سال ۲۰۲۱ رو به پایان است و همچنان کرونا، این مهمان ناشناخته، افسار اقتصاد را در دست دارد. هرچند در یک سال گذشته، بشر با ابعادی از این ویروس ناشناخته آشنا شد و تا حدودی با واکسیناسیون همگانی، در کنترل شیوع بیماری موفق بود اما رشد اقتصاد همچنان زیر سایه کرونا منفی شد. ظاهرا بازگشت به شرایط اقتصادی مناسب وابسته به مهار کروناست و اولویت دولت‌ها باید مهار این ویروس باشد. در غیر این صورت، بازگشت رشد اقتصادی جهان، رویایی دست‌نیافتنی به‌نظر می‌رسد.

تنها با پایان یافتن شیوع کرونا، رونق تدریجی به بازارها بازگشته و بخش‌های خدمات و صنعت پردرآمد گردشگری جان دوباره خواهند گرفت. این به معنای رونق کسب‌وکار شرکت‌های هواپیمایی، حمل‌ونقل زمینی، هتل‌ها، رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و... نیز خواهد بود. چرخ تولید و صنعت حرکت خود را از سر خواهد گرفت و دست‌کم بخش قابل‌توجهی از مشاغل ازدست‌رفته، احیا و از میزان بیکاری‌های گسترده ناشی از کرونا کاسته خواهد شد. برای بررسی اقتصاد جهان در سال ۲۰۲۱ نگاهی به شاخص‌های تاثیرگذار آن می‌اندازیم و با بررسی کلی برخی از این شاخص‌ها به درسی که در یک سال گذشته، بشر باید از این گذر تاریخی می‌گرفت، می‌رسیم.

آشفتگی‌های سیاسی باقی ماند

جهان در سال ۲۰۲۰ شاهد افزایش آشفتگی‌های سیاسی بین کشورهای در حال توسعه بود، روندی که همچنان در سال ۲۰۲۱ نیز به‌عنوان یک خطر کلیدی باقی ماند. بی‌ثباتی سیاسی همواره از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر اقتصاد و بازارهای جهانی بوده است. تنش‌ سیاسی در کشورهای گوناگون جهان در آسیا، اروپا، امریکا، امریکای لاتین و افریقا را در سال ۲۰۲۱ نیز کم‌وبیش شاهد بودیم. با این‌همه، شروع دوباره مذاکرات برجام را می‌توان یکی از مهم‌ترین وقایع سال ۲۰۲۱ دانست. 

بحران بدهی

یکی از چالش‌های بی‌سابقه در بازارهای جهانی، سطح بالای بدهی‌هاست که بالاترین میزان تاریخی خود را تجربه می‌کند. این چالش به دوران پساکرونا نیز منتقل خواهد شد. به‌عنوان مثال، برزیل ۸ درصد تولید ناخالص داخلی خود را برای مقابله با تاثیرات ویروس کرونا هزینه کرده و براساس گزارش شرکت خدماتی سرمایه‌گذاری مودی، میزان بدهی ترکیه به حدود ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور رسیده است. افریقای جنوبی نیز از نظر بدهی‌های خارجی شرایط وخیمی دارد. در این میان، چین همچنان کمترین نسبت بدهی به اندازه اقتصاد خود را ثبت کرده است.

صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی‌کرده بدهی دولت‌ها ۹۷.۸ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۲۱ را به خود اختصاص می‌دهد. طبق اعلام سایت بدهی امریکا، ایرلند بیشترین نسبت بدهی خارجی به تولید ناخالص داخلی را در جهان داشته، به‌گونه‌ای که این کشور اکنون بیش از ۸ برابر اندازه اقتصاد خود، بدهی خارجی دارد. در نهایت بدهی، ارمغان غیرقابل انکار همه‌گیری کرونا برای تمام کشورهای جهان بوده است.

 افزایش اختلاف طبقاتی

نامدارترین محقق در حوزه اختلاف طبقاتی، توماس پیکتی، جنگ جهانی دوم را یکی از معدود دوره‌های تاریخی می‌داند که طی آن اختلاف طبقاتی کاهش پیدا کرد. اما پس از آن، به‌ویژ‌ه طی بحران مالی سال ۲۰۰۸ و بحران کرونا در سال ۲۰۲۰، به نظر می‌رسد اختلاف طبقاتی افزایش یافته است. این اختلاف، نه فقط در عرصه ملی بین ثروتمندان و فقرا، بلکه در فاصله بین کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه نیز افزایش یافته است.

رابطه سامانه‌های اقتصادی با اکوسیستم طبیعی

 پس از شیوع کووید ۱۹، برخی نهادهای زیرمجموعه سازمان ملل، در بیانیه‌هایی جداگانه، بروز چنین بیماری را زنگ خطری برای بشر عنوان کردند که لزوم تغییر رابطه بین سامانه‌های اقتصادی با اکوسیستم طبیعی را گوشزد می‌کند. این اخطارها را باید جدی گرفت. چشم دوختن به راهکارهای افزایش رشد اقتصادی بدون توجه به محدودیت‌های منابع طبیعی و محیط‌زیست، سرنوشتی جز آنچه بشر تجربه می‌کند، ندارد. اکنون بیش از هر زمان دیگری، بشر و رهبران نهادهای ملی در حال دریافت و پردازش ریسک بحران‌های پیش‌رو هستند.

امنیت غذایی جهان در خطر

اتاق خبر فائو اعلام کرده نرخ جهانی کالاهای غذایی به بالاترین سطح خود رسیده است. این افزایش قیمت، تامین امنیت خانوارهایی که قبلا تحت‌فشار قرار گرفته‌ بودند را تهدید می‌کند. این موضوع همچنین می‌تواند به نگرانی‌های بانک‌های مرکزی درباره تورم و خطر تشدید گرسنگی جهانی که در بالاترین حد چند ساله است، بیفزاید. کارشناسان هشدار می‌دهند افزایش نرخ مواد غذایی، به‌ویژه برای خانواده‌های فقیری که درحال‌حاضر با پیامدهای اقتصادی دیگر همه‌گیری کووید۱۹ دست و پنجه نرم می‌کنند، به گرسنگی و سوءتغذیه بیشتر منجر می‌شود.

درس تاریخی بشر

با وجود تمام موارد یادشده تقویم ۲۰۲۱ جهان رو به پایان بوده و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در سال جدید نیز ظهور سویه‌های جدید کرونا همچنان پرچمدار بحران‌های احتمالی خواهد بود و به این ترتیب اقتصاد، سیاست، مسائل اجتماعی و... در زندگی بشر همچنان زیر سایه این مهمان ناخوانده با افت‌وخیزهای فراوانی مواجه می‌شوند.

بنابراین نه‌تنها چشم‌انداز اقتصاد ایران، بلکه فردای اقتصاد جهان به کنترل همه‌گیری کرونا و سرعت بهبود آسیب‌های واردشده گره‌خورده است. در این بین، مهم‌ترین درسی که می‌توان از این فاجعه انسانی گرفت، درک و دریافت این واقعیت است که بسیاری از مشکلات بشر امروزی نیازمند راه‌حل‌های جهانی است. شاید وقت آن است که بپذیریم انسان‌ها برای مهار کرونا به یک همبستگی جهانی نیاز دارند. ویروس تاجدار با نقاب‌های جدید خود نشان می‌دهد و بدون همبستگی بشر فارغ از دین و ملیت و مرزهای زمینی در کنار احترام به محیط زیست، نمی‌توان در مقابل چالش‌های پیش‌بینی‌نشده و ناگهانی جهان ایستاد و دوام آورد.