هنگامی‌که در سال ۱۲۸۵ کشور ما به‌عنوان نخستین کشور خاورمیانه، در نمایشگاه بین‌المللی بریتانیا شرکت کرد، کشورهای همسایه ایران در آن سال‌ها حتی با واژه صنعت نمایشگاهی آشنا هم نبودند. اما امروز همسایگان ما اکسپوهای جهانی برگزار می‌کنند و ما حتی نامزد برگزاری این رویداد جهانی هم نشدیم. به‌راستی دلیل این موضوع چیست؟ از سوی دیگر در ایام شیوع ویروس کرونا متوجه شدیم که در سال‌های اخیر اهمیت صنعت نمایشگاهی کشور به هیچ عنوان موردتوجه متولیان و دولتمردان قرار نگرفته و نگاه ویژه‌ای به این حوزه وجود نداشته است. فعالان این صنعت امیدوارند با تغییر نگاه‌ها شاهد شکوفایی و رونق دوباره صنعت نمایشگاهی کشور باشیم. در این گزارش به مشکلات صنعت نمایشگاهی در ایران پرداخته است.

نمایشگاه، بهترین ابزار برای توسعه بازار صادراتی
معاون وزیر و رئیس سازمان توسعه تجارت معتقد است که تدوین نقشه راه مشخص، دقیق و کمی از اقدامات مهم دولت سیزدهم برای رسیدن به توسعه تجارت و توسعه بازار است.
به‌گفته پیمان پاک این توسعه الزامات متفاوتی دارد و بدون شک یکی از ابزارهای توسعه بازار، صنعت نمایشگاهی است. قطعا نمایشگاه‌ها تمام بازار را پوشش نخواهند داد اما حتما یکی از ابزارهای مهم در توسعه صادرات و توسعه بازار خواهند بود. رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران معتقد است فعالان صنعت نمایشگاهی مجریان بخش‌های توسعه تجارت هستند که به نماینده تجار و صادرکنندگان تبدیل شده و در تعامل با اتاق‌های بازرگانی، اصناف و تعاون می‌توانند گسترش بازار را بر عهده بگیرند. وی با بیان اینکه دولت به‌طور قطع از فعالان این صنعت حمایت خواهد کرد، گفت: یکی از چالش‌های قدیمی که در صنعت نمایشگاهی کشور وجود دارد، عدم‌استفاده از سیستم‌های نرم‌افزاری در این صنعت است. ضروری است یک سیستم طراحی و مجوزها براساس تجارب برگزارکنندگان از طریق این سامانه صادر شود.

معضل بزرگ صنعت نمایشگاهی
علیرضا عاجزی- نایب رئیس انجمن برگزارکنندگان نمایشگاهی: متاسفانه تا امروزه حوزه نمایشگاه‌های کشور در قالب یک صنعت به رسمیت شناخته نشده است. این موضوع یک معضل بسیار بزرگ برای فعالیت‌های نمایشگاهی است. امیدواریم متولیان و دست‌اندرکاران دست‌به‌دست یکدیگر دهند تا یک صنعت نمایشگاهی پویا داشته باشیم.
ما امروزه با چند چالش اساسی در صنعت نمایشگاهی روبه‌رو هستیم. درحال‌حاضر، مهم‌ترین دغدغه و مشکل فعالان صنعت نمایشگاهی آثار شیوع ویروس کروناست.
یکی از اصلی‌ترین بخش‌هایی که پس از شیوع این ویروس، تاکنون دچار آسیب جدی شده، صنعت نمایشگاهی کشور است. قوانین و مقرراتی از طرف ستاد ملی مقابله با کرونا وضع شد که برخی از آنها می‌توانست کارشناسی شده‌تر باشد و با نظر متخصصان این حوزه اعمال شود. اگر در کمیته اقتصادی این ستاد نگاه جدی‌تری به حوزه نمایشگاه وجود داشت، این آسیب‌ها به صنعت نمایشگاهی وارد نمی‌شد. متاسفانه بسیاری از تصمیمات این ستاد پشت درهای بسته گرفته شد. در همین زمینه امیدواریم در دولت سیزدهم که نگاه ویژه‌ای به حوزه تولید و اشتغال دارد، توجه بیشتری به صنعت نمایشگاهی شود.
در این بین نباید فراموش کرد که نمایشگاه‌ها ویترین صنایع تولیدی کشور هستند و اگر ما صنعت کشاورزی قوی و مقتدری داریم باید در کنار آن یک نمایشگاه قوی و کارآمد نیز داشته باشیم تا بتوانیم ظرفیت تولیدات کشور را به نمایش بگذاریم. در کشورهای اروپایی یک شرکت تولیدکننده محصول جدید خود را که بازار تشنه آن است به زمان برگزاری نمایشگاه مرتبط موکول می‌کند. ما نیز باید همین نگاه را در صنعت نمایشگاهی کشور داشته باشیم.
