براساس گزارش صمت از فعالان و کارشناسان بازار خودرو، در ایران هم امسال سفرهای نوروزی روند افزایشی خواهد داشت و به همان نسبت، شب عید بازار خودرو رونق می‌گیرد. البته به‌دلیل نرخ تورم و قدرت خرید مردم این احتمال وجود دارد که افراد به‌جای تبدیل خودرو به مدل بالاتر، همان خودرو را تعمیر و برای سفر آماده کنند. این امر سبب می‌شود بازار تقاضای قطعات یدکی داغ شود. کمبود قطعات در بازار و نرخ بالای باکیفیت‌ها و در مقابل حجم قطعات بی‌کیفیت و ارزان‌قیمتی آنها معضلی است که بازار استوک‌ها را رونق می‌بخشد.

سوءاستفاده قیمتی از قطعات باکیفیت

وحید کازرانی یکی از فعالان بازار قطعات یدکی خودرو درباره بازار شب عید قطعات یدکی و بازار تقاضا استوک‌ها به صمت گفت: قطعات استوک بیشتر برای بدنه مورداستفاده قرار می‌گیرد و خیلی روی کیفیت کارکرد خودرو تاثیر ندارد. یا در گیربکس‌های اتوماتیک مورداستفاده قرار می‌گیرد، چون نرخ گیربکس‌های نو بسیار بالا و بیش از ۷۰ میلیون تومان است. بنابراین با توجه به سطح درآمد افراد، صاحبان خودرو به استفاده از گیربکس‌های استوک روی می‌آورند.

وی افزود: مشکل اصلی این است که به‌دلیل کاهش توان خرید مردم و کمبود قطعات اصلی در بازار، با نایاب شدن آنها برخی فروشگاه‌دارها از فرصت سوءاستفاده کرده و نرخ را افزایش می‌دهند در نتیجه صاحبان خودرو قطعات کم‌کیفیت و ارزان‌قیمت را ترجیح می‌دهند.

او ادامه داد: به‌طور قطع، هر کالایی به نسبت هزینه آن کیفیت دارد و کیفیت محصولات ارزان‌قیمت هم مشخص است. آمار تصادفات و تعداد جانباختگان جاده‌ای حاکی از کیفیت پایین قطعات یدکی دارد.

این عضو اتحادیه فروشندگان لوازم یدکی خودرو و ماشین‌آلات تهران در ادامه سخنان خود یادآور شد: متاسفانه برخی از این قطعات کارکرده برای بار سوم مورداستفاده قرار می‌گیرند و سود این روند را فروشندگان و مکانیک‌ها می‌برند و ضرر آن به صاحبان خودرو و جامعه می‌رسد.

موانع و فضا برای فعالیت زیرپله‌ای‌ها

کازرانی با بیان اینکه آن‌گونه که باید به این نوع آسیب‌ها پرداخته نشده، گفت: استفاده از کالاهای بی‌کیفیت برای اقتصاد کشور و به‌ویژه در حوزه محصولاتی مانند خودرو، آسیب‌های جسمی و روحی بسیاری دارد و هزینه‌بر است.

وی با اشاره به خودتحریمی‌های داخلی، ادامه داد: در حال‌حاضر شرکت‌های زیادی با وجود تحریم خارجی حاضر هستند برای بازار داخل تامین قطعه داشته باشند اما وزارت صنعت، معدن و تجارت برای واردات، سناریوهای بسیاری چیده که ثبت‌سفارش را سخت‌تر از ساخت یک ساختمان ۴ طبقه کرده است. برخی واردکنندگان از سال ۹۷ به‌دلیل همین موانع و سختگیری‌ها، واردات قطعات را متوقف کرده‌اند.

او گفت: ظهور انواع ارز از دولتی تا نیمایی، سنا و آزاد، واردات قطعات موردنیاز بازار را با دردسرهای بسیاری همراه کرده است. این مسئله در کنار خودتحریمی‌ها، معضل دیگری به‌شمار می‌رود.

این فعال بازار لوازم یدکی در توضیح بیشتر این مسئله گفت: معادل ریالی ارز باید پرداخت و مدتی به‌عنوان سپرده باقی بماند تا ارز موردنیاز اختصاص یابد. همچنین باید ۳۵ درصد سپرده نزد بانک‌ها باقی بماند تا واردات امکان‌پذیر باشد.

