با بهره‌مندی از معاملات آتی کاتد مس امکان برنامه‌ریزی خرید در آینده برای فعالان این صنعت فراهم می‌شود یا به بیانی دیگر، سرمایه‌گذاران می‌توانند شرایط آینده را برای تامین کالای خود تضمین کنند. در همین حال، تحلیل رفتار بازار در آینده تسهیل خواهد شد و حتی امکانی برای سرمایه‌گذاری و خرید کاتد مس پدید می‌آید.

گواهی سپرده کالایی نیز بستری برای توسعه بازارها فراهم می‌کند. این گواهی مانند هر اوراق بهاداری می‌تواند به‌عنوان اعتبار یا وجه تضمین در سایر معاملات استفاده شود و عملا موجب ساماندهی کالاها در انبارها می‌شود. انتظار می‌رود ابزارهای یادشده به‌زودی برای معامله سایر کالاهای فلزی نیز استفاده شوند. بدون تردید بهره‌مندی از این ابزارهای جدید به شفافیت هرچه بیشتر در روند خریدوفروش محصولات گوناگونی منتهی خواهد شد.

جلوگیری از انحصار

علی پناهی، کارشناس بورس کالا در گفت‌وگو با صمت و در ارزیابی تلاش بورس کالا برای راه‌اندازی ابزارهای جدید خریدوفروش فلزات همچون معاملات آتی مس و گواهی سپرده مس و میلگرد گفت: بورس‌های کالایی کارکردهای متفاوتی دارند که ازجمله این کارکردها می‌توان به پوشش دادن ریسک و پیش‌بینی‌پذیری بازار یک محصول در آینده اشاره کرد. بهره‌مندی از ابزارهایی همچون گواهی سپرده کالایی مس و قرارداد آتی، امکانی برای پیش‌بینی‌پذیری میزان تقاضا برای یک محصول و همچنین نوسان احتمالی نرخ آن را در ماه‌های آتی و در دوره سررسید قراردادها فراهم می‌کند.

این کارشناس بازار کالایی در ادامه و درباره معاملات آتی مس در بورس کالا اظهارکرد: البته تولید تقریبا انحصاری کاتد مس توسط شرکت ملی صنایع مس ایران می‌تواند مشکلاتی را در روند معاملات ایجاد کند. هرچند این مشکلات با نظارت بورس کالای ایران، قابلیت رفع دارند.

پناهی در ادامه خاطرنشان کرد: بهره‌مندی از ابزارهای موردبحث از یک‌سو پیش‌بینی‌پذیری بازارها را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر نیز شفافیت‌های حاکم بر این بخش را بیشتر خواهد کرد. در همین حال، قدرت و امکان برنامه‌ریزی را برای هر دو طرف عرضه‌کننده محصولات و همچنین متقاضیان خرید محصول را افزایش می‌دهد.

با توجه به بستر مناسبی که درحال‌حاضر شکل گرفته، انتظار می‌رود سیاست‌گذاران به دور از هرگونه دخالت قیمتی، امکان تداوم این شرایط و بهره‌مندی از ابزارهای لازم را فراهم کنند. در صورتی که این اهداف اجرایی شوند در آینده نزدیک شاهد بازگشت تعادل به بازارها خواهیم بود.

این کارشناس بازار کالایی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا استفاده از این ابزارهای نوین امکان سفته‌بازی را بیشتر می‌کند یا خیر، گفت: با افزایش نوسانات قیمتی امکانی برای سفته‌بازی پدید می‌آید. نوسانات قیمتی نیز به‌دلیل انتظار معامله‌گران از رشد نرخ در آینده حاصل می‌شود. این سفته‌بازی در روند خریدوفروش یک کالا در بازار سنتی، در مسیر خریدوفروش این محصولات در بورس کالا و همچنین برای فروش این محصولات در معاملات آتی وجود دارد. در واقع نحوه خریدوفروش یک محصول و بستر آن را نمی‌توان مقصر رشد سفته‌بازی دانست. به‌علاوه آنکه باید تاکید کرد خریدوفروش معاملات در بورس کالا حتی از امکان سفته‌بازی می‌کاهد.

