قطعی اینترنت نخستین‌بار نیست که به چالشی بزرگ برای بخش‌های گوناگون اقتصاد تبدیل می‌شود، پیش از این هم پلتفرم‌های مختلفی با توجه به سیاست‌های کشور مسدود شده‌اند، اما مشکل اینجاست که با گسترش فناوری، شغل‌های جدید نیز خودنمایی می‌کنند و قطع اینترنت دامنه آسیب به مشاغل را بیشتر می‌کند.

صمت در این گزارش به مناسبت روز جهانی اینترنت به نقش آن در صنعت گردشگری پرداخته و آسیب قطع اینترنت بر این صنعت را بررسی کرده است.

به‌گفته عضو هیات مدیره جامعه الکترونیکی گردشگری ایران، قطعی اینترنت و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی سبب خسارت به بیش از ۶۵ درصدی به کسب‌وکارهای آنلاین گردشگری و سامانه‌های فروش خدمات گردشگری شده است. قطعی اینترنت نخستین‌بار نیست که به چالشی بزرگ برای بخش‌های گوناگون اقتصاد تبدیل می‌شود، پیش از این هم پلتفرم‌های مختلفی با توجه به سیاست‌های کشور مسدود شده‌اند، اما مشکل اینجاست که با گسترش فناوری، شغل‌های جدید نیز خودنمایی می‌کنند و قطع اینترنت دامنه آسیب به مشاغل را بیشتر می‌کند.

 صمت در این گزارش به مناسبت روز جهانی اینترنت به نقش آن در صنعت گردشگری پرداخته و آسیب قطع اینترنت بر این صنعت را بررسی کرده است.

براساس آمارهای اعلامی بیش از ۱۱ میلیون نفر از طریق شبکه‌های مجازی کسب درآمد می‌کنند، از این میزان حدود ۹ میلیون نفر یعنی ۸۳ درصد از طریق اینستاگرام در حال کسب درآمد هستند که با قطعی اینترنت و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی تمامی آنها متضرر شدند. فعالان حوزه گردشگری و سامانه‌های فروش آنلاین به‌مراتب وضعیت بدتری دارند، چراکه آنها راه دریافت پنج‌ساله مجوز خود را (ای‌نماد یا نماد اعتماد الکترونیک) پشت‌سر گذاشته‌اند تا به فعالیت سنتی خود پایان دهند و خود را به استانداردهای جهانی نزدیک‌تر کنند. وضعیت فعالان گردشگری و سامانه‌های فروش تور، بلیت، هتل، مجموعه‌های گردشگری به‌مراتب بدتر است، چراکه هنوز نتوانسته‌اند از ورشکستگی و رکود بحران کرونا کمر راست کنند، با قطعی یک ماه گذشته اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بیش از گذشته به خاموش کردن چراغ کسب‌و کار خود می‌اندیشند. بسیاری از سامانه‌های آنلاین فروش بلیت از افت ۸۰ درصدی فروش بلیت خبر می‌دهند که پیامدهایی مانند تعدیل نیرو را به همراه دارد.وضعیت کسب‌وکارهای آنلاین و استارت‌آپ‌های گردشگری به‌مراتب بدتر است، چراکه دیگر راهکاری برای فروش محصولات خود ندارند. امروز کمتر شهروندی برای خرید بلیت هواپیما، قطار یا تور، مسافت‌های پرترافیک شهری را طی می‌کند، کاری که فقط با چند کلیک حل خواهد شد. پیشگامان حوزه گردشگری برای رسیدن به این فعالیت مدرن گردشگری ایران هزینه زیادی پرداخته و حالا با قطعی اینترنت به گذشته‌ سلام دوباره داده و عقبگرد کردند.

هزینه‌هایی که هدر می‌رود

براساس گزارش فعالان حوزه آی‌تی، سایت‌های ایرانی سالانه بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان برای SEO فقط روی گوگل هزینه می‌کنند که هنگام جست‌وجوی کالاها و خدمات توسط مشتریان بالاتر و بهتر دیده شوند. فضای گوگل بستری برای معرفی خدمات و بسته‌های سفر و ظرفیتی جذاب برای فعالان حوزه گردشگری است. با مسدود بودن موتور جست‌وجوگرها تمامی این هزینه‌ها به‌هدر رفت.

کارشناسان حوزه گردشگری معتقدند بیش از ۸۰ درصد مردم پیش از سفر به جست‌وجوی اطلاعات مقصد سفر خود و بررسی قیمت‌های مختلف تور، بلیت و هتل در فضای اینترنت می‌پردازند. این ظرفیت موردتوجه بسیاری از فعالان حوزه گردشگری است و هزینه‌های زیادی صرف جست‌وجوهای اینترنتی می‌شود؛ با مسدود شدن جست‌وجوگر گوگل، بسیاری از جست‌وجوها از بین رفت و تقاضای سفر نیز کاهش پیدا کرد.