کازرانی با اشاره به وجود برخی رانت‌ها، ادامه داد: برخی از افراد در وزارت صنعت، معدن و تجارت رانت‌هایی دارند که این تفکر را به وجود آورده‌اند که تجارت خوب نیست و تمام بازرگانان تخلف و کارهای غیرقانونی می‌کنند.

او گفت: افرادی که دانش این کار را ندارند با یک سلسله ابزارهای کنترلی به مسئله ورود می‌کنند؛ در صورتی که هر قدر کنترل‌ها بیشتر شود، قیمت‌ها بالا رفته و قاچاق رواج پیدا می‌کند. کنترل زمانی که بازار دچار کمبود است، کارساز نبوده و برعکس عمل می‌کند.

این عضو اتحادیه فروشندگان لوازم یدکی خودرو و ماشین‌آلات تهران خاطرنشان کرد: با رواج قاچاق این مردم هستند که متضرر می‌شوند. علاوه‌بر این، دولت هم نمی‌تواند درآمدی از محل واردات داشته باشد.

کازرانی با گلایه از روند ترخیص گمرکی کشور ادامه داد: تعرفه بالا و قوانین بسیار، سبب‌شده بازرگانان زیادی عطای آن را به لقایش ببخشند. از این‌رو بازار قطعات یدکی امروز دچار کمبود قطعات باکیفیت شده و زیرپله‌ای‌ها و قاچاق مدیریت بازار را به‌دست گرفته‌اند.

او با بیان اینکه گاهی فیلترهای ورودی کالا آن‌قدر تنگ می‌شود که انگیزه سوداگری را بالا می‌برد، ادامه داد: این در حالی است که واردات کالا از مبادی رسمی موجب شناسنامه‌دار شدن آنها شده و ردگیری آنها راحت‌تر انجام خواهد شد.

ضرورت راستی‌آزمایی و ممنوعیت واردات

یکی از برنامه‌هایی که وزارت صنعت، معدن و تجارت با اعمال تحریم آن را سختگیرانه دنبال کرد، ممنوعیت واردات کالاهایی است که در داخل تولید می‌شوند یا ممنوعیت ورود کالاهای مشابه است. کازرانی در پاسخ به این پرسش که آیا سختگیری‌های انجام‌شده از سوی وزارتخانه آسیب‌زا بوده یا خیر، گفت: در این‌باره باید نخست راستی‌آزمایی شود.

برخی از فعالان که قدرت تولید و پوشش تمام نیاز بازار را ندارند، به‌راحتی در شرایط محدودیت‌های خارجی، زمینه محدودیت‌های داخلی را هم به وجود آورده و تشدید می‌کنند. هنگامی‌که تولیدکننده یا تولیدکنندگانی مدعی تولید و پوشش نیاز بازار می‌شوند پیش از هر تصمیمی، کارشناسان مربوط باید راستی‌آزمایی کنند.

او ادامه داد: چند سالی است واردات لنت‌ترمز به کشور ممنوع شده، زیرا فعالان این حوزه عنوان کرده‌اند می‌توانند تمام انواع لنت‌ترمزهای موردنیاز بازار را تولید و تامین کنند. این در حالی است که تنوع مدلی این قطعات به‌گونه‌ای است که فقط یک‌دهم نیاز بازار از سوی تولیدات داخل تامین می‌شود؛ علاوه‌بر این، هنگامی‌که واردات ممنوع شود و رقیبی در بازار وجود نداشته باشد، انحصار، میدان را برای ورود کالاهای بی‌کیفیت باز می‌کند. آمار تصادفات جاده‌ای و تعداد جانباختگان می‌تواند گویای این انحصار در بازار باشد.

کارزانی اظهارکرد: با انحصار بازار، نرخ‌ها به‌راحتی مدیریت می‌شوند و قیمت‌ها روند صعودی پیدا می‌کنند.

این فعال بازار قطعات یدکی با تاکید بر انجام راستی‌آزمایی، عنوان کرد: حمایت از کالای داخلی ضروری است اما این امر نباید به ضرر مصرف‌کننده باشد. وی تاکید کرد: رانت‌های اینچنینی باید حذف شوند.

تلفات لنت‌ترمز

کازرانی درباره آمار تصادفات جاده‌ای و ایمنی قطعات ادامه داد: پراید یکی از خودروهایی است که تلفات جاده‌ای زیادی دارد. عنوان می‌شود تولید آن متوقف شده اما باید گفت مدل آن تغییر کرده است. اگر لنت‌ترمز با کیفیت برای این خودرو یا خودروهای دیگر تولید و در بازار توزیع شود، حداقل ۶۰ درصد از آمار تصادفات جاده‌ای کاهش می‌یابد.

