سهم ناچیز ایران از تجارت طلای سرخ در جهان، با وجود تولید حدود ۹۰ درصد این محصول، گویای مشکلات جدی برای این محصول راهبردی در عرصه جهانی است. در همین حال زعفران‌کاران از هزینه بالای تمام‌شده کالا در مقابل بهای به‌نسبت ارزان این کالا گلایه دارند. به علاوه اینکه ضعف و خلأ موجود در عرصه بسته‌بندی، سورتینگ، برندینگ و البته فرآوری و صنایع تبدیلی همه و همه در کنار داستان غم‌انگیز فروش زعفران ایرانی با بسته‌بندی و نام دیگر کشورها، همچنان حکایت‌گر آسیب‌ها، خلأها و چالش‌های متداول قصه کهن این محصول ایرانی در عرصه جهانی است.

زعفران همچنان گل سرسبد محصولات کشاورزی ایران در جهان بوده که انحصار تولیدش همچنان با کشور ما است و هنوز قصه پرغصه پسته، فرش و زیره برایش در جهان تکرار نشده و نباید هم اجازه داد تکرار شود. رمز ماندگاری این انحصار و عرض‌اندام در عرصه جهانی و همراهی بی‌چون‌وچرای نام ایران با زعفران، توجه به این محصول، ارزشمند انگاشته شدن کار زعفران‌کاران، ترغیب و تشویق آنها با حمایت و البته تنظیم بازار و مدیریت آن از سوی متولیان و جلوگیری از دست‌اندازی دلالان و اخلالگران بازار در این عرصه موثر و نقش‌آفرین است.

در چند سال گذشته، نقش‌ پررنگ برخی دلالان و سرمایه‌داران، مخل بازار و مانعی در برابر افزایش واقعی نرخ محصول زعفران در بازار شده بود؛ اتفاق تلخی که آرام‌آرام کشاورزان را از توسعه کشت زعفران و پرداختن به تولید این محصول دلسرد کرد.

در همین حال، مابه‌التفاوت نرخ خرید محصول از کشاورز تا نرخ عرضه و صادرات آن به قیمت‌های بالاتر، سود سرشاری را نصیب دلالان و اخلالگران بازار کرده بود.

ضرورت شکل‌گیری زنجیره زعفران

مدیرکل دفتر امور سرمایه‌گذاری و اشتغال استانداری خراسان رضوی با اشاره به اینکه این استان در زمینه محصول زعفران مرجع است و طبق مصوبات ملی، استان‌هایی که در تولید محصولی مرجع هستند حق رأی و تصمیم‌گیری در زمینه آن محصول را دارند، افزود: به همین دلیل باید تصمیم‌گیری‌ها در این زمینه با حساسیت بالا و توجه به تمامی اصول مربوطه با هدف حمایت از کشاورز باشد.

 محمد عباس‌زاده اظهار کرد: تقویت و ساماندهی زنجیره زعفران ضرورت امروز این حوزه است به این معنا که پیش از کاشت پیاز، که شامل نگهداری پیاز می‌شود، تا مراحل کاشت، آبدهی، حذف علف‌های هرز، برداشت، پاک کردن گل، دسته‌بندی، فرآوری، بسته‌بندی، صادرات و... همه و همه باید در چارچوب مشخصی سامان یابد. وی با بیان اینکه تشکیل سازمان تخصصی زعفران در کشور به‌منظور توجه ویژه به مسائل مربوط به این محصول راهبردی می‌تواند راهگشا باشد، ادامه داد: باید برای این محصول سازمان و مجموعه‌ای در کشور ایجاد شود که بخش خصوصی، دولتی و واسطه‌ها در کنار یکدیگر و در قالب‌های موثر هماهنگی و همراهی داشته باشند.

مدیرکل دفتر امور سرمایه‌گذاری و اشتغال استانداری خراسان رضوی گفت: البته مدل خصوصی چنین سازمانی که ثبت شده در سازمان یونسکو به نام «اوسک» با عنوان باشگاه خلاقیت، آموزش، حمایت و بهره‌برداری زعفران کمیسیون ملی یونسکو ایران (OSEC) در استان ایجاد شده که می‌توان با حمایت و تقویت آن اقدام به حل مسائل مربوط به این حوزه کرد.

وی فقدان مدیریت بازار را از دلایل مهم سهم اندک در تولید و صادرات محصول زعفران دانست و افزود: اصل اساسی رسیدن سود و برکات ناشی از تولید محصول در درجه اول به تولیدکنندگان یعنی همان کشاورزان
 است.

 عباس‌زاده با بیان اینکه پیاز زعفران ایران به صورت قاچاق به کشورهای دیگر رفته و آنها با برخورداری از منابع آبی، زمین و نیروی کار ارزان‌قیمت، در حال مانور برای تولید طلای سرخ هستند، ادامه داد: چرا ما در کشور خودمان اقدام به مدیریت فرآیند تولید، بازاریابی و صادرات نکنیم تا شاهد تقویت و حمایت از زعفران‌کاران باشیم.

سهم ۲۰ درصدی زعفران از درآمد ناخالص کشاورزی

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در این میزگرد با اشاره به اینکه این استان ۳۷۳ هزار هکتار زیر کشت ۳۶ گونه محصول باغبانی دارد، گفت: بر این اساس، خراسان رضوی رتبه دوم کشور را در سطح زیر کشت و رتبه ششم تولید را از این حیث دارد که علت رتبه ششم به‌دلیل این است که محصولاتی مانند زعفران و پسته به کیلوگرم تولید می‌شوند. غلامحسین ساربان ادامه داد: به‌عنوان مثال، تولید زعفران استان در حجم ۳۲۰ تن است که این نسبت به سطح زیر کشت، به‌دلیل میزان عملکرد پایین، رتبه استان را در تولید کل محصولات باغبانی کاهش می‌دهد.

