تاثیر پیشرفت‌ و توسعه‌ فناوری دیجیتال در دوران کنونی بر کسی پوشیده نیست و جنبه‌های مختلف زندگی روزمره‌ افراد به شکل گسترده‌ای تحت تاثیر این تغییر قرار گرفته‌اند. در این بین حوزه سلامت نیز باوجود مقاومت اولیه، به‌تدریج به سمت تغییر ساختار و استفاده از فناوری‌های نوین دیجیتالی حرکت کرد چنانکه پیش‌بینی‌ها و تخمین‌های متعدد نشان می‌دهند که تا پایان سال ۲۰۳۰ ساختار سیستم سلامت به‌صورت بنیادین متحول خواهد شد.

 به گزارش صمت، در این آیین سید مهدی حسینی، مدیر ارشد یکی از شرکت‌های فعال در حوزه تحول دیجیتال، از ماهیت بیمارستان دیجیتال و اکوسیستم آن گفت و در ادامه علی ماهر، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره متاورس و کاربرد آن در پزشکی سخنرانی کرد.

اکوسیستم سلامت دیجیتال

سید مهدی حسینی، مدیر ارشد سلامت هوشمند فناپ زیرساخت، تحول دیجیتال را فراتر از دیجیتالی شدن دانست و گفت: دیجیتالی شدن به‌کارگیری ابزارهای دیجیتال بجای ابزارهای آنالوگ است، اما تحول دیجیتال یک تحول ذهنی و دگرگونی در الگوهای فکری و خاستگاه فرهنگی است که به بازنگری مدل کسب‌وکار، فرآیندها و شناسایی ذی‌نفعان با به‌کارگیری فناوری تحول برمی‌گردد.

حسینی با بیان اینکه امروزه دنیا بر پایه اقتصاد دیجیتال با رویکرد اکوسیستمی و روی پلتفرم استوار است، درباره ساختار این مدل اقتصادی گفت: ستون فقرات اقتصاد دیجیتال، شبکه‌ای برای ساخت اکوسیستم مبتنی بر پلتفرم است.

وی درباره اهمیت و تاثیر سلامت دیجیتال در اقتصاد سلامت گفت: بر پایه پژوهش موسسه مکنزی انتظار می‌رود روند فناوری دیجیتال بتواند صرفه‌جویی ۳ تریلیون دلاری در صنعت سلامت جهان تا سال ۲۰۳۰ داشته باشد.

آیا در ایران بیمارستان دیجیتال داریم؟

حسینی ابراز کرد: معتبرترین موسسه ارزیابی بلوغ دیجیتالی بیمارستان‌ها در دنیا، انجمن بین‌المللی مدیریت اطلاعات سلامت (HIMSS)، سطح بلوغ دیجیتالی را در ۸ سطح از صفر تا ۷ رده‌بندی کرده‌ است که قرار گرفتن در سطح ۶ و ۷ به معنای دستیابی به بیمارستان دیجیتال، است. متاسفانه ایران هیچ جایگاهی در این حوزه ندارد درحالیکه کشور ترکیه در همسایگی ما دارای ۶۲ بیمارستان رده ۶ و تعداد ۷ بیمارستان رده ۷ است.

وی افزود: طی مطالعه‌ای که در حوزه نرم‌افزار «سیستم مدیریت اطلاعات بیمارستانی» HIS به عنوان اصلی‌ترین نرم‌افزار بیمارستانی، انجام شد، محصول ۱۹ شرکت مطرح داخلی در این حوزه با ۲۲ شاخص مورد ارزیابی قرار گرفت که نتایج آن به‌هیچ‌وجه رضایت‌بخش نبود. درنتیجه پژوهش حاضر کاستی‌هایی در نظام بهداشت ایران نمایان شد از جمله عدم دسترسی سیستم‌های اطلاعات بیمارستان به شبکه داخلی و شبکه جهانی، عدم بهره‌برداری سیستم‌های اطلاعات بیمارستانی از کدینگ استاندارد جهانی و متمرکز بین بیمارستانی، عدم تمرکز سیستم‌های اطلاعات بیمارستان بر مراقبت بیمار و فعالیت‌های اجرایی بیمارستانی،  نداشتن زیرساخت لازم از نظر معماری و دیتا مدل نرم‌افزار به‌منظور دیجیتالی شدن، عدم به‌کارگیری فرآیندهای دارای ارزش‌افزوده در ساختار سیستم اطلاعات بیمارستانی.