جایی برای معرفی نداریم

تولید محتوا برای حوزه گردشگری، بسیار مهم است، اگرچه ایران قدمتی چندین هزار ساله دارد و از سالیان دور، گردشگری به‌طور سنتی در آن رایج بوده، اما به‌لحاظ تولید محتوا بسیار فقیر است. ضمن اینکه تولید فیلم و عکس از جاذبه‌های مقصد در گردشگری به‌دلیل تاثیرگذار بودن موردتوجه فعالان تمام جهان است. پلتفرم اینستاگرام، بستر مناسبی برای نمایش و معرفی فیلم و جاذبه‌های گردشگری بود و بسیاری از دفاتر خدمات مسافرتی از این ظرفیت برای معرفی خود استفاده کرده‌اند، ضمن اینکه گشت در اینستاگرام برای کاربران این امکان را فراهم می‌کرد تا با دیدن عکس‌ها و فیلم‌های یک مکان یا یک جاذبه بیشتر جذاب آن شوند و تور آن را بخرند.

جعفرنژاد، یک راهنمای گردشگری که از فضای اینستاگرام برای معرفی و تبلیغ تورهای طبیعت‌گردی استفاده می‌کند و از این راه توانسته گردشگران زیادی را با خود همراه کند، به خبرآنلاین گفت: شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه اینستاگرام بستر مناسبی برای تورها با اثرگذاری زیاد است، ضمن اینکه هزینه تبلیغات در آن به نسبت دیگر روش‌های تبلیغات کمتر است.

او با اشاره به اینکه دیگر زمان تبلیغ و معرفی به شیوه کاغذی گذشته، افزود: اینستاگرام توانسته بود جامعه هدف و جامعه خدمت‌دهند در گردشگری را سروسامان دهد و علاقه‌مندان هر نوع گردشگری توانسته بودند، نیازها و خواسته‌های خود را به‌راحتی پیدا کنند.

این راهنما اظهار کرد: طبیعت‌گردی نیازمند عکس و فیلم است. در سفرهای مختلف عکس و فیلم‌های زیادی تهیه کرده‌ و به‌وسیله آنها به معرفی مقاصد تورهایمان پرداخته‌ام. در یک ماه گذشته با مسدود شدن اینستاگرام و قطعی اینترنت، افت سفرها را شاهد بودیم. شاید کسب‌وکارها بتوانند راه‌های دیگری را برای فروش خود پیدا کنند، اما فعالان حوزه گردشگری با مسدود شدن اینستاگرام، دیگر جایی برای معرفی و تبلیغ خود ندارند و باید با گردشگری خداحافظی کنند. وی افزود: بسیاری از شرکت‌های فناوری اطلاعات فعال در گردشگری دیگر نمی‌توانند مانند گذشته به ارائه خدمات، بروزرسانی وبگاه‌های گردشگری و همچنین راه‌اندازی وبگاه‌های جدید که مدت‌ها قبل طراحی کرده بودند بپردازند. این چالش سبب خسارت مالی و در نتیجه متضرر و ورشکسته شدن شرکت‌های فناوری اطلاعات می‌شود.

محدودیت‌ اینترنت گردشگری را زمینگیر کرد

به‌گفته رئیس کمیسیون گردشگری و کسب‌وکارهای وابسته اتاق ایران، صنعت گردشگری ایران بعد از پاندمی کرونا، در حال جان گرفتن بود که با فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنت دوباره زمین خورد.

علی‌اکبر عبدالملکی، رئیس کمیسیون گردشگری و کسب‌وکارهای وابسته اتاق ایران با اشاره به تداوم فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنت گفت: گردشگری، صنعتی فراگیر و میان‌بخشی است و از آنجاکه به‌شدت به تبلیغات و معرفی جاذبه‌های مختلف گردشگری، صنایع‌دستی و... وابسته است در جریان محدودیت‌های اینترنت، آسیب زیادی دیده است.  عبدالملکی ادامه داد: به هر حال، بخش بزرگی از تعاملات فعالان حوزه گردشگری و صنایع مرتبط با آن از جمله تبلیغات، هنر، ورزش و... در دو پلتفرم واتس‌آپ و به‌ویژه اینستاگرام در جریان بود. فعالان این حوزه بعد از فیلترینگ تلگرام به این دو اپلیکیشن رجوع کرده و در این سال‌ها خودشان را با این شرایط وفق داده بودند. اما متاسفانه باز هم با اعمال محدودیت‌های جدید کسب‌وکار آنها با تهدید جدی مواجه شده است.

او افزود: به‌عنوان مثال برای صدور بلیت هواپیما یا ارسال مدارک، محدودیت‌های اینترنت و کاهش سرعت ما را با مشکل مواجه کرده است. به علاوه ما با ایرلاین‌های خارجی در ارتباط هستیم و برای گرفتن یک بلیت از سایت‌های خارجی باید از فیلترشکن استفاده کنیم که به همین دلیل آن سایت خارجی ما را به‌عنوان هکر شناسایی و دسترسی ما را قطع می‌کند. عبدالملکی با اشاره به برخی راه‌حل‌های ارائه‌شده از سوی مسئولان بیان کرد: می‌گویند پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های داخلی را جایگزین انواع خارجی آن کنید. حال سؤال این است که وقتی مردم آن‌طور که باید به این پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های داخلی اعتماد ندارند، ما چگونه می‌توانیم از آنها استفاده کنیم. به علاوه مگر این پلتفرم‌ها داخلی اساسا ظرفیت استفاده تعداد زیادی از کاربران را دارند!؟