چند سال است که فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان کشور درگیر مشکلات اقتصادی هستند. متاسفانه نوسانات بسیار بالایی در حوزه‌های صنعتی، تجاری و اقتصادی کشور داشتیم که این موضوع تاثیر مخرب و مستقیمی بر صنعت نمایشگاهی داشته است. امروزه اولویت تولیدکنندگان پایداری خطوط تولید و حفظ نیروهای انسانی متخصص است و باید اذعان داشت که حضور در نمایشگاه‌ها برای شرکت‌های تولیدی از درجه اعتبار ساقط شده است. تحریم‌های سخت و یک‌طرفه نیز تاثیر سوء بسیار گسترده‌ای در بخش‌های گوناگون تولید و صنعت گذاشته است. باید با همدلی تلاش کنیم از این وضعیت نابسامان اقتصادی که به‌وجود آمده، گذر کنیم. امیدواریم با برنامه‌های خوبی که دولت سیزدهم در دستور کار دارد، بخش زیادی از مشکلات و چالش‌ها برطرف شود. در همین حال، قطع ارتباط با دنیا نیز تاثیر بسزایی بر صنعت نمایشگاهی کشور گذاشته است. این موضوع یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در صنعت نمایشگاهی است. قطع همکاری با فعالان صنعت نمایشگاهی دنیا موجب شده نتوانیم خودمان را در این صنعت به‌روز کنیم. پیش‌تر ارتباط سازنده‌ای میان ما و فعالان نمایشگاهی سایر کشورها برقرار بود و تمام تلاش خود را می‌کردیم که همپای آن کشورها، خود را در سطح بین‌المللی بالا بکشیم اما از چند سال گذشته که این رشته ارتباط از هم گسسته، نتوانسته‌ایم هیچ‌گونه نوآوری و پیشرفتی در صنعت نمایشگاهی کشور ایجاد کنیم. همیشه نقد نباید به سمت متولی و دولت باشد. شاید ما به‌عنوان فعال بخش خصوصی هم در موضوع‌هایی مقصر باشیم اما نباید فراموش کرد که این قصور دلایلی دارد و شاید همین موضوع قطع روابط با خارج از مرزها موجب‌شده عملا در به‌روز کردن صنعت نمایشگاهی کشور به توفیق خاصی دست پیدا نکنیم. امروزه در دنیا جدیدترین سازه‌های نمایشگاهی و... معرفی می‌شوند اما ما از این فضا فاصله بسیار زیادی داریم. به‌تازگی برخی شرکت‌های طراحی معماری داخلی سازه‌های جدید و نوینی را معرفی می‌کنند که این اقدام بسیار ثمربخش خواهد بود اما این شرکت‌ها نیز برای بقا با سختی‌ها و مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند.

صنعت نمایشگاهی پرچمدار اقتصاد آزاد
علی مطیع‌جهانی، عضو هیات رئیسه و معاون پشتیبانی و برنامه‌ریزی اتاق تعاون ایران: نمایشگاه‌ها به‌عنوان یک رویداد تجاری از سابقه و اهمیت بسزایی برخوردار است و متولیان این امر برای برگزاری این رویدادهای مهم همواره با برنامه‌ریزی و استراتژی‌های نوین درصدد ارتقا و جایگاه واقعی میتینگ‌های تجاری (Commercial meeting) هستند و استقبال مشارکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان این رویدادها گواه بر اهمیت نمایشگاه‌ها در جهان است.
ارتباط مستقیم و بدون واسطه، حضور یکپارچه در کنار رقبا، عرضه جدیدترین محصولات و آشنایی با بازار تجاری سایر کشورها به‌عنوان کلیدی‌ترین نقش رویدادهای تجاری که در رأس آن نمایشگاه‌ قرار دارد، است. همواره از برگزاری رویدادهای نمایشگاهی در کنار اجلاس‌های مشترک کشورها، اعزام هیات‌های تجاری، همراهی فعالان اقتصادی در کنار هیات‌های عالی‌رتبه دولت‌ها، می‌توان به نقش اصلی و کلیدی صنعت نمایشگاهی در اقتصاد کشورها به‌عنوان ویترین اقتصادی نگاه ویژه‌ای کرد.
با بررسی آمارهای بازاریابی و توجه به بودجه‌بندی شرکت‌ها برای انجام امور تجاری و فروش، نمایشگاه‌ها بیشترین درصد تاثیرگذاری در انعقاد قرارداد و فروش شرکت‌ها را به خود اختصاص داده‌اند که این میزان تاثیر هر ساله با برنامه‌ریزی بهتر می‌تواند جایگزین مناسب‌تری جهت تبلیغات و بازاریابی نسبت به سایر روش‌ها شود.