حسینی ضمن بیان این موارد تصریح کرد: با رویکرد سطح‌بندی انجمن بین‌المللی مدیریت اطلاعات سلامت، در بهترین حالت HIS‌های موجود در کشور، بین سطح ۱ و ۲ ارزیابی می‌شوند که با تعاریف ارائه‌شده از بیمارستان دیجیتال (سطح ۶ و ۷)، هیچ‌کدام از نرم‌افزارهای شرکت‌های موردبررسی، حداقل الزامات مورد انتظار را برآورده نمی‌کنند.

سفر یکپارچه بیمار در پردیس سلامت دیجیتال

این کنشگر حوزه سلامت دیجیتال افزود: یافته‌های موسسه مکنزی در مصاحبه با ۱۰۳ تن از رهبران کلیدی حوزه سلامت نشان می‌دهد، ۹۰ درصد افراد حاضر در این پژوهش تاکید دارند امروزه، بیماران، بجای دریافت خدمات درمانی جزیره‌ای، خواهان دریافت یکپارچه خدمات با تعبیر «سفر یکپارچه بیمار» هستند که این مهم فقط با رویکرد اکوسیستمی و بر بستر پلتفرم‌ میسر می‌شود.

حسینی گفت: در یک نگاه کلی به اکوسیستم سلامت دیجیتال، در کنار حکمرانی و فرهنگ دیجیتال، سه بخش اصلی زیرساخت سامانه مدیریت هوشمند ساختمان BMS، ERP (راهکار جامع مدیریت منابع سازمانی) و نرم‌افزار کلیدی بیمارستان‌ (HIS)، به‌صورت یکپارچه تشکیل یک موجودیت واحد و متمرکز را می‌دهند که به پلتفرم یکپارچه حوزه سلامت دیجیتال تعبیر می‌شود.

وی با ارائه یک تصویر از پردیس سلامت دیجیتال با رویکرد اکوسیستمی، ابراز کرد: شهر سلامت دیجیتال بخش‌های مختلفی دارد و از خدمات درمان، سامانه BMS، مدیریت منابع انرژی، سامانه مدیریت روشنایی، مدیریت پارکینگ، مدیریت آبیاری تا گلخانه، مدیریت پسماند، پایش آلودگی، مدیریت امنیت عمومی و کنترل دسترسی، انبارداری و. را در برمی‌گیرد که همگی به‌صورت یکپارچه و بر بستر یک پلتفرم داده محور با بهره‌گیری از فناوری‌های نوپدید دیجیتال، عمل می‌کنند.

وی افزود: با پیروی از این الگو به مطلوبیت و رضایت برای ذی‌نفعان (بیمار، کادر درمان و تیم مدیریت بیمارستان)، اقدامات پیشگیرانه سنجیده و واکنش‌های مناسب، مدیریت اثربخش منابع، کاهش هزینه‌های عملیاتی، چالاکی فرآیندها دست می‌یابیم. در این بستر خطاهای تشخیص، درمان و دارویی تا ۹۵ درصد کاهش می‌یابند و این مزیت‌ها خلق ارزش اقتصادی را در پی دارند.

وی افزود: نیروی محرک حوزه «راهکارهای سلامت دیجیتال» شرکت‌های بزرگ حوزه فناوری، هستند که وظیفه مشاوره و تامین پلتفرم‌، خدمات ابری و زیرساخت‌، راهبری و پشتیبانی رادارند و نقش حاکمیت و نهادهای سیاست‌گذار در این زمینه، رفع موانع است.