او تاکید کرد: نکته دیگر اینکه ارتباط امری دو سویه است و ما نمی‌توانیم دور خودمان دیوار بکشیم. وقتی کاربران خارجی امکان استفاده از پلتفرم‌های داخلی ما را ندارند یا اصلا اعتمادی به استفاده از آنها ندارند، چطور می‌خواهیم با گردشگر‌های دیگر کشورها در ارتباط باشیم. عبدالملکی با بیان آنکه مسئولان باید پیش از اینکه صنعت گردشگری بیش از این آسیب ببیند، تصمیمی بگیرند، گفت: آیا با ادامه این وضعیت، صنعت گردشگری می‌تواند رشدی داشته باشد؟ این صنعت بعد از کرونا، تازه در حال برخاستن و جان گرفتن بود که حالا با قطعی اینترنت و مشکلات داخلی مواجه شده است.

الکترونیکی شدن سفرضعف تولید محتوا را روشن کرد

فعالان و کارآفرینان حوزه گردشگری کشور، قطع اینترنت و فیلترینگ، مراجع متعدد تصمیم‌گیر و قوانین قدیمی را از علل رشد نکردن گردشگری در کشور و ناشناخته بودن ایران به‌عنوان مقصدی برای گردشگران خارجی اعلام کردند. اشکان بروج، یکی از فعالان صنعت گردشگری درباره تولید محتوای علمی در حوزه گردشگری ایران، گفت: آخرین آمارهای سازمان جهانی گردشگری می‌گوید از هر ۱۰ شغل در جهان یک شغل با گردشگری و هتلداری مرتبط است، اما این آمار در ایران یک به ۱۴ است. وی افزود: یکی از دلایل تفاوت آمار ما با جهان در این است که در تولید محتوای تاریخی فقیر هستیم و آنچه در دسترس مخاطبان قرار دارد، تحریف شده و غیرواقعی است و این نبود دانش و تحریف در تولید محتوا با الکترونیکی شدن گردشگری بیشتر دیده شد.

این فعال گردشگری با اشاره به اینکه آموزش افرادی که بتوانند در این حوزه تولید محتوا کنند هم باعث هویت‌یابی این کسب‌وکارها و اشتغالزایی می‌شود، تصریح کرد: در حال حاضر دوره ۴۰ ساعته‌ای برای علاقه‌مندان برگزار کرده‌ایم که شامل آموزش محتواهای متفاوت است تا یک نیروی تازه‌کار بتواند برای صفحات اینستاگرام، سایت و... تولید محتوا کند. بروج در پاسخ به سوالی درباره رعایت و احترام فرهنگ بومی توسط گردشگران گفت: توسعه پایدار می‌گوید گردشگران باید به جامعه و فرهنگ مکانی که به آنجا سفر می‌کنند، احترام بگذارند.

وی افزود: چرخه درست در سفر این است که چند تیم در یک منطقه از متخصصان گرفته تا عرضه‌کنندگان بومی و شورای محلی تشکیل شود و با تهیه یک بروشور نکاتی را که گردشگر باید رعایت کند، ذکر کنند. اما در عمل می‌بینیم که این چرخه در ایران وجود ندارد و به همین علت هر روز با تعطیل شدن مکان‌های گوناگون گردشگری روبه‌رو می‌شویم.

قوانین برای گردشگری الکترونیکی قدیمی است

وی با تاکید بر مشکل فرهنگی در زمینه گردشگری در روستاها گفت: سرمایه‌گذاری که وارد یک روستا می‌شود، باید از مردم محلی برای خدمات‌دهی استفاده کند، در غیر این صورت شکست می‌خورد، زیرا مردم محلی سدی برای کار او می‌شوند. این فعال گردشگری با انتقاد از قوانین قدیمی دولت برای فعالیت، به استارت‌آپ‌ها پیشنهاد کرد تا جایی که می‌توانند سعی کنند به دولت نزدیک نشوند.

سخن پایانی

قطعی اینترنت و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی تنها به افت سفرهای داخلی و کاهش شدید فروش بلیت و رزرواسیون هتل و بوم‌گردی و مجموعه‌های گردشگری ختم نشده و سفرهای بین‌المللی و صدور روادید هم برای مسافران و اتباع ایرانی و هم برای گردشگران خارجی با چالش روبه‌رو شده است. بسیاری از سفارتخانه‌ها به‌دلیل قطع بودن اینترنت همانند قبل نمی‌توانستند به ارائه خدمات بپردازند، ضمن اینکه در زمان قطعی اینترنت چندین نمایشگاه گردشگری با حضور ایران در حال برگزاری و نیازمند برقراری ارتباط لحظه‌ای بود که آن هم سوخت شد. در نهایت می‌توان گفت چالش قطعی اینترنت و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی زحمات چندین ساله فعالان این حوزه را در مقابله با ایران‌هراسی، دعوت و بازدید از ایران به ابهام فرو برده است.