این فعال بازار لوازم یدکی گفت: قدرت خرید مردم بسیار کاهش یافته و برای خرید قطعات یدکی بیش از کیفیت، نرخ مدنظر است. همچنین از نظر بعضی فروشندگان لنت‌ترمز خوب کالایی است که سود بیشتیر داشته باشد؛ بنابراین کیفیت و سلامت قربانی می‌شوند. این موضوع برای سایر قطعات مانند بلبرینگ چرخ هم صادق است. به‌عنوان مثال، پرایدی که خانواده را برای سفر به شهرهای شمالی می‌برد در آن جاده‌های پرپیچ‌وخم حتی اگر صاحب خودرویی با سرعت هم رانندگی نکند در ترمز چهارم و پنجم به‌دلیل کیفیت پایین، لنت‌ترمز داغ کرده و عمل نمی‌کند و در نهایت اتفاقی که نباید می‌افتد.

کاهش کیفیت برای کاهش قیمت

کازرانی با بیان اینکه تنها نگه‌دارنده خودرو، ترمز است، گفت: لنت‌ترمز باکیفیت دست‌کم آمار تصادفات را تا ۶۰ درصد کاهش می‌دهد.

این عضو اتحادیه قطعات یدکی در پاسخ به این پرسش که لنت‌ترمزهای بی‌کیفیت مربوط به تولیدات داخل است یا قاچاق، گفت: بخش زیادی مربوط به تولیدات رسمی داخل بوده و دلیل این امر هم، گران بودن مواد اولیه است. اگر قرار باشد قطعه باکیفیت تولید یا وارد شود باید با نرخ بالاتر باشد. او تاکید کرد: خودتحریمی سبب‌شده نتوانیم از کشورهایی که محصولات باکیفیت تولید می‌کنند، قطعات را وارد کنیم و عموما قطعات از چین وارد می‌شوند که کیفیت مناسبی هم ندارند.

وی گفت: کارخانجات هم به‌دلیل هزینه‌های بیمه‌ و مالیات و نیز گران شدن حامل‌های انرژی، ناچارند نرخ تمام‌شده خود را کاهش دهند و از کیفیت محصولات می‌زنند.

کاهش کیفیت برای حفظ بازار

اغلب گفته می‌شود قطعات خط تولید یا به‌اصطلاح OE از کیفیت بالاتری نسبت به قطعات مربوط به خدمات پس از فروش یا OEM برخوردار هستند. همچنین این قطعات نسبت به قطعات یدکی از کیفیت بالاتری برخوردار بوده و قابل اعتمادتر هستند.

کازرانی در پاسخ به این پرسش که در بحث کیفیت لنت‌ترمز آیا گرانی مواد اولیه منجر به کاهش کیفیت لنت‌ترمز خط تولید هم شده، گفت: چون خرید قطعات در خط تولید بالاست، کیفیت قطعات مناسبت‌تر از بازار است؛ البته در شرایط فعلی با توجه به دیرکرد پرداخت‌ها، بسیاری از قطعه‌سازان زنجیره تامین اگر بخواهند با کیفیت مطلوب تامین قطعه داشته باشند، چون سرمایه‌شان در موعد مقرر پرداخت نمی‌شود، از چرخه تولید حذف می‌شوند و در ادامه تولیدکنندگانی که محصولات باکیفیتی ندارند، جایگزین آنها می‌شوند.

این فعال بازار در توضیح بیشتر اظهارکرد: مرسوم است که کیفیت قطعات خط تولید با یدکی متفاوت باشد. در خارج کمپانی‌هایی وجود دارند که به خط تولید قطعه می‌دهند. در این‌باره خودروسازان خود کنترل کیفیت قطعات را انجام می‌دهد. یعنی مرسدس‌بنز اگر از شرکت بوش لنت‌ترمز خریداری کند، کنترل کیفیت آن را خودش انجام می‌دهد.

همچنین قطعه باید براساس استانداردهای خود تولیدکننده تولید شود. تیراژ چون بالاست، نرخ آن رقابتی می‌شود؛ علاوه‌بر اینکه تبلیغی برای شرکت قطعه‌ساز می‌شود، زیرا وقتی محصولش در خط تولید استفاده شود؛ یعنی از کیفیت مطلوبی برخوردار است و در نتیجه فروش خوبی در بازار یدکی خواهد داشت. اما در نهایت قطعه‌ای که در بازار توزیع می‌شود باید با نمونه‌ای که در خط تولید مورداستفاده قرار می‌گیرد به لحاظ کیفیت پایین‌تر باشد، زیرا اگر با همان کیفیت به بازار عرضه شود، دیگر خودروساز قطعات خط تولید و خدمات پس از فروش خود را از او خریداری نخواهد کرد و بازار بزرگی را از دست می‌دهد. از این‌رو قطعه‌ساز ناچار است برای حفظ بازارش در خط تولید، از کیفیت محصولات یدکی بکاهد.