مدیر ارشد سلامت هوشمند فناپ زیرساخت ابراز کرد: به عنوان یک نمونه از خدمات یکپارچه، در بحث گردشگری سلامت اکنون ظرفیت بسیار خوبی در کشور وجود دارد و اقداماتی هم انجام می‌شود اما کاملا پراکنده و جزیره‌ای است که در یک مدل یکپارچه در اکوسیستم سلامت دیجیتال، از زمانی که یک شخص از خارج کشور می‌خواهد خدمات درمانی دریافت کند شروع می‌شود، معاینه اولیه از راه دور و پذیرش، خرید بلیت هواپیما، رزرو هتل، پرداخت آنلاین ریالی و ارزی، گزینش تورهای گردشگری، خدمات مشاوره درمانی گردشگری و پیگیری بعد ترخیص، همگی به‌صورت یکپارچه و با محوریت بیمار، انجام می‌شود.

وی اظهار کرد: با این اوصاف بیمارستان دیجیتال بر پایه یک پارادیم شیفت در مدل کسب‌وکار، فرآیندها و ذی‌نفعان پدید می‌آید که ارائه خدمات درمانی را به بیرون از دیوارهای بیمارستان توسعه می‌دهد و خدمات هوشمند بیمار محور جایگزین خدمات درمانی مکان محور می‌شوند.

نقشه راه بیمارستان دیجیتال

حسینی درباره الزامات دستیابی به بیمارستان دیجیتال به مواردی نظیر، داشتن یک استراتژی و راهبرد روشن و مشخص، تعیین نهاد متولی با شایستگی‌های موردنیاز و زیر نظر بالاترین مقام سازمان اشاره کرد و ادامه داد: در تحول دیجیتال مدت زمان هم اهمیت دارد که حداقل یک فرآیند ۳ ساله است، اطلاع‌رسانی برای خنثی کردن مقاومت درون سازمان، تعهد و حمایت مدیر ارشد، توجه ویژه به بدنه سازمان و فرهنگ، آموزش، روحیه کار گروهی، درگیر کردن همه بخش‌ها و همچنین پایش و بهبود مستمر از دیگر الزامات ساخت بیمارستان دیجیتال است.

متاورس و کاربرد آن در پزشکی

علی ماهر، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی که در این کنگره درباره متاورس و کاربرد آن در پزشکی به سخنرانی پرداخت، «متاورس» را از ره‌آورهای وب ۳ دانست و گفت: متاورس دنیای مجازی فراتر از دنیای فیزیکی است که افراد با استفاده از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مختلف به آن متصل و با داشتن هویت مستقل، می‌توانند فعالیت‌های مختلفی نظیر، حضور در یک کنسرت تا شرکت در یک مسابقه و برگزاری جلسه کاری را انجام دهند.

ماهر با بیان اینکه قابلیت‌های متاورس کاربرد آن را در پزشکی روز به روز توسعه می‌دهد به تشریح ویژگی‌های آن پرداخت و گفت: هم‌زمانی و زنده بودن، یعنی هم‌زمان که یک جراح هولو لنز را روی چشم می‌گذارد و در فضا دستکش را دست می‌کند، در محیط مجازی این اتفاق می‌افتد. مداومت و استمرار و همچنین کارکرد اقتصادی بسیار بالا از دیگر ویژگی‌های متاورس است همچنین امکان تجربه بدون ریسک که در پزشکی دنیا بسیار موردتوجه قرارگرفته و دانشگاه UCLA پیشتاز این حوزه است و آزمایشگاه‌های مهارتی بسیار پیشرفته‌ای در این حوزه هم در امریکا و هم در امارات متحده عربی دارد. بر پایه این مزیت تمام جراحی‌ها را می‌توانیم بدون ریسک مرگ بیمار تجربه کنیم.

