آلودگی هوا این‌بار و با شروع نخستین موج‌های سرما در فصل پاییز، شدت گرفته است. در همین حال گمانه‌زنی‌های متعددی مبنی بر شدت گرفتن این آلودگی در ماه‌های آینده و با توجه به محدودیت در تامین سوخت موردنیاز صنایع و استفاده از سوخت‌های جایگزین مطرح می‌شود. موضوعی که از هر سو، چالش‌های متعددی را به‌دنبال دارد و نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت.

مقصر آلودگی کیست؟

چندی است موضوع کمبود گاز در ماه‌های سرد سال و فصل زمستان مطرح‌شده است. هرچند پیش از شروع زمستان، محدودیت در روند تامین گاز صنایع فولاد و سیمان آغاز شده و این محدودیت به‌دلیل ناترازی تولید و مصرف گاز است.

درواقع باید بپذیریم در طول این سال‌ها آن‌طور که باید به توسعه زیرساخت‌های انرژی در کشور توجه نشده است. بدون تردید در چنین شرایطی تامین نیاز خانگی به گاز باید در اولویت دولت قرار گیرد. بدین‌ترتیب صنایع با محدودیت در روند تامین سوخت خود روبه‌رو خواهند شد.

محدودیت یادشده درحالی است که صنایع فولاد و سیمان در تابستان امسال با چالش قطع برق روبه‌رو شدند و از میزان تولید آنها کاسته و بر بار چالش‌های دائمی و گذشته این صنایع افزوده شده است. سیاست‌گذاران به‌خوبی می‌دانند که قطع مجدد سوخت موردنیاز این صنایع و توقف تولید در این واحدها از یک‌سو ضربه قابل‌توجهی به این صنایع وارد می‌کند و از سوی دیگر می‌تواند به بیکاری نیروی انسانی قابل‌توجه و از دست رفتن موقعیت‌های شغلی غیرمستقیم در ارتباط با این صنایع منتهی شود. درنتیجه نمی‌توان به‌سادگی حکم تعطیلی صنایع را صادر کرد. در چنین شرایطی به صنایع مجوز داده‌شده از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده کنند. البته امکان تغییر سوخت و تداوم تولید با مازوت برای صنایع سیمان ممکن است. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که این روند تغییر سوخت برای بسیاری از فرآیندهای تولید فولاد غیرممکن است.

در موقعیت کنونی مصرف مازوت به‌عنوان سوخت موردنیاز صنایع سیمان، تنها راه تداوم تولید در این بخش به‌شمار می‌رود. البته فعالان صنایع سیمان تاکید دارند که مصرف مازوت به‌جای گاز، هزینه تولید محصول نهایی را برای این صنایع به‌شدت افزایش خواهد داد. در همین حال سیاست‌گذاران نیز هیچ تمهیدی برای بهبود شرایط تولید در این صنایع نیندیشیده‌اند. در چنین شرایطی باید شاهد رشد بهای سیمان در بازار و التهاب در روند خریدوفروش این محصول ساختمانی باشیم. 

اما این تداوم تولید به منزله وارد آمدن خسارت‌های جدی به محیط‌زیست و تشدید آلایندگی هوا است. البته فعالان صنایع سیمان اعتقاد دارند، گازهای خروجی از واحدهای سیمانی کشور به‌صورت آنلاین توسط سازمان محیط‌زیست رصد می‌شوند. در همین حال واحدهایی که در بافت شهری واقع شده‌اند، مجوز استفاده از مازوت را ندارند.

سیمان هم قربانی شرایط است

سیدعباس حسینی، مدیرعامل شرکت سیمان تهران و نایب‌رئیس انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت ضمن اشاره به روند قطع برق واحدهای سیمانی کشور در فصل تابستان، گفت: از ۱۲ تیر امسال شاهد ایجاد محدودیت در روند تامین برق واحدهای سیمانی کشور بودیم. این محدودیت تا پایان شهریور ادامه داشت؛ بنابراین روند تولید صنایع سیمان کشور برای یک بازه زمانی بیش از دو ماهه، متوقف شد. کما اینکه میزان تولید کلینکر صنایع سیمان کشور در ۶ نخست امسال و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۲.۰۳ درصد کاهش داشت. در ادامه و با شروع نخستین موج سرما، روند محدودیت در تامین گاز صنایع نیز مطرح شد.

حسینی در ادامه خاطرنشان کرد: هر ساله و با شروع ماه‌های سرد سال، روند تامین گاز صنایع سیمانی کشور با محدودیت روبه‌رو می‌شود اما در امسال این محدودیت بسیار زودتر آغاز شده است. حدودا از ۲ هفته پیش قطع گاز برخی واحدهای سیمانی در استان‌های شمالی و شمال شرق کشور آغاز شد. در همین حال اغلب واحدهای سیمانی کشور نیز با محدودیت مصرف این حامل انرژی روبه‌رو شده‌اند. 

