سرمایه یکی از اولویت‌های اصلی توسعه و بهبود شرایط اقتصادی است. با این وجود، کشور در سال‌های اخیر با محدودیت‌هایی در تامین سرمایه روبه‌رو شده است. در چنین شرایطی، جذب سرمایه خارجی بخشی از مشکلات حاکم بر روند کمبود نقدینگی را تسهیل می‌کند اما تحریم و نبود امکانی برای نقل‌وانتقال پول و همچنین کاهش جذابیت برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور، مشکلات ناشی از کمبود سرمایه را در این سال‌ها شدت بخشیده است.

از آنجاکه تامین سرمایه از طریق بورس امکانی برای تداوم تولید و توسعه در صنایع گوناگون فراهم می‌کند، در طول سال‌های گذشته بارها صحبت‌هایی درباره راه‌اندازی بورس بین‌المللی به میان آمده است. بدین‌ترتیب در جریان احداث بورس‌های بین‌المللی قرار است ملیت سرمایه‌گذاران فراموش و از منابع مالی خارجی‌ها استفاده شود. درنتیجه بخشی از سهام شرکت‌های ایرانی به سرمایه‌گذاران خارجی عرضه می‌شود؛ از یک‌سو مسیر ورود ارز به کشور تسهیل می‌شود و از سوی دیگر، بخشی از مشکلات حاکم بر اقتصاد ما که از کمبود نقدینگی نشأت می‌گیرد، برطرف خواهد شد. با این وجود، مشکلاتی که پیش‌تر به آنها اشاره شد همچون تحریم در اینجا هم وجود دارند و مانع اثرگذاری کافی و اصولی بورس‌های بین‌المللی می‌شوند. علاوه بر این باید تاکید کرد که استانداردهای مالی بین‌المللی در ایران آن‌طور که باید و انتظار می‌رود اجرایی نمی‌شوند؛ بنابراین یکی دیگر از ضروریات اجرای طرح یادشده، بازنگری در این مقررات و ساختار اقتصادی کشور است.

آیا بورس بین‌الملل در کیش افتتاح می‌شود؟

در هفته‌های نخست سال ۱۴۰۱ سعید محمد، دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد از پیگیری مقدمات راه‌اندازی بورس بین‌الملل در مناطق آزاد خبر داد. وی تاکید کرد: برای تشکیل بورس بین‌الملل منتظر هستیم که مسئولان سازمان بورس، صدور مجوز را در دستور کار خود قرار دهند. چندی پیش نیز محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درباره راه‌اندازی بورس بین‌المللی گفت: با توجه به درخواست دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد کشور، قرار است بستر تشکیل بورس بین‌الملل در منطقه آزاد کیش مراحل نهایی خود را طی کند.

وی از راه‌اندازی بورس بین‌الملل به‌عنوان خبری خوش برای مردم نام برد و تصریح کرد: این موضوع در سازمان بورس کشور تصویب شده و در یک تا دو هفته آینده به شورای‌عالی بورس می‌رو؛. از این‌رو پیش‌بینی می‌شود در یک ماه آینده مصوبه شورای‌عالی بورس درباره تشکیل بورس بین‌الملل ارائه شود. بی‌تردید بورس بین‌الملل ظرفیت واردات ارزی دارد و در حوزه اوراق نیز فعال خواهد بود. حتی با توجه به فعالیت‌هایش می‌تواند در حوزه‌های کالایی نیز ورود پیدا کند.

بستری برای توسعه

یوسف کاووسی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و در تشریح اهمیت و اثرگذاری بورس‌های بین‌المللی اظهار کرد: بورس‌های بین‌المللی در جهان از اهمیت و کارآیی ویژه‌ای برخوردار هستند. به نحوی که در برخی کشورها که ظرفیت‌هایی همچون منابع معدنی و انرژی ندارند، بورس‌های بین‌المللی فعال است و عواید بسیاری نصیب دولت‌ها می‌کند. همزمان منافع سهامداران آنها نیز تامین می‌شود.

وی افزود: در واقع اهمیت و کارآیی بورس‌های بین‌المللی قابل توجه است و مسیر توسعه صنعتی و اقتصادی را تسهیل می‌کند.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: به‌عنوان مثال، چنانچه به عملکرد بورس‌های بین‌المللی مهمی همچون بورس شانگهای و بورس نیویورک نگاه شود، متوجه می‌شویم که بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاران در این بورس‌ها، سهامداران بین‌المللی هستند. ورود و خروج سهامدار در این بورس‌ها آزاد است، بدین‌ترتیب سهامداران می‌توانند با توجه به قوانین مالی در این کشورها، به آسانی در این بستر حضور یافته و اقدام به خرید و فروش سهم کنند.

