منطقه ویژه اقتصادی پارسیان باتوجه به موقعیت جغرافیایی خود، می‌تواند یکی از ظرفیت‌هایی باشد که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را به سوی خود بکشاند و سرعت توسعه را چندین برابر کند، اما چه دلایلی باعث این فرصت‌سوزی شده که امروز نه‌تنها سرمایه‌گذاران خارجی بلکه سرمایه‌گذاران داخلی هم برای ورود به این منطقه با موانعی مواجهند.

در همین حال، صنایع انرژی‌بر به آن گروه از صنایع اطلاق می‌شود که سهم انرژی مصرفی آنها در هزینه‌های تمام‌شده محصول نهایی، نسبت به دیگر عوامل تولید از قبیل مواد اولیه، نیروی کار و... ، در مقایسه با صنایع دیگر بالا است و نقش تعیین‌کننده‌ای در نرخ نهایی محصول آنها دارد. صنایع انرژی‌بر عموما صنایع سرمایه‌ای و واسطه‌ای هستند و به‌عنوان صنایع بالادستی می‌توانند زنجیره‌ای از صنایع پایین‌دستی را در کشور ایران و منطقه خاورمیانه گسترش دهند. صمت در این گزارش به موضوع فرصت‌سوزی در مناطق ویژه اقتصادی پرداخته است.

گلوگاهی به‌نام سرمایه‌گذاری و نقدینگی

سرمایه‌گذاری و ورود نقدینگی یکی از گلوگاه‌های بخش معدن است که می‌تواند سرعت توسعه در این حوزه را کاهش دهد. این در حالی است که بخش معدن و صنایع معدنی دارای ظرفیت‌های فراوانی است که می‌تواند مسیر را برای ورود سرمایه‌گذار فراهم کند، اما با این حال، امروز بسیاری از فعالان بخش معدن با کمبود نقدینگی مواجهند و این مشکل توانسته بسیاری از معادن و واحدهای صنایع معدنی را تعطیل یا با کاهش ظرفیت تولید، همراه کند.

به‌گزارش صمت، این در حالی است که سال‌های گذشته شرایط بازارهای جهانی به‌صورتی بوده که بسیاری از بخش‌های دیگر راهی بخش معدن شدند و از محل صادرات، ارزآوری خوبی نصیب کشور شد. در دوران پسابرجامی بسیاری از مجموعه‌های خارجی برای حضور در بخش معدن و سرمایه‌گذاری در صنایع معدنی اعلام آمادگی کرده و رفت‌وآمدهای بسیاری در این زمینه شکل گرفته‌اند.

در واقع، بخش معدن در آن سال‌ها، هم در حوزه قیمت‌های جهانی و هم استقبال سرمایه‌گذاران، دوران طلایی را سپری کرد که رفته‌رفته با وضع دوباره تحریم‌ها و تشدید آنها، در کنار سیاست‌گذاری‌های غیرکارشناسی توانست، تامین نقدینگی را به یکی از مشکلات اصلی این بخش تبدیل کند. البته فراموش نکنیم در این میان شاید سهم تصمیمات غیرکارشناسی برای بخش معدن و صنایع معدنی توانست بسیاری از فعالان بخش معدن را از ادامه این مسیر و سرمایه‌گذاری در این بخش منصرف کند؛ در نتیجه، ادامه مسیر شاید کمی سخت و دشوارتر شود. اما با این حال در حوزه‌ها و مناطق دیگر، فرصت‌های جدیدی در حال شکل‌گیری بود که می‌توانست این مشکل را تا حدودی جبران کند. به‌عنوان مثال، توسعه مناطق ویژه اقتصادی و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌تواند فرصت خوبی برای توسعه واحدهای فعال در حوزه صنایع معدنی باشد.

در این میان، منطقه ویژه اقتصادی صنایع انرژی‌بر پارسیان یکی از فرصت‌هایی بود که می‌توانست با در اختیار داشتن زیرساخت‌های اصلی، سرمایه‌گذاران را به‌سوی خود بکشاند و با استفاده از ذخایر مشترک گاز ایران و قطر و تکمیل زنجیره‌هایی مانند فولاد و آلومینیوم، محرومیت را در سواحل جنوب کشور از بین ببرد و با اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم منجر به رونق تولید داخلی و افزایش صادرات شود. شاید همین موضوع باعث شد تا تولید ۰.۶ میلیون تن آلومینیوم در سال در اراضی به مساحت ۲۲۱ هکتار و همچنین تولید ۴ میلیون تن فولاد در سال در اراضی به مساحت ۴۱۴ هکتار و تولید ۳ میلیون تن آلومینا در سال در اراضی به مساحت ۲۰۰ هکتار در دستور کار این منطقه قرار بگیرد و تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران را به‌سوی خود فرابخواند. نگاهی به سیاست‌ها نشان می‌دهد، این امر فرصتی است برای توسعه صنایع در منطقه‌ای که می‌تواند نگرانی‌هایی درباره تامین گاز، برق و حمل‌ونقل برای صادرات و واردات و... را برطرف کند. اما نگاهی به جذب سرمایه‌گذار نشان می‌دهد شرایط آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد، پیش نرفته است؛ چه در بخش جذب سرمایه داخلی و چه سرمایه‌های خارجی، موفقیت چندانی حاصل نشده، در حالی که نزدیکی به منطقه عسلویه می‌تواند یکی از مزیت‌هایی باشد که سرمایه‌گذار را به‌سوی خود جذب کند.

