محتوای این قانون به سیستمی شدن نقل‌وانتقالات چک اشاره دارد؛ یعنی زمانی که چک بین شخص صادرکننده و گیرنده چک تبادل می‌شود، حتما باید ثبت الکترونیکی آن نیز در سامانه صیاد انجام شود. این طرح از ابتدای فروردین سال ۱۴۰۰ با توزیع چک‌های جدید بنفش‌رنگ صیادی آغاز شده است. از ویژگی‌های این چک‌ها می‌توان به رنگ این چک‌ها و تمایز آنها با چک‌های قدیمی اشاره کرد، همچنین روی این چک‌ها عبارت «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور و تایید آن در سامانه صیاد است» درج شده است.

ثبت صدور و تایید چک در «صیاد» ضروری است

آمنه نادعلی‌زاده، سخنگوی اجرای قانون جدید چک درباره تبادل چک‌های جدید گفت: صادرکننده زمانی که چک جدید صیادی بنفش‌رنگ را صادر می‌کند ابتدا باید مشخصات چک شامل تاریخ، مبلغ و نام‌ گیرنده چک را روی فیزیک چک درج کند و همان اطلاعاتی که روی فیزیک چک درج شده را الزاما در سامانه صیاد نیز وارد کند. وی افزود: ذکر این نکته ضروری است که برای ثبت چک، صادرکننده می‌تواند به درگاه‌های نوین بانک خود شامل اینترنت بانک و موبایل‌بانک یا برنامک‌های موبایلی مراجعه کند که فهرست ۵ برنامک موبایلی پرداخت فعال در این زمینه روی وب‌سایت شرکت شاپرک نیز موجود است و در دسترس عموم قرار دارد. 

نادعلی‌زاده با بیان اینکه مراحل فوق تنها به‌معنای ثبت اولیه چک در فرآیند ثبت صدور چک است، تصریح کرد: با ثبت چک در سامانه صیاد فرآیند ثبت صدور چک پایان نمی‌یابد، بلکه گیرنده چک نیز باید از طریق همراه بانک، اینترنت بانک یا برنامک‌های موبایلی پرداخت به سامانه صیاد مراجعه کند و با انجام استعلام‌های لازم از ثبت چک به نفع خود در سامانه صیاد اطمینان یابد و با تطبیق اطلاعات مندرج در متن چک با اطلاعات ثبت شده در سامانه صیاد مراتب تایید یا عدم تایید خود را در سامانه اعلام کند.

راهکاری برای مقابله با جعل و پولشویی

سخنگوی اجرای قانون جدید چک، وجود سامانه صیاد در کنار فیزیک چک را امری مفید و مثمر خواند و گفت: ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد و نگهداری سیستمی زنجیره انتقالات چک در این سامانه می‌تواند راهکاری مناسب برای مقابله با جعل یا کلاهبرداری باشد. 

از سوی دیگر چنانچه فیزیک چک مفقود شود، باتوجه به ثبت سیستمی اطلاعات چک توسط صادرکننده، پیگیری روند قضایی آن ساده‌تر از گذشته خواهد بود. در این زمینه می‌توان به حادثه حریق ساختمان پلاسکوی تهران اشاره کرد که در آن برخی اسناد تجاری، از جمله چک‌ها طعمه حریق یا مفقود شدند. در گذشته باتوجه به نبود چنین سیستمی پیگیری امور مربوط به چک‌های مفقود شده دشوار بود، اما با راه‌اندازی این سامانه قاعدتا مشکلاتی از این دست کاهش می‌یابد؛ ضمن اینکه این سامانه شفافیت اطلاعاتی را در کشور ایجاد می‌کند که در امر مبارزه با پولشویی اقدامی موثر قلمداد می‌شود.

نادعلی‌زاده با بیان اینکه هر تغییر در ابتدا با چالش‌های خاص خود همراه است، تصریح کرد: در گذشته روند کارسازی، تبادل و ظهرنویسی چک به‌صورت دستی انجام می‌شد، اما در حال‌ حاضر ثبت چک در سامانه صیاد نیز انجام می‌شود. در این راه قطعا در ابتدا مقاومت‌هایی وجود دارد و آن هم به این دلیل است که فرآیند صدور چک نسبت به گذشته متفاوت‌تر شده، اما به مرور و هنگامی که مردم با عوائد سیستمی شدن ثبت اطلاعات آشنا شوند، اقبال‌شان به این امر بیشتر می‌شود.

توزیع۱۰۰ میلیون فقره چک جدید 

معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی درباره آمار چک‌های صادرشده از ابتدای سال جاری گفت: از ابتدای سال جاری تا پایان مهر بالغ بر ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دسته‌چک معادل ۱۰۰ میلیون برگ چک توزیع شده که از این میزان تقریبا ۲۳ درصد یعنی حدود ۲۳ میلیون برگ چک در سامانه صیاد ثبت‌ شده و به گردش افتاده است. همچنین از ۲۳ میلیون فقره چکی که به گردش افتاده، حدود ۸۹ درصد توسط گیرندگان تایید شده است. این آمار قابل‌ملاحظه‌ای است و روند صعودی دارد. همچنین به‌طور متوسط در هر روز حدود ۱۱۰ هزار فقره چک در سامانه صیاد ثبت می‌شود که آمار قابل‌توجه و امیدوارکننده‌ای است.