محدودیت‌های ایران باز هم دردسرساز می‌شود

کاووسی افزود: بدون تردید راه‌اندازی بورس بین‌المللی در هر کشوری از جمله ایران اقدامی مثبت است که می‌تواند آثار مثبت اقتصادی را به‌دنبال داشته باشد. با این وجود، راه‌اندازی این بورس بین‌المللی و کارآیی آن، شرط و شروطی دارد. در درجه نخست آنکه انتظار می‌رود محدودیت‌های تجاری و همچنین نقل و انتقال پول را نداشته باشیم.

وی با اشاره به مشکلات تحریم و نبود امکانی برای مبادلات بانکی میان ایران و سایر کشورها، گفت: همین موضوع نیز موجب می‌شود چنین طرح‌هایی از اقبال کافی برخوردار نباشند.

این کارشناس بازار خاطرنشان کرد: بورس یا بانک یا بیمه بین‌المللی باید تابع قوانین بین‌المللی باشد. بسیاری از این قوانین و استانداردهای بین‌المللی در کشور ما رعایت نمی‌شود. مشکلات ایران با FATF، چالش‌های ناشی از تحریم و محدودیت تعاملات ایران با دنیا، پول‌شویی و... همگی مانع اصلی چنین فرآیندهایی می‌شود.

کاووسی گفت: سرمایه‌گذاران خارجی نیز با توجه به شرایط اقتصادی کشور، تحریم و محدودیت‌هایی که بر سازکارهای اقتصادی کشور سایه انداخته است، کمتر راغب به سرمایه‌گذاری در ایران هستند؛ بنابراین تاسیس بورس بین‌المللی در ایران نیز طرفدار نخواهد داشت. وی گفت: تصمیمات شبانه، تصمیمات خلق‌الساعه و... نیز مانع جذب سرمایه خارجی به بورس ایران خواهد بود. فردی که قصد سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه را دارد، نگاه چند ساله دارد؛ یعنی انتظار دارد ثبات و قوانین بر حوزه‌های سرمایه‌گذاری جریان داشته باشد. با این وجود در کشور ما هر ساله و در مسیر تصویب بودجه، موضوع‌هایی ذکر می‌شود که ثبات تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری را عملا از میان می‌برد. یا هر روز، بخشنامه جدیدی صادر می‌شود و روند صادرات یا واردات را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در چنین فضایی نمی‌توان برای افق میان‌مدت و بلندمدت برنامه‌ریزی کرد. همین موضوعات نیز به عدم‌موفقیت در جذب سرمایه خارجی منجر می‌شود.

کاووسی در پایان اظهار کرد: از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که راه‌اندازی بورس بین‌المللی در شرایطی که فعالیت‌های اقتصادی با آزادی عمل همراه باشد، دولتمردان در روند سرمایه‌گذاری دخالت نکنند، تحریم و چالش‌های ناشی از محدودیت در تعاملات بین‌المللی بر اقتصاد سایه نیندازد، بسیار کمک‌کننده خواهد بود. در غیر این صورت، نمی‌توان به اثرات مثبت و درخشان آن امید داشت.

مزیت‌های جذب سرمایه

همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بورس بین‌المللی ابزاری شناخته‌شده برای جذب سرمایه‌های خارجی به کشور است. جذب سرمایه در هر اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، این موضوع در کشور ما که با چالش کمبود سرمایه در بخش‌های گوناگون روبه‌رو است و تامین سرمایه به پاشنه آشیلی برای توسعه صنعتی و اقتصادی بدل شده، اهمیت بیشتری دارد.

وی اظهار کرد: بسیاری از بنگاه‌های تولیدی در کشور با کمبود سرمایه روبه‌رو هستند و همین موضوع آسیب‌هایی را به فرآیند تولید و توسعه تحمیل می‌کند. همزمان نظام بانکی نیز با چالش‌های متعددی روبه‌رو است و از توان لازم برای تامین سرمایه برخوردار نیست.

دارابی افزود: براساس آمار، میزان تشکیل سرمایه در کشور طی ۵ سال گذشته، منفی بوده است. به همین دلیل در حال حاضر با کمبود شدید سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستیم. درنتیجه اصلاح این شرایط با راهکارهای گوناگون ضروری به‌نظر می‌رسد.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: منظور از راه‌اندازی بورس بین‌المللی در کشور، بورس منطقه‌ای است. کشور در طول سال‌های گذشته با تحریم و محدودیت در تعاملات بین‌المللی روبه‌رو بوده است. در چنین شرایطی، بسیاری از اقتصادهای بزرگ جهان تمایلی به همکاری و ورود سرمایه خود به کشور ما را ندارند، چراکه چالش‌های ناشی از این سرمایه‌گذاری برای طرف‌های خارجی در مقایسه با سودی که از این سرمایه‌گذاری به دست می‌آورند به مراتب بیشتر است؛؟ بنابراین نباید به بین‌المللی شدن و حضور فراگیر صاحبان سرمایه خارجی در چنین بورسی امید چندانی داشت. تا جایی‌که می‌توان به جای بورس بین‌المللی از آن با عنوان بورس منطقه‌ای نیز نام برد.