بدون‌شک، بحث تشدید تحریم‌ها همان‌طور که اشاره شد، چندان بی‌اثر نبود و توانست بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی را برای ورود به این منطقه مردد کند، اما به هر حال باوجود سیاست‌گذاری‌های انجام‌گرفته برای توسعه صنایعی همچون آلومینیوم و فولاد که از صنایع انرژی‌بر محسوب می‌شوند، می‌توانست در جذب سرمایه‌گذار موفق باشد.

میزان و شرایط سرمایه‌گذاری

جواد بابایی، رئیس هیات‌مدیره منطقه ویژه اقتصادی پارسیان در گفت‌وگو با صمت بااشاره به موضوع جذب سرمایه‌‎گذار، اظهار کرد: در موضوع سرمایه‌گذاری باید جدا از اثرگذاری تحریم‌ها، به‌صورت کارشناسی در این مدت و در بازه‌های مختلف این موضوع را ریشه‌یابی کرد. وی ادامه داد: باید دید روند سرمایه‌گذاری خارجی- داخلی در کل ایران و منطقه ویژه به چه صورت است، اما در بحث منطقه ویژه شاید علل داخلی موانعی بیشتر از تحریم ایجاد کرده باشد. در واقع، مسئولیت‌ناپذیر بودن برخی نیروها و نبود نگاه کارشناسی، توانسته مشکلاتی را ایجاد کند.

رئیس هیات‌مدیره منطقه ویژه اقتصادی پارسیان تصریح کرد: باید دید چرا بخش خصوصی ارز و سرمایه خود را به خارج از کشور می‌برد، اما تمایلی برای سرمایه‌گذاری در ایران ندارد. ما باید نگاه مدیران و تمرکز سازمان‌ها در بحث زیرساخت‌ها را بررسی کنیم، زیرا بر کاهش این تمایل بی‌اثر نیست، اما موضوع مهم دیگر و شاید بسیار مهم، بحث فرهنگ منطقه است. متاسفانه امروز افرادی را می‌بینیم که در حوزه خلیج‌فارس سرمایه‌گذاری می‌کنند، اما تمایلی برای ورود به این منطقه ندارند.

بابایی اضافه کرد: در نگاه کلی به موضوع، این سوال پیش می‌آید که چرا منطقه ویژه اقتصادی پارسیان پس از ۱۶ سال در حد و قواره خود نیست و با موضوعاتی همچون نگاه سلیقه‌ای در بین مدیران، توزیع ثروت و... مواجه است. همان‌طور که اشاره شد، این منطقه می‌تواند فرصت خوبی برای توسعه صنایع معدنی به‌ویژه فولاد و آلومینیوم باشد. بابایی دراین‌باره اظهار کرد: خوشبختانه مشکلی در ورود صنایع معدنی به منطقه نداریم، اما موضوع مهم آن است که از یک‌سو از جاذبه‌های انرژی در منطقه صحبت می‌کنیم و از سویی دیگر، سرمایه‌گذار برای ورود به منطقه باید هفت‌خوان رستم را پشت‌سر بگذارد و گاهی در تخصیص خوراک با مشکلاتی مواجه می‌شوند. ما در منطقه ویژه، اقدامات بسیاری انجام داده‌ایم، اما وقتی از سوی وزارت نفت خوراک تخصیص داده نمی‌شود، چطور سرمایه‌گذار می‌تواند کار خود را آغاز کند. در این زمینه جلساتی داشته‌ایم، اما ورود به این موضوع کمی سخت است. وی درباره توسعه این منطقه تصریح کرد: به‌عنوان یک نمونه پایلوت مشاهده کنید، چرا عسلویه در مقطع زمانی پرش داشت و توسعه پیدا کرد؟ زیرا توجه دولت به آن زیاد بود و مدیریت آن نگاه توسعه‌ای داشت. متاسفانه امروز این توجه به منطقه ویژه پارسیان وجود ندارد، از زمان مرحوم ترکان تنها آلومینیوم جنوب «سالکو» وارد شده است، اما خوراک به آن تخصیص نیافته و همین موضوع مشکل‌ساز می‌شود.

به‌گفته بابایی، چنین وضعیتی یک فرصت‌سوزی تلقی می‌شود و بروکراسی‌ها باعث شده تا شروع کار در این منطقه سخت شود. متاسفانه این مشکلات برای سرمایه‌گذاران خارجی چند برابر خواهد بود، این در حالی است که به‌صورت فاینانس و مشارکتی، شرکت‌های چینی و هندی را داشتیم که برای ورود تمایل داشتند، اما چنین موانعی می‌تواند بر کاهش تمایل آنها هم اثرگذار باشد.

سخن پایانی

نگاهی به ذخایر و منابع موجود نشان می‌دهد، فرصت‌ها برای سرمایه‌گذاری در ایران بسیار است و می‌توان با بهره‌برداری از آنها در مسیر توسعه اقتصادی و ارزآوری گام‌های بزرگی برداشت، اما در این بین نگاه‌های سلیقه‌ای و غیرکارشناسی توانسته موانع در این راه را افزایش دهد. امروز ورود سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند سرعت توسعه را چندبرابر کند، اما دلایل یادشده، مهر تاییدی بر فرصت‌سوزی است که شاید جبران آن سخت‌تر از هر زمان دیگری باشد.