وی افزود: در خریدوفروش محصولات با قالب‌های سنتی، خریداران به محض تشدید نوسانات قیمتی، محصولات را در انبارها نگه می‌دارند تا از این فرصت برای سود بیشتر استفاده کنند. اما خریداران و میزان خرید محصولات گوناگون در بستر بورس کالا مشخص است، در چنین شرایطی، ذی‌نفعان این نوسانات قیمتی مشخص هستند؛ درنتیجه با تشدید تنش‌های قیمتی در بازار امکان نظارت بر شرایط وجود دارد.

پناهی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه با وجود نوسانات شدید قیمتی حاکم بر اقتصاد کشور، چطور امکان معاملات آتی فراهم است، گفت: قرارداد آتی به منزله خرید کالا با نرخ امروز برای تحویل در آینده با میزان سپرده مشخص است. در همین حال، خریدار یک دوره مشخص زمانی را در اختیار دارد و اگر منصرف شد می‌تواند از بازار خارج شود.

به‌علاوه آنکه باید تاکید کرد عمده کارکرد این‌گونه ابزارها، ارتقای شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری شرایط است. در همین حال باید خاطرنشان کرد قیمت‌های آتی باید بر مبنای قیمت‌های متعارف بازار باشد. 

در غیر این صورت، با قیمت‌های دستوری و نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت و سایر سازمان‌ها و نهادها، این دست ابزارها کارکرد و کارآیی خود را از دست خواهند داد. در همین حال اعتماد تحلیلگران به شرایط نیز از بین خواهد رفت.

ضرورت تغییر بسترهای خریدوفروش

خشایار دادمنش، کارشناس بازار کالایی در گفت‌وگو با صمت و درباره تلاش بورس کالای ایران برای راه‌اندازی بستری برای معاملات جدید در این بازار، عنوان کرد: در همه جای دنیا، معاملات کالایی در بورس به‌صورت قراردادهای فیوچرز انجام می‌شود. اما عمده معاملات در بورس کالای ایران تاکنون در قالب سنتی و بازار فیزیکی انجام‌شده است. حال تلاش جدید بورس کالا برای راه‌اندازی ابزارهای نوین معاملات و قراردادهای آتی برای فروش مس و همچنین سپرده‌های کالایی با هدف فروش مس و میلگرد مثبت ارزیابی می‌شود.

وی در ادامه افزود: ثبات اقتصادی ضرورتی برای استفاده از قراردادهای آتی است اما از آنجاکه اقتصاد ایران در طول سال‌های گذشته از شرایط باثباتی برخوردار نبوده و در همین حال از تورم افسارگسیخته نیز رنج برده، پیش‌بینی شرایط آینده همواره با دشواری‌های متعددی همراه بوده است.

دادمنش با اشاره به راه‌اندازی معاملات آتی در بورس کالا اظهارکرد: البته هنوز هم همین روند نبود ثبات اقتصادی در اقتصاد کشور به چشم می‌خورد، شاید به همین دلیل نیز سررسید قراردادهای آتی بورس کالای ایران برای مدت زمان کوتاه‌تری هدف‌گذاری شده‌اند.

وی ضمن اشاره به روند معاملات کالاهای گوناگون در بورس‌های کالایی کشورهای گوناگون افزود: در اغلب موارد، معاملات کالایی با فروش محصولات کشاورزی آغاز شد و در ادامه فلزات، مواد پلیمری و شیمیایی نیز از طریق بورس و عموما در قالب قراردادهای آتی به فروش رسیدند. اما این روند در معاملات بورس کالای ایران تفاوت داشته و اغلب معاملات فیزیکی و نقدی هستند. البته شرکت بورس کالای ایران تلاش‌هایی را برای بهره‌مندی از امکان معاملات آتی ترتیب داده اما تداوم این معاملات بسته به میزان استقبال از آنها دارد.

دادمنش با اشاره به روند شروع به کار معاملات آتی گفت: در ابتدای کار استقبال خوبی از معاملات آتی سکه شد. در ادامه امکانی برای فروش آتی محصولات کشاورزی همچون زعفران، پسته و... در بورس کالا فراهم شد، هرچند استقبال ویژه‌ای از این معاملات نمی‌شود. در ادامه نقره و پس از آن مس در قالب معاملات آتی در بورس کالا عرضه می‌شوند.