وی گفت: با وجود چالش‌های یادشده انتظار می‌رود اجرای این طرح به بسیاری از صنایع و تولیدکنندگان در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای و همچنین جذب نقدینگی در اوراق بدهی کمک کند.

دارابی گفت: راه‌اندازی بورس بین‌المللی ممکن و شدنی است، هرچند اجرای آن نیاز به سطح بالایی از همکاری و تعامل در میان مسئولان و نهادهای اقتصادی کشور از جمله سازمان بورس و اوراق بهادار، وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان امور مالیاتی، بانک مرکزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت دارد.

در ادامه پذیرش استانداردهای بین‌المللی و اجرایی کردن آن نیز ضرورتی برای راه‌اندازی بورس بین‌المللی است. با این وجود باید بپذیریم که از استانداردهای جهانی در این بخش فاصله داریم و همین فاصله از جذابیت سرمایه‌گذاری خارجی در کشور می‌کاهد.

دولت یکی از موانع

دارابی در ادامه با اشاره به دخالت دولت در اقتصاد ما گفت: دخالت دولت در اقتصاد ما قابل‌توجه است؛ همین موضوع نیز بارها به‌عنوان مانع در مسیر فعالیت صنعتگران واقع شده است. بدون ایجاد مرزی دقیق میان دولت و بخش خصوصی و همچنین رگولاتوری مستقل که اصلی رقابت را در بازار ایجاد کند و همچنین مانع از رقابت‌های ناسالم و تصمیمات ناگهانی شود، نمی‌توان به بهبود شرایط بازار سرمایه کشور و به‌دنبال آن جذب سرمایه در بستری به‌عنوان بورس بین‌المللی، امید داشت.

وی با اشاره به دخالت‌های دولت در عملکرد صنایع گفت: در موارد متعددی شاهدیم که دولت قیمت محصولات گوناگون را با استراتژی دستوری کنترل می‌کند. یا قوانین و مقررات حاکم بر یک بخش را تغییر یا با تصویب مقررات جدید، عملکرد صنایع را برای یک بازه زمانی تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. صنایع داخلی در طول سال‌های گذشته خود را با چنین مقررات و تغییرات ناگهانی وفق داده‌اند، هرچند این تغییرات خود ضربه‌هایی جدی به آنها تحمیل کرده و حتی از سودآوری آنها کاسته است.

دارابی گفت: با این وجود، صاحبان سرمایه خارجی پذیرش چنین مقررات دست‌وپاگیری را ندارند؛ بنابراین یک اصل مهم برای جذب سرمایه خارجی به بورس بین‌المللی، تجدیدنظر دولت در سیاست‌های خود است.

وی گفت: به‌عنوان مثال، کشور چین در طول سال‌های گذشته توانسته سرمایه خارجی قابل توجهی را اخذ کند. اما این اقدام با تغییر در رویکردهای این کشور حاصل شده است. حال لازمه موفقیت چنین طرحی در ایران نیز تغییر رویکرد سیاست‌گذاران است.

دارابی گفت: اجرایی شدن این طرح مزیت‌های بسیاری برای اقتصاد ما به همراه دارد که از جمله مهم‌ترین آنها باید به تامین سرمایه ارزان اشاره کرد. این موضوع می‌تواند زمینه تداوم فعالیت پروژه‌های صنعتی و توسعه‌ای را فراهم کند؛ بنابراین امید می‌رود با تغییر رویکرد مدیران، اهداف یادشده محقق شوند.

سخن پایانی

بورس بین‌الملل امکانی برای جذب سرمایه و همچنین ورود ارز به کشور و تعامل و همکاری اقتصادی در سطح بین‌المللی فراهم می‌کند. بر همین اساس نیز مسئولان در طول سال‌های گذشته به‌دنبال ایجاد بورسی بین‌المللی در کشور هستند. با این وجود باید خاطرنشان کرد که راه‌اندازی چنین بستری به الزاماتی نیاز دارد که از جمله مهم‌ترین آنها باید به مراودات بانکی در سطح جهانی و همچنین رعایت استانداردهای حاکم بر نهادهای مالی در جهان اشاره کرد؛ بنابراین تحریم و نبود معاملات بانکی میان ایران و سایر کشورها، همچون سدی در مسیر ایجاد این نهاد مالی قرار دارد. در واقع ای‌گونه محدودیت‌ها مانع کارآیی و اثرگذاری ساختارهایی همچون بورس بین‌الملل و اثرگذاری قابل‌توجه آن در مسیر توسعه صنعتی و اقتصادی است.