وی افزود: متاورس همچنین امکان مشارکت وسیع را فراهم کرده یعنی به تعداد کسانی که دسترسی به وب ۳ دارند می‌توانند تجربه مشترکی داشته باشند و البته متاورس قابلیت تداخل‌پذیری غیرقابل پیش‌بینی دارد و هوش مصنوعی می‌تواند تمام اتفاقات دنیای واقعی را یاد بگیرد، بنابراین هرچه داده‌های بیشتری از بیماران دریافت کند مدل‌های بیشتری را برای آموزش ارائه می‌کند.

ماهر پروژه‌هایی که در دنیا در فضای متاورس اتفاق می‌افتد را در سه سطح دسته‌بندی کرد و ابراز کرد: در سطح نخست راه‌اندازی آزمایشگاه علوم پزشکی و سامانه آموزشی در آزمایشگاه مجازی و با استفاده از فناوری واقعیت افزوده و واقعیت مجازی VR/AR است که خیلی از دانشگاه‌ها وارد این حوزه شده‌اند اما مهم‌ترین آنها دانشگاه استنفورد است، به‌جز امریکا کشورهایی مثل کانادا و استونی پیشرو هستند. فاز دوم راه‌اندازی بیمارستان مجازی و فاز سوم راه‌اندازی دانشگاه علوم پزشکی مجازی و تدریس و آموزش در تمامی عناوین پزشکی از جمله مغز و اعصاب، قلب، چشم، ارتوپدی و... است که در ایران هم در حال انجام است.

وی به برخی از الزامات نظیر، تامین مالی پروژه‌های متاورس اشاره و تصریح کرد: در تامین مالی تجهیزات سخت‌افزاری و تولید بخش‌های نرم‌افزاری ضعف جدی داریم بدین معنی که در پروژه‌های استارتاپ‌ها، نداشتن سخت‌افزار و اَبَرداده (Big Data) یا عدم تجمیع آنها و نداشتن سرورهای لازم، ایجاد زیرساخت برای ارائه نمونه‌های تجاری و ایجاد اقتصاد دانش‌بنیان که صرفا دانشگاه شریف در این حوزه، اقداماتی انجام داده است، استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی برای بازاریابی و جذب دانشجویان در سطح منطقه و جهان که کشور ما قابلیت بسیار زیادی دارد، تایید محتوای آموزشی مجازی از وزارت علوم و بهداشت که در ابتدای راه هستیم و هنوز فاصله زیادی تا وضع مطلوب داریم.

سخن پایانی

بیمارستان هوشمند، فناوری‌های دیجیتال و سیستم‌های مبتنی بر این فناوری، ابعاد مختلف زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار داده است. گویی هر مکان و هر مقوله‌ای که در آن ردپایی از فناوری دیجیتال یافت نشود با دنیای امروز و زندگی مدرن بیگانه است.

یکی از حوزه‌هایی که تحت تاثیر فناوری‌های دیجیتالی شاهد پیشرفت چشمگیری بوده، حوزه سلامت و درمان است. استفاده از سیستم‌های مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال و سیستم‌ها و ابزارهایی که عنوان هوشمندی را با خود به یدک می‌کشد، نقش مؤثری در بهبود فرآیند تشخیص و درمان بیماری‌های مختلف داشته است؛ بنابراین شاید با توجه به این‌که کادر درمانی و بیماران برای استقبال از فناوری آمادگی لازم را پیداکرده‌اند، دیگر وقت آن رسیده باشد که بیمارستان‌ها هم به سیستم‌های دیجیتال مجهز شوند. حضور فناوری‌های دیجیتال در بیمارستان‌های آینده بدون تردید نویدبخش ورود به عصری جدید در حوزه درمان و پزشکی است. بیمارستان‌ها و مراکز سلامت یک جامعه، به عنوان واحد مراقبت‌های بهداشتی و بهداشت سلامت، نیاز به فراهم آوردن بیشتر و بهتر خدمات برای بیماران و شهروندان دارند.