافات متعددی درباره اصل موضوع عرضه این محصولات در بورس کالا مطرح بود. در حال حاضر، این اختلافنظر برطرف شده و همین تعامل نیز مثبت ارزیابی میشود. با این وجود، اختلافات متعدد دیگری در سیاستگذاریها وجود دارد و همین موارد، مانع کارآیی عملکردی بورس کالا میشود.

بستری برای شفافیت

شاهین کرمی، کارشناس بازار کالایی در گفتوگو با صمت اظهار کرد: اصولا بورس کالا، محلی برای تنظیم بازار نیست، بلکه این نهاد بستری برای کشف قیمت بر مبنای عرضه و تقاضاست. البته سیاستهای نهاد قانونگذار میتواند به عرضه و تقاضا جهت دهد. وی افزود: عرضه محصولات گوناگون در بورس کالا میتواند بهمنزله حذف واسطهگری از فرآیند فروش باشد؛ بنابراین باید منتظر از میان رفتن رانت و بهدنبال آن گپهایی باشیم که امکان سوءاستفاده را برای دلالان ایجاد میکند.

این کارشناس بازار کالایی افزود: در طول سالهای گذشته، شاهد عرضه محصولات فولادی در بورس کالا بودهایم. سیمان نیز از سال گذشته وارد بورس شده است. محدودیتهایی که بهتازگی بر روند خریدوفروش سیمان اعمال شده، موجب شده مصرفکننده واقعی و نه دلالان اقدام به خرید این محصول کنند؛ بنابراین در گذر زمان، بسیاری از چالشهای حاکم بر عرضه سیمان و فولاد در بورس کالا برطرف شدهاند.

وی افزود: بورس کالا حتی از توان کافی برای عرضه محصولات نهایی نیز برخوردار است. شرکتهای تولیدکننده محصولات نهایی خود را در بورس کالا عرضه میکنند و مصرفکننده نهایی میتواند براساس مشخصات این محصولات، اقدام به خرید آنها کند. ضمن آنکه در بورس کالا، ابزارهای گوناگونی با هدف بهبود عملکرد این نهاد همچون گواهیهای سپرده کالایی، قراردادهای مشتقه و... راهاندازی شده است. قطعا بورس کالا این ظرفیت را دارد که به ابزاری برای کشف قیمت واقعی محصولات بدل شود و شفافیت معاملات را بیشتر کند. در همین حال، امکانی برای مدیریت واسطهها و ابزارها نیز فراهم کند. در این میان، آنچه اهمیت دارد این است که کالاهای اساسی در بستر عرضه و تقاضای واقعی، قیمتگذاری شوند.

کرمی افزود: بورس کالا در کشور ما از قدمت بورس اوراق برخوردار نیست و تازگی دارد. انتظار میرود زمان کافی به بورس کالا داده شود تا تاثیرات آن بر فرآیند توسعه مشخص شود. بورس کالا علاوه بر بحث پذیرش و عرضه محصولات جدید، نیاز دارد ابزارهای خود را هم گسترش دهد. در همین حال، معاملات گواهی سپرده کالا روی انواع محصولات اعم از محصولات کشاورزی، محصولات سرمایهگذاری اعم از سکه و شمش طلا و محصولات سیمانی و شیشه و... تعریف شدهاند، میتواند باعث توسعه و رونق بورس کالا شود. این کارشناس بازار کالایی تاکید کرد: در تمام جهان، بورسهای کالایی نقش عمدهای در تعیین قیمت کالاها دارند و انتظار میرود این روند در کشور ما ادامه داشته باشد.

کرمی در پایان اظهار کرد: مکانیسم بورس کالا، قیمتگذاری براساس عرضه و تقاضاست. با این وجود در کشور در طول سالهای گذشته با چالش چندنرخی بودن قیمت ارز روبهرو بودهایم. این موضوع، آسیبهایی را به فرآیند کشف قیمت محصولات در بورس کالا تحمیل کرده است. کما اینکه در مواردی شاهد گپ قیمتی میان بهای یک محصول در بازار آزاد و بورس کالا بودهایم. اما در حال حاضر به مرور این چالش و گپ قیمتی یادشده و همزمان بسیاری از مسائل و مشکلات نیز رفع شدهاند.

وی با اشاره به فرآیند عرضه خودرو در بورس کالا طی هفتههای اخیر، گفت: عرضه خودرو در بورس کالا، یک نمونه موفق از عرضه یک محصول در بورس کالاست، اقدامی که منجر به واقعی شدن بهای خودرو و حتی کاهش آن شد؛ بنابراین انتظار میرود این روند در سایر بازارها نیز حکمفرما باشد.

سیاستگذاری اشتباه ادامه دارد

محمد حیدرزاده، فعال صنعت سرب و روی در گفتوگو با صمت و در ارزیابی سیاست دولت برای محصولات بخش معدن و صنایع معدنی در بورس کالا، گفت: دولت سیزدهم و وزارت صنعت، معدن و تجارت دولت جدید پس از روی کار آمدن، تصمیم گرفتند تمامی محصولات تولید شده در بخش معدن و صنایع معدنی را از طریق بورس کالا عرضه کنند و به فروش برسانند. این سیاست در زنجیره تولید سرب و روی نیز اجرایی شد.