در چنین شرایطی واحدهای سیمانی که در خارج از شهرها واقع شده‌اند، مجوز دریافت مازوت دارند و بنابراین از این سوخت جایگزین برای تداوم تولید خود استفاده می‌کنند.

 اما واحدهای صنعتی که در داخل محوطه شهری واقع شده‌اند در استفاده از مازوت با مشکلاتی مواجه‌ هستند. 

مدیرعامل شرکت سیمان تهران در ادامه گفت: بهره‌گیری از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین گاز، زمینه رشد قابل‌توجه هزینه تمام‌شده تولید سیمان را فراهم می‌کند. 

حسینی با اشاره به رشد قابل‌توجه بهای گاز از ابتدای امسال تاکنون گفت: هزینه گاز از ۱۱۹ تومان به‌ازای هر مترمکعب گاز در فروردین امسال به ۴۵۰ تومان به‌ازای هر مترمکعب گاز افزایش یافته است.

 یعنی رشد ۲۷۸ درصدی را در این مدت کوتاه شاهد بوده‌ایم؛ بنابراین همین موضوع زمینه رشد هزینه تمام‌شده تولید ما را در این بازه زمانی فراهم کرده است.

 استفاده از مازوت به‌دلیل آنکه هزینه حمل‌ونقل نیز به آن افزوده می‌شود، به‌مراتب گران‌تر و رقم قابل‌توجهی است. در چنین شرایطی، واحدهای سیمانی کشور با چالش‌های اساسی در روند تامین نقدینگی خود روبه‌رو خواهند شد. 

در همین حال از میزان سودآوری آنها نیز کاسته می‌شود. این فعال صنعت سیمان در ادامه کمبود این محصول ساختمانی را عامل شدت گرفتن التهاب در بازار سیمان عنوان کرد و افزود: در چنین شرایطی باید همگان تلاش کنیم وقفه‌ای در تولید ایجاد نشود.

نایب‌رئیس انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان در پایان گفت: سیمان تهران سال گذشته هم با وجود قطع گاز، داوطلبانه از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده نکرد.

 این شرکت برای امسال نیز برنامه‌ای برای تغییر سوخت خود ندارد اما همچنان انتظار دارد سوخت موردنظر این واحد تامین شود تا روند تولید آن متوقف نشود. مصرف روزانه سیمان تهران حدود ۲۶ هزار تن برآورد می‌شود. 

شرکت سیمان تهران روزانه ۱۵۵۰۰ تن از این محصول را تولید و روانه بازار تهران می‌کند. همین آمار و ارقام حکایت از آن دارد که توقف تولید سیمان تهران چه تاثیر جدی بر بازار این محصول در پایتخت خواهد داشت.

صنایع متهم نیستند

حسین چهرگانی، مدیرعامل شرکت سیمان پیوند گلستان در گفت‌وگو با صمت خاطرنشان کرد: بحران گاز در امسال برای واحدهای سیمانی گسترده‌تر از سال‌های گذشته پیش‌بینی می‌شود. در چنین موقعیتی از واحدهای سیمان خواسته می‌شود برای تداوم تولید خود مازوت را به‌عنوان سوخت جایگزین گاز با نرخ لیتری ۳۰۰ تومان خریداری کنند. هزینه مازوت باید در قالب پیش‌پرداخت ارائه شود. این درحالی است که هزینه گاز پس از مصرف و بعد از صدور قبض پرداخت می‌شود. در نتیجه تامین مازوت موردنیاز واحدهای سیمانی نیاز آنها به نقدینگی را افزایش می‌دهد. تامین این نقدینگی در موارد متعددی از توان شرکت‌های فعال در این صنعت، خارج است. 

این فعال صنعت سیمان گفت: تولیدکنندگان سیمان موظفند در قبال خرید مازوت ضمانتنامه بانکی در اختیار شرکت پخش فرآورده‌های نفتی قرار دهند، مبنی بر اینکه مازوت باید حتما در زمان قطع گاز مصرف شود. این درحالی است که در حالت عادی این واحدها هیچ دلیلی برای جایگزینی مازوت با گاز را ندارند. در همین حال باید خاطرنشان کرد هزینه حمل مازوت نیز بر عهده شرکت‌های سیمانی است. این هزینه حمل‌ونقل به‌ویژه برای واحدهایی که به دور از مراکز توزیع سوخت جایگزین موردبحث واقع شده‌اند، قابل‌توجه برآورد می‌شود. در نهایت نیز هزینه سوخت واحدای سیمانی ۴ تا ۵ برابر حالت عادی افزایش خواهد یافت.