وی اظهار کرد: ۲ محصول شاخص باغبانی استان شامل پسته با ۱۲۱ هزار هکتار و زعفران با ۹۱ هزار هکتار و مجموع ۲۱۲ هزار هکتار از ۳۷۳ هزار هکتار کل محصولات باغبانی استان را به خود اختصاص داده که در هر ۲ محصول در دنیا دارای انحصار بوده‌ایم. وی تصریح کرد: متاسفانه از سال ۲۰۰۳ انحصار ایران در پسته شکسته شد و هم اکنون تنها محصول دارای انحصار ما زعفران است. معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: درآمد ناخالص طلای سرخ در سال‌های عادی افزون بر ۱۰ هزار میلیارد تومان است که معادل ۲۰ درصد درآمد ناخالص بخش کشاورزی استان است که سهم ارزشمندی به‌شمار می‌رود. وی بیان کرد: ۱۲۹ هزار خانوار استان در زمینه کشت و تولید زعفران فعالیت دارند که ۱۱۹ هزار خانوار از آنها دارنده یک هکتار سطح زیر کشت زعفران هستند. ساربان با بیان اینکه زعفران محصول ویژه خراسان رضوی در جهان است و بیش از ۷۵ درصد تجارت آن در دست ما است، ادامه داد: این استان دارنده ۷۶ درصد سطح زیر کشت زعفران کشور است.

برندسازی، ضرورت امروز طلای سرخ ایران

دبیر اتحادیه زعفران‌فروشان مشهد با بیان اینکه برخی متولیان مجموعه‌های خصوصی در حوزه زعفران، درخواست اعمال فشار برای آزادسازی زعفران تقلبی کشف شده در بازار مشهد را دارند، افزود: این در حالی است که هرگونه تقلب در بازار زعفران به تخریب جایگاه این محصول و خسارت جدی به وجهه ایران و انحصار این کالا می‌انجامد.  سیداحسان مصطفوی درباره اثرگذاری خرید حمایتی زعفران گفت: اگر دست‌اندازی و سوءاستفاده از بازار زعفران از سوی برخی افراد وجود نداشته باشد، دیگر نیازی به خرید حمایتی هم نیست، زیرا از سال ۹۶ تا کنون هر زمان دولت اقدام به خرید حمایتی این محصول کرده، دردسری برای خود ایجاد کرده است. دبیر اتحادیه زعفران‌فروشان مشهد اظهار کرد: برخی سودجویان حوزه زعفران ۲۰ روز قبل از آنکه اقدام به خرید زعفران کنند، مبادرت به پخش اخباری مبنی بر کاهش صادرات و نرخ این محصول می‌کنند و بعد از خرید و پر کردن انبارهای خود، با نشر اخباری دیگر برای افزایش نرخ این محصول می‌کنند و این تنها ظلم در حق کشاورز و جفا در حق زعفران است و بس.  این فعال بازار صادرات زعفران با اشاره به فعالیت بیش از ۸۰ آزمایشگاه زعفران در مشهد و عدم‌توافق و زبان مشترک این شمار بر استانداردهای زعفران، افزود: برای حل این معضل باید آزمایشگاه مرجعی ایجاد شود تا صرفا استانداردهای جهانی و بین‌المللی را در کار خود لحاظ کند.  مصطفوی با بیان اینکه در جهان محصولات فراوانی با پایه زعفران در حال تولید است، گفت: هم اکنون در حال انجام مهندسی معکوس روی ۴۰ محصول تولیدی زعفران‌پایه از ۱۸ کشور جهان هستیم تا امکان تولید این محصولات را در کشور فراهم کنیم. این صادرکننده با بیان اینکه باید به شکل قوی در حوزه برندسازی زعفران وارد شویم، گفت: ما باید قبل از اینکه فروشنده خوبی باشیم، روانشناس خوبی باشیم و به سلیقه و خواست مشتری در بازار هدف توجه ویژه‌ای کنیم. مصطفوی با ابراز تاسف از اینکه در حوزه بسته‌بندی و به تبع آن برندسازی زعفران به روز نبوده و کاملا سنتی عمل می‌کنیم، ادامه داد: به‌عنوان نمونه باید بدانیم زعفران در بسته‌های قرمز و طلایی در عمارات و همان زعفران در بسته‌بندی بنفش رنگ در چین فروش و جلب علاقه بیشتری برای مشتری دارد.

سخن پایانی

خراسان رضوی مهم‌ترین استان تولیدکننده زعفران در کشور است که امسال ۹۱ هزار هکتار از کشتزارهایش را زیر کشت این محصول اقتصادی برده است.  زعفران به‌طور میانگین به ۲۳۰ نفر-روز نیروی کار در هر هکتار نیاز دارد و بر این اساس هر هکتار کشت زعفران حدود یک نفر اشتغال دائم را در حوزه تولید این محصول ایجاد می‌کند.

 جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی مرتبط با کشت زعفران در خراسان رضوی امسال ۱۱۹ هزار نفر است که با احتساب جمعیت ۵ نفری برای هر خانوار، شمار افراد منتفع از تولید زعفران در این استان، افزون بر ۵۹۵ هزار نفر می‌شود.