از سوی دیگر، توسعه در معنای عام به معنای ارتقا، رشد و پیشرفت است و در بحث توسعه اقتصادی به‌معنای ایجاد، بسترسازی و رشد عوامل مرتبط با اقتصاد است که یکی از این عوامل می‌تواند نمایشگاه‌ها باشد. وقتی صحبت از توسعه اقتصادی در میان است باید به اهمیت توسعه و رشد اقتصادی توجه کرد. تدوین برنامه‌های توسعه‌ای کشورها در قالب برنامه و تعیین شاخص‌های اقتصادی می‌تواند به توسعه و رشد جامعه کمک کند، چراکه کشورها نخست باید به رشد واقعی برسند و سپس به سمت توسعه حرکت کنند.
با نگاهی به کشورهای توسعه‌یافته، تاثیرگذاری برنامه‌های توسعه‌ای در اقتصاد آنها را به‌خوبی می‌توان یافت اما در کشورهای در حال توسعه همواره چالش‌های فراوانی بر سر راه اجرایی شدن برنامه‌های توسعه‌ای وجود داشته و نگاه دست‌اندرکاران اقتصادی به‌دنبال توسعه برون‌زا بوده است.
به جهت توسعه صنعت نمایشگاهی در کشور باید با تدوین برنامه‌ای مدون با همکاری سازمان توسعه تجارت، شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی، اتاق‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین پارلمان‌های بخش غیردولتی و انجمن‌ها و سایر دست‌اندرکاران این صنعت، شاخص‌ها و برنامه‌های توسعه صنعت نمایشگاهی را در برنامه هفتم توسعه اقتصادی کشور پایه‌ریزی کرد. تحقق این مهم می‌تواند در سیاست‌گذاری و تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت نمایشگاه‌ها در سطح کشور نقش کلیدی ایفا کند.
با نگاهی دیگر به این مقوله با توجه به توسعه جوامع شهری و تامین مایحتاج مردم و به‌منظور افزایش تولید و ایجاد اشتغال در کشور، نمایشگاه‌ها می‌توانند چرخ‌دنده و نیروی محرکه‌ای برای ارتباط صنایع با یکدیگر و در نهایت با جامعه مصرف‌کننده باشند و حلقه اتصال اینها می‌تواند در زنجیره ارزش و ارتقای سطح خدمات در جامعه نقش بسزایی داشته باشد؛ بنابراین می‌طلبد نگاه دولتمردان، قانون‌گذاران و نهاد‌های مرتبط با صنعت نمایشگاهی به سمت‌وسوی تقویت این جایگاه باشد و با برنامه‌ریزی و توجه به مشکلات و چالش‌های پیش‌روی این صنعت مهم، نسبت به توسعه صنعت نمایشگاهی همانند سایر کشورها اقدامات جدی انجام شود.
نباید فراموش کرد که دست‌اندرکاران این صنعت در کشور با توجه به سابقه و تجربه برگزاری رویدادهای بین‌المللی در شرایط سخت تحریم‌های ظالمانه علیه کشور، رکود نسبی اقتصادی حاکم بر جامعه و پاندمی کرونا توانستند همانند گذشته نسبت به برگزاری نمایشگاه‌ها با حفظ استانداردهای نمایشگاهی و سلامت جامعه، اقدام کرده و جایگاه رفیع این صنعت را در کشور و سطح بین‌المللی حفظ کنند.

سخن پایانی
سال‌هاست صاحبان صنایع و مشاغل به مدد حضور در نمایشگاه‌ها و صنعت غرفه‌سازی، خدمات و محصولات خود را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داده و در فضای نمایشگاه علاوه بر آگاهی از جدیدترین‌های بازار کسب‌وکار، رقابتی سالم را نیز رقم زده‌اند. این ارتباط مستقیم با متخصصان و مصرف‌کنندگان سبب جذب بازارهای داخلی و خارجی شده و طیف وسیعی از کسب‌وکارها از این طریق رونق فراوانی داشته‌اند اما با شیوع ویروس کرونا، نمایشگاه‌ها یکی پس از دیگری منحل و مشاغل مرتبط به آنها با چالش‌های بسیار زیادی مواجه شدند. با این همه، به‌گفته بسیاری از فعالان اقتصادی، نقش پررنگ صنعت نمایشگاهی در شاخص‌های توسعه صنعتی و تجارت بین‌الملل با وجود آگاهی خبرگان صنعت نمایشگاهی هنوز در بین سیاست‌گذاران و دولتمردان به‌روشنی تبیین نشده است.