به فرد دارای چک برگشتی، دسته‌چک تعلق نمی‌گیرد

سخنگوی اجرای قانون جدید چک ضمن تاکید بر اینکه براساس قانون جدید چک محدودیت‌هایی متوجه دارندگان چک برگشتی است، یادآور شد: قانون یادشده تنبیهات انضباطی را برای شخص صادرکننده چک برگشتی در نظر گرفته است؛ به‌عنوان مثال در زمان اعطای دسته‌چک به فرد، وی اهلیت‌سنجی می‌شود و در صورت دارا بودن چک برگشتی، دسته‌چک به وی تعلق نمی‌گیرد. علاوه بر این زمانی که قرار است چک در سامانه صیاد ثبت شود، سابقه چک برگشتی توسط سامانه کنترل می‌شود و در صورتی که صادرکننده دارای سابقه چک برگشتی باشد، اجازه ثبت چک به وی در سامانه صیاد داده نمی‌شود. در مجموع این محدودیت‌ها باعث شده آمار چک برگشتی کاهش قابل‌توجهی داشته باشد.

کاهش نسبت چک‌های برگشتی 

وی درباره آمار چک برگشتی عنوان کرد: کاهش آمار چک برگشتی از فروردین تا پایان شهریور امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته در خور توجه است که براساس آن نسبت مجموع چک‌های برگشتی به مجموع چک‌های مبادله‌ای حدود ۹.۴ درصد بوده، در حالی که این نسبت در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۱.۲ درصد بوده است؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد سختگیری قانون در زمینه تخصیص دسته چک و صدور چک موثر بوده است. نادعلی‌زاده درباره زمان جمع‌آوری دسته‌چک‌های قدیمی گفت: قاعدتا دسته‌چک‌های قدیمی نیز باید جمع‌آوری شوند اما بانک مرکزی برنامه زمان‌بندی قطعی را در این زمینه اعلام نکرده و فعلا دسته‌چک‌های قدیمی می‌توانند در کنار دسته‌چک‌های جدید هم‌زیستی داشته باشند و در موعدی که به تشخیص بانک مرکزی مناسب تلقی شود و مردم در مراودات خود به مشکل برنخورند، این دسته‌چک‌های قدیمی نیز توسط بانک مرکزی جمع‌آوری خواهد شد.

ثبت و تایید چک‌های جدید از طریق پیامک 

معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با بیان اینکه در حال ‌حاضر تمام درگاه‌های شبکه بانکی اعم از اینترنت بانک و همراه بانک فعال هستند و به سامانه صیاد مجهز شدند، تصریح کرد: کلیه فرآیندها شامل ثبت، تایید، انتقال و استعلام به واسطه درگاه‌های یادشده در حال انجام است و البته سایر برنامک‌های پرداخت موبایلی که برای بهره‌مندی از امکان سامانه صیاد اعلام آمادگی کنند، پس از گذراندن مراحل و آزمون‌های لازم می‌توانند به سامانه صیاد متصل شوند. البته راه‌های دیگری نیز برای انجام فرآیندهای مرتبط با سامانه صیاد و چک در حال آزمایش است. از جمله این موارد می‌توان به پیامک اشاره کرد که در حال نهایی شدن است و البته تجهیز خودپردازها نیز در دست اقدام است. در حال ‌حاضر نیز شعب بانکی در زمینه فرآیندهای مرتبط با چک به مردم به‌صورت حضوری خدمت‌رسانی می‌کنند.

وی افزود: از ابتدای امسال تاکنون نزدیک ۵ درصد ثبت چک‌ها در سامانه صیاد از طریق شعب انجام شده، این در حالی است که بالغ بر ۷۷ درصد چک‌ها ثبت و تاییدشان از طریق درگاه‌های بانکی اینترنت بانک و همراه بانک اتفاق افتاده و ۱۸ درصد نیز از طریق برنامک‌های موبایلی ثبت شده است.

سخن پایانی

براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در حال ‌حاضر در سامانه صیاد دو سرویس «سوابق اعتباری چک» و نیز «سرویس استعلام اقلام اطلاعاتی چک» وجود دارد. سرویس سوابق اعتباری چک که از سال ۱۳۹۷ راه‌اندازی شده، سرویس شناخته‌شده‌ای است که سابقه چک برگشتی صادرکننده را براساس رنگ‌بندی خاص و تعداد چک برگشتی نمایش می‌دهد، اما در سرویس استعلام اقلام اطلاعاتی چک، فرد با مراجعه به این سامانه می‌تواند متوجه شود که چک به نفعش در سامانه صیاد ثبت شده یا خیر.

سرویس استعلام اقلام اطلاعاتی چک نیز به‌تازگی‌ به عموم عرضه شده و کاربری ساده‌ای دارد و بدون احراز هویت امکان خدمت‌رسانی را فراهم می‌کند. در این سرویس ۵ مورد از فرد استعلام‌کننده شامل شناسه صیادی چک، کدملی/شناسه ملی، تاریخ، مبلغ چک و نوع شخص گیرنده دریافت می‌شود و فرد با وارد کردن این اطلاعات متوجه می‌شود که آیا چک به نفعش در سامانه صیاد ثبت شده یا خیر. سرویس استعلام اقلام اطلاعاتی چک چند ماهی است که روی وب‌سایت بانک مرکزی راه‌اندازی شده و بانک‌ها نیز این سرویس استعلامی را در درگاه‌های خود فعال کرده‌اند، همچنین برنامک‌های پرداخت موبایلی به‌زودی به این سرویس مجهز خواهند شد.