وی درباره روند قیمت‌گذاری معاملات آتی اظهارکرد: معمولا قیمت‌ها براساس نرخ جهانی تعیین می‌شود. هرچند نرخ پایه‌ای در روز بازگشایی نماد تعیین می‌شود و در ادامه براساس نرخ روز، قیمت‌ها تعدیل می‌شوند. اما از آنجاکه معاملات آتی هستند، معامله‌گران در هر دو طرف خریدوفروش می‌توانند سود قابل‌قبولی را از آن خود کنند؛ یعنی معاملات نسبت به معاملات بازار فیزیکی جذاب‌تر است. در همین حال در قراردادهای آتی لزومی برای دریافت محصول وجود ندارد. در واقع در مواردی خریداران فقط از گپ قیمتی میان زمان خریدوفروش منتفع می‌شوند.

دادمنش در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا این شرایط احتمال سفته‌بازی را در بازار بیشتر می‌کند یا خیر گفت: احتمال سفته‌بازی آن‌هم به میزان قابل‌توجهی وجود ندارد. کما اینکه تجربه فروش سکه و نقره نیز در قالب قراردادهای آتی، چنین فضایی را ایجاد نکرد. البته در مواردی شاهد شکل‌گیری حباب در بازار هستیم اما بازار به سرعت خود را اصلاح خواهد کرد. این کارشناس بازار کالایی در ادامه و درباره معاملات گواهی سپرده کالایی اظهارکرد: این ابزار نوین امکانی را برای خریدوفروش محصولات با تناژ پایین را فراهم می‌کند. بدین‌ترتیب مشتریان خرد نیز امکانی برای خرید مستقیم محصولات از بورس کالا و بدون پرداخت هزینه اضافی به واسطه‌ها پیدا می‌کنند. در همین حال از میزان دلالی در این بازار کاسته می‌شود و به رونق هرچه بیشتر این روند منتهی خواهد شد.

دادمنش افزود: گواهی سپرده کالایی امکان فروش مجدد ندارد و تنها خریداران واقعی به سراغ آن می‌آیند و در سررسید مشخص، محصول خود را از انبار دریافت می‌کنند؛ یعنی خریداران به‌دنبال فرصتی برای سودجویی از نوسانات قیمتی نیستند.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر گسترش چنین ابزارهایی بر بازارهای سنتی و حذف فروشندگان خرد در بازار گفت: خرید از بازار به منزله دریافت محصول با گذر از چند دست واسطه است و به گران تمام‌شدن محصول برای مصرف‌کننده یا خریدار نهایی منجر می‌شود. درنتیجه خرید از بازار به منزله گران تمام شدن هزینه یک محصول است.

این کارشناس بازار کالایی گفت: در همین حال باید اذعان کرد مقاومت بازار سنتی در برابر تغییرات و به‌روز شدن شرایط خریدوفروش، منطقی نیست. استفاده از روش‌های نوین معاملات در بورس کالا مزیت‌هایی دارد، از جمله آنکه شفافیت بازار را بیش‌تر می‌کند. در همین حال آمار تقاضا و خرید و... به‌راحتی در دسترس سیاست‌گذاران قرار خواهد گرفت. در چنین شرایطی فعالیت نهادهای نظارتی نیز تسهیل خواهد شد.

در حالت کلی باید اقرار کرد شفافیت هرچه بیشتر مانع رانت است یا به بیانی دیگر فساد محدود می‌شود. البته در همین حال شاید برخی مشاغل جانبی از بین بروند یا زمینه فعالیت‌شان محدود شود اما این تغییر لازمه یا بهای شفافیت است.

سخن پایانی

طی هفته‌های اخیر شاهد فروش مس در قالب معاملات آتی در بورس کالای ایران بوده‌ایم. متقاضیان خرید در قالب قراردادهای آتی، تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی هستند که برای پوشش ریسک نوسانات نرخ در آینده از امروز محصول موردنیازشان را با قیمتی مشخص و برای تحویل آینده پیش‌خرید می‌کنند. در همین حال، عده‌ای نیز نوسانگیران یا آربیتراژگران هستند؛ این افراد از اختلاف نرخ رخ داده بین بازار نقد و بازار آتی محصول موردنظر استفاده می‌کنند و در واقع با پیش‌بینی روند بازار در آینده و با هدف کسب سود وارد قرارداد آتی می‌شوند.

متقاضیان خرید گواهی سپرده نیز خریداران جزئی هستند که با هدف دریافت محصول بدون واسطه از بورس کالا خرید می‌کنند. انتظار می‌رود این ابزارها به‌زودی برای روند عرضه و خریدوفروش سایر فلزات نیز به‌کار گرفته شود.