مدیرعامل شرکت سیمان پیوند گلستان افزود: مخازن ذخیره مازوت واحدهای سیمانی محدود هستند. این مخازن فقط برای ۱۵ روز سوخت موردنیاز صنایع را تامین می‌کنند اما از گفته‌های متولیان و مدیران شرکت ملی گاز می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که دوره قطع گاز در زمستان طولانی‌تر خواهد بود و این ذخیره کفاف نیاز این صنعت را نمی‌دهد. 

 این فعال صنعت سیمان درباره تاثیر عملکرد صنعت سیمان بر آلودگی هوا گفت: چنانچه واحدهای سیمانی مجهز به فیلترهای نوین (بگ‌هاوس) باشد، ذرات معلق گاز خروجی از دودکش زیر ۲۰ میلی‌گرم بر مترمکعب خواهد بود. در چنین شرایطی، هیچ خروجی از دودکش این واحدها با چشم دیده نمی‌شود. این میزان خروجی در آلودگی هوای مناطقی که واحدهای سیمانی در آن احداث شده‌اند، تاثیری نخواهد داشت. این موضوع براساس مطالعات علمی داخلی و بین‌المللی در موردبررسی میزان اثر آلودگی صنایع سیمان بر محیط پیرامون است. بدین معنی که گاز خروجی واحدهای تولیدکننده سیمان و اثر آن بر آلودگی هوای مناطق اطراف بررسی و مشخص شده که این تاثیر بسیار ناچیز و نامحسوس است.

مدیرعامل شرکت سیمان پیوند گلستان افزود: همه واحدهای سیمانی جدید کشور به این فناوری‌های نوین مجهز هستند. هر واحد صنعتی تولیدکننده سیمان به ۲۵ تا ۳۰ دستگاه فیلتر کیسه‌ای و ۴ دستگاه فیلتر بسیار بزرگ مجهز است. خروجی این واحدها زیر حدود استاندارد ملی میلی‌گرم برآورد می‌شوند. در مواردی خروجی گاز این واحدها حتی به زیر ۱۰ میلی‌گرم هم کاهش می‌یابد. به‌علاوه آنکه تمام دودکش‌ها براساس قانون به‌صورت آنلاین توسط سازمان محیط‌زیست رصد می‌شوند. واحدهای قدیمی نیز فناوری‌های جدید را به بخش فیلتراسیون خود اضافه کرده‌اند.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر تغییر سوخت واحدهای صنعتی در فصول سرد سال از گاز به مازوت و تاثیر آن بر آلودگی هوا گفت: اصولا بین گاز و مازوت یک تفاوت اساسی وجود دارد، گاز به‌عنوان سوخت پاک شناخته می‌شود اما مازوت در رده سوخت‌های پاک قرار ندارد. گاز هیدروکربنی است که عمدتا از هیدروژن تشکیل شده است. درنتیجه با سوختن آن آب و دی‌اکسید کربن تشکیل می‌شود. به‌علاوه آنکه بخش اعظمی از این گاز به H۲O تبدیل می‌شود.

اما سهم کربن در مازوت به‌مراتب بیشتر از گاز است. درنتیجه با سوختن آن، سهم قابل‌توجهی از دی‌اکسید کربن تشکیل می‌شود. به‌علاوه بسته به مازوتی که به‌عنوان سوخت تحویل واحدهای صنعتی می‌شود، این سوخت می‌تواند حاوی مقادیر متفاوتی گوگرد باشد.

اما این نکته که مازوت استفاده‌شده در صنایع سیمان زمینه آلودگی گسترده هوا را فراهم می‌کند را قبول ندارم، چراکه صنعت سیمان در دنیا در رده صنایعی است که می‌توان در آن از ضایعات مختلف استفاده کرد. فرآیند تولید سیمان به‌گونه‌ای است که بسیاری از این آلاینده‌ها جذب می‌شوند. بخش قابل‌توجهی از گوگرد موجود در مازوت نیز به‌دلیل مواد آهکی آزاد در فرآیند تولید سیمان، جذب می‌شود. بنابراین نمی‌توان گفت استفاده از مازوت در صنعت سیمان می‌تواند زمینه‌ساز آلودگی گسترده هوا باشد.

سخن پایانی

از مجموع موارد یادشده این‌طور برداشت می‌شود که صنایع و محیط‌زیست هر دو قربانی بی‌توجهی سیاست‌گذاران به توسعه زیرساخت‌های انرژی در کشور هستند. از یک‌سو با قطع گاز روند تولید در صنایع با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است و از سوی دیگر، با جایگزین کردن مازوت به‌جای گاز، شاهد افزایش سطح آلایندگی خواهیم بود. بنابراین تنها راه رفع این چالش سرمایه‌گذاری برای رفع کمبودهای این حوزه است. در همین حال باید بهره‌مندی از روش‌های جدید انرژی نیز به‌ویژه انرژی‌های پاک در کشور موردتوجه قرار گیرد.