این فعال صنعت سرب و روی افزود: سیاست عرضه و فروش محصولات گوناگون در بورس کالا در حالت کلی اقدام مناسبی ارزیابی میشود که به شفافسازی معاملات منتهی میشود. با این وجود، در حالحاضر قوانین و مقررات نادرست و ناکارآمدی بر روند عرضه و فروش محصولات گوناگون در بورس کالا، جریان دارد و مانع از تحقق اهداف از پیش تعیینشده برای صنایع میشود.

حیدرزاده در ادامه عنوان کرد: بهعنوان مثال، دخالت بورس در روند قیمتگذاری بهواسطه تعیین کف و سقف قیمتی، اشتباه است. در واقع انتظار میرود تقابل عرضه و تقاضا، تعیینکننده قیمتها باشد. دخالت دولت در جزئیات فعالیت صنعتگران، نهتنها مشکلی را برطرف نمیکند، بلکه به ایجاد بستری برای رانت و انحصار منجر خواهد شد؛ بنابراین تجدیدنظر در این سیاستها ضروری بهنظر میرسد.

وی در ادامه با اشاره به عرضه خاک معدنی روی در سال گذشته در بورس کالا گفت: میزان خاک روی معدنی تولید شده در کشور بهمراتب بیش از نیاز فعالان این صنعت است، درنتیجه با عرضه این محصول در رینگ معاملاتی بورس کالا شاهد شکلگیری رقابت برای خرید آن و افزایش قابلتوجه بهای این محصول معدنی بودیم. در همین حال باید تاکید کرد میزان تولید شمش روی در کشور بهمراتب بیش از نیاز داخلی به این محصول برآورد میشود؛ بنابراین با تداوم این سیاست در حلقههای دیگر شاهد سرکوب قیمتی شمش در عین رشد قابلتوجه بهای فروش مواد اولیه این صنعت خواهیم بود.

ادعای غیرواقعی تنظیم بازار

رضا شهرستانی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفتوگو با صمت عنوان کرد: سال گذشته وزارت صنعت، معدن و تجارت دولت سیزدهم تمامی تولیدکنندگان زنجیره فولاد را موظف کرد محصولات خود را از طریق بورس کالا عرضه کنند و به فروش برسانند. با این وجود، این مصوبه بهطور کامل اجرایی نشد و حتی اهداف از پیش تعیینشده برای آن نیز تحقق نیافت. وی افزود: بسیاری از شرکتهای خصوصی توانایی عرضه محصولات خود را از طریق بورس کالا ندارند. یکی از پیششرطهای عرضه محصولات در بورس کالا، ارائه ضمانتی از سوی مجموعه تولیدکننده است. اما بسیاری از مجموعههای کوچک فولادساز که از سوی بخش خصوصی اداره میشوند با چالشهای متعددی در مسیر فعالیت خود روبهرو هستند و از عهده تامین این ضمانت بر نمیآیند.

وی گفت: شرکتهای کوچک فولادی عموما نقدینگی پایینی دارند و امکان پیشپرداخت برای خرید محصول را ندارند؛ درنتیجه در روند فعالیت خود با چالشهای جدی مواجه میشوند. عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در ادامه خاطرنشان کرد: با وجود تمام تلاشهایی که برای عرضه محصولات تولیدشده در زنجیره فولاد از طریق بورس کالا انجام شده، اما همچنان با کمبودهای جدی بهویژه در حلقههای پاییندستی این زنجیره روبهرو هستیم؛ بنابراین فولادسازان نسبت به این شرایط و در مواردی مهندسی عرضه گلایهمند هستند. از مجموعه موارد یادشده میتوان اینطور برداشت کرد که تلاش وزارت صنعت، معدن و تجارت برای تنظیم بازار فولاد از طریق عرضه محصولات در بورس کالا، نهتنها نتیجهبخش نبوده، بلکه به زیان بسیاری از تولیدکنندگان در حلقههای گوناگون زنجیره فولاد نیز منتهی شده است.

این فعال صنعت فولاد گفت: در شرایطی که تولید و عرضه یک محصول بهمراتب بالاتر از تقاضا برای خرید آن باشد، عرضه ۱۰۰ درصدی آن محصول در بورس کالا بهمنزله زدن چوب حراج به آن محصول خواهد بود. میزان تولید شمش فولاد و محصولات نورد در کشور بهمراتب بیش از نیاز داخلی به این محصولات برآورد میشود. در چنین فضایی، عرضه تمام محصولات یادشده در بورس کالا سیاستی اشتباه و به ضرر تولیدکنندگان داخلی خواهد بود.

سخن پایانی

اقتصاد ایران با چالشهای جدی و متمایزی روبهرو بوده و همین موضوع نیز عملا تنظیم بازار را به چالشی جدی برای دولتها بدل کرده است. در چنین شرایطی، دولت سیزدهم بهدنبال آن است که از بورس کالا بهعنوان بستری برای تنظیم بازار استفاده کند. راهکاری که در مواردی نیز نتیجهبخش بوده است. با این وجود نمیتوان نسبت به نگاه و برداشت فعالان صنعتی و انتقادات آنها درباره عملکرد تنظیمگری بورس کالا بیتفاوت بود. 


کپی لینک کوتاه خبر: https://smtnews.ir/d/36e9nz