روند رو به رشد بهای شمش آلومینیوم در بورس کالا و رقابت گسترده برای خرید این محصول در رینگ معاملاتی به یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان صنایع پایین‌دستی بدل شده است. این تولیدکنندگان که در طول سال‌های گذشته همواره از نرخ بالای شمش پایه آلومینیوم گلایه داشته‌اند، حال ناچارند مواد اولیه موردنیاز خود برای تولید را پس از رقابت قابل‌توجه خریداری کنند. این موضوع هزینه تمام‌شده تولید آنها را به‌شدت افزایش می‌دهد و عملا از رقابت‌پذیری این صنایع می‌کاهد. وزارت صنعت، معدن و تجارت در ماه‌های گذشته، تولیدکنندگان صنایع معدنی را ملزم به عرضه تمامی محصولات خود در بورس کالا کرده است؛ بخشنامه‌ای که به‌جرات می‌توان ادعا کرد در حوزه‌های مختلف از جمله در زنجیره آلومینیوم اجرایی نشده است. حال این وزارتخانه به‌دنبال آن است که با کنترل طرف تقاضا، از رقابت گسترده برای خرید شمش آلومینیوم بکاهد؛ بر همین اساس نیز معاونت امور معادن و فرآوری مواد وزارت صنعت، معدن و تجارت در نامه‌ای به بورس کالا خواستار کنترل خریداران شمش آلومینیوم در بورس کالا و اختصاص اولویت خرید به تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی شده است. این راهکار در هفته نخست اجرای آن تا حدودی نتیجه‌بخش بوده است. بااین‌وجود به‌اعتقاد فعالان صنایع آلومینیوم کشور، دلایل دیگری نیز از کاهش رقابت در فرآیند خرید شمش کاسته‌اند. تولیدکنندگان انتظار دارند همزمان با کنترل طرف تقاضا، با نظم‌بخشی به فرآیند عرضه شمش آلومینیوم در بورس کالا و نظارت بر اجرای مصوبات حاکم بر این بخش، شاهد بهبود شرایط خریدوفروش این فلز نقره‌ای‌رنگ باشیم.

راهکاری برای تنظیم تقاضا در بورس کالا

فروش محصولات صنایع معدنی بالادستی با قیمت بالاتر از نرخ‌های جهانی این محصولات که عموما به‌عنوان ماده اولیه در سایر حلقه‌های تولید، کاربرد دارند، به چالشی دائمی برای تولیدکنندگان بدل شده است. عرضه این محصولات در بورس کالا نیز تاکنون نتوانسته مانع گرانفروشی مواد اولیه صنایع معدنی کشور شود. بر همین اساس وزارت صنعت، معدن و تجارت در چند هفته اخیر با ابلاغ بخشنامه‌های مختلف، زمینه تنظیم تقاضا و کاهش رقابت برای خرید این محصولات را فراهم کرده است. سیاست تنظیم تقاضا و اولویت‌بخشی به تولیدکنندگان در مقابل تجار برای خرید مواد اولیه در حوزه شمش مس و آهن‌اسفنجی نتیجه‌بخش بوده و از رقابت برای خرید این محصولات ظرف دو هفته اخیر کاسته است؛ بر همین اساس وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌دنبال آن است که این سیاست را در زنجیره آلومینیوم نیز اجرایی کند.

رضا محتشمی‌پور، معاون معادن و فرآوری مواد وزیر صنعت، معدن و تجارت در نامه‌ای خطاب به مدیرعامل سرکت بورس کالای ایران تاکید کرد: باتوجه به اینکه بیشتر شرکت‌های تولیدکننده شمش آلومینیوم ناگزیر به تهاتر و صادرات بخش عمده‌ای از محصول شمش تولیدی به‌منظور تامین مواد اولیه هستند و از طرف دیگر نیاز مبرم صنایع راهبردی و بالادستی این محصول به شمش آلومینیوم، دستور فرمایید تا اطلاع ثانوی صرفا مصرف‌کننده صنایع پایین‌دستی در اولویت خرید شمش آلومینیوم از بورس کالا قرار گیرد و در صورت عدم فروش شمش عرضه‌شده در بورس کالا، بازرگانان و... مجاز به خرید باشند.