رد ادعای بی‌کیفیتی لنت‌ترمزهای داخلی

در ادامه صمت به سراغ یکی از تولیدکنندگان لنت‌ترمز و عضو انجمن صنایع لنت‌ترمز و کلاچ رفت. سیدعباس نیکخو با رد ادعای بی‌کیفیتی لنت‌ترمزهای تولید داخل گفت: این اظهارات گویا از تصمیمات از پیش‌گرفته شده که به‌دنبال اطلاعات برای اثبات آن است. آیا زمانی که به شکل کنترل نشده لنت‌ترمز وارد می‌شد، این قطعه از کشورهای اروپایی و برندهای معتبر خریداری می‌شد؟

وی افزود: این اطمینان داده می‌شود که چه در گذشته که بدون کنترل لنت‌ترمز وارد می‌شد و چه امروز که این امر کنترل‌شده انجام می‌شود، به‌لحاظ کیفیت از مشابه خارجی پایین‌تر نیست.

او ادامه داد: این قطعه در آزمایشگاه‌های همکار سازمان ملی استاندارد همواره نمونه‌گیری و تست می‌شود. وظیفه نخست لنت‌ترمز، ترمز خوب است و این یعنی ضریب اصطکاک خوبی داشته باشد. سازمان استاندارد براساس محدوده ضریب اصطکاک استاندارد لازم را برای لنت‌ترمز تعریف کرده و شرایط تعیین‌شده در واقع ارفاقی به تولیدکننده نبوده است. امروز استاندارد SAE-J۶۶۱ که استانداردی جهانی است به‌اضافه استاندارد JIS ژاپن برای استانداردهای لنت‌ترمز تولید داخل استفاده می‌شود. محصولات هم به‌طور مستمر از سوی سازمان استاندارد کنترل می‌شوند.

این تولیدکننده لنت‌ترمز اظهارکرد: یکی از مشکلات بازار لنت‌ترمز در بازار لوازم یدکی، حجم لنت‌ترمزهای به‌نام برندهای داخل بوده که در کارگاه‌های زیرپله‌ای و از سوی سودجویان تولید می‌شود. این کارگاه‌ها کنترل و ردیابی نمی‌شوند و به‌راحتی قطعات تولیدی خود را در بازار توزیع می‌کنند و این قطعات از سوی فروشندگان به‌فروش می‌رسند.

او در ادامه گلایه‌های خود اضافه کرد: فروشندگان با توجه به تخصصی که دارند، می‌توانند این قطعات را از نمونه اصلی تشخیص دهند اما جای تامل دارد که چرا خریداری می‌کنند و آن را در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهند.

نیکخو در پایان تاکید کرد: همواره یکی از درخواست‌های تولیدکنندگان این است که صاحبان خودرو قطعات یدکی را از کانال‌های رسمی به‌ویژه نمایندگی‌ها شناخته‌شده خریداری کنند.

سخن پایانی

بنابر سخنان فعالان بازار ۶۰ درصد تصادفات جاده‌ای و به همان نسبت کشته‌شدگان حوادث، مربوط به لنت‌ترمز بی‌کیفیت بوده و بازار انحصاری آن سبب‌شده بی‌کیفیت‌ها، بازار پیدا کنند؛ علاوه‌بر این، نرخ آنها به‌نفع برخی، مدیریت شود.

آنها خواهان راستی‌آزمایی پیش از ممنوعیت واردات قطعات شده‌اند. از سوی دیگر، تولیدکنندگان لنت‌ترمز داخلی با رد بی‌کیفیتی محصولات‌شان عنوان می‌کنند فعالیت زیرپله‌ای سودجویان به‌نام تولیدکنندگان بوده و باید در این‌باره کنترل و نظارت بیشتری اعمال شود. در این‌باره ضرورت دارد کیفیت قطعات داخل از جمله لنت‌ترمز از مصرف‌کنندگان به‌ویژه تاکسیداران پیگیری و صحت‌وسقم ادعاها مشخص شود.