چالش‌های تنظیم بازاری

هوشنگ گودرزی، فعال صنعت آلومینیوم در گفت‌وگو با صمت در ارزیابی بخشنامه جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت مبنی بر مدیریت طرف تقاضا در روند فروش شمش آلومینیوم در بورس کالا اظهار کرد: در حال ‌حاضر صنایع پایین‌دستی آلومینیوم کشور با مشکلات جدی در تامین به‌موقع مواد اولیه و همچنین قیمت‌گذاری آن روبه‌رو هستند.

وی افزود: علاوه بر مشکلات یادشده هرازگاهی رقابت برای خرید شمش آلومینیوم برای هفته‌های متمادی شدت می‌گیرد و فشار مضاعفی را به تولیدکنندگان تحمیل می‌کند. باتوجه به آنکه عرضه شمش آلومینیوم در بورس کالا به‌قدر کافی و موردنیاز صنایع پایین‌دستی نیست، رقابت قابل‌توجهی برای خرید این محصولات شکل می‌گیرد.

گودرزی گفت: وزارت صنعت، معدن و تجارت میزان عرضه هر تولیدکننده را در برنامه هفتگی مشخص کرده است؛ با این‌ وجود صنایع بالادستی از اجرای این مصوبات و بخشنامه‌ها سر باز می‌زنند و همین موضوع نیز فشار مضاعفی را به صنایع تولیدکننده محصولات پایین‌دستی تحمیل می کند.

وی افزود: در شرایطی که تجار و بازرگانان نیز همزمان با صنایع پایین‌دستی مجوز خرید شمش آلومینیوم از بورس کالا را دارند، رقابت بیشتری برای خرید این محصول شکل می‌گیرد که به رشد بهای تمام‌شده محصولات نهایی در این صنعت منجر خواهد شد. در نتیجه چنین وضعیتی شاهد رشد نرخ محصولات نهایی در بازار خواهیم بود و زنجیره تورم در اقتصاد تقویت می‌شود.

این فعال صنعت آلومینیوم گفت: براساس آنچه گفته شد ایجاد محدودیت در طرف تقاضا و خرید تجار، می‌تواند به نفع تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی باشد؛ هرچند باید زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح مهیا شود. یعنی آمار دقیقی از تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی آلومینیوم کشور در دسترس باشد. در هفته‌های اخیر اخباری مبنی بر بروز مشکلاتی در سامانه بهین‌یاب منتشر شده است؛ بنابراین اجرای بخشنامه موردبحث و فرآیند شناسایی دقیق تولیدکنندگان با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد شد.

وی گفت: وزارت صنعت، معدن و تجارت در طول ماه‌های گذشته بخشنامه‌های متعددی را با هدف تنظیم بازار آلومینیوم صادر کرده، اما نظارت کافی بر روند اجرای این مصوبات وجود ندارد و همین موضوع نیز در نهایت مانع نتیجه‌بخش بودن آنها می‌شود.

گودرزی گفت: چنانچه ناظری بر اجرای این مصوبات وجود داشته باشد و الزامات قانونی موردنظر را برای اجرای آنها در نظر بگیرد، آرامش به این بازار بازخواهد گشت؛ در غیر این صورت نباید به موثر بودن راهکارهای صحیح موردبحث امید داشت.

وی در پایان تاکید کرد: از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور استنتاج کرد که بخشنامه‌هایی که لازم‌الاجرا نیستند، مهم‌ترین عامل بر هم خوردن بازار محصولات صنایع معدنی در موقعیت کنونی هستند و باید چاره‌ای اساسی برای آنها اندیشیده شود.

تعدیل تقاضا، مانع شتاب رشد قیمت

آریا صادق‌نیت حقیقی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: سیاست جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت برای تنظیم بازار شمش آلومینیوم در هفته نخست نتیجه‌بخش بود و به کاهش رقابت برای خرید این فلز منتهی شد. البته دلایل دیگری نیز در افت رقابت برای خرید شمش آلومینیوم موثر بوده‌اند؛ از جمله آنکه در هفته‌های گذشته شاهد فروش نقدی شمش آلومینیوم در بورس کالا بوده‌ایم. این موضوع زمینه افت تقاضا برای این محصول را فراهم کرده است.

وی افزود: بسیاری از تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی آلومینیوم در حال ‌حاضر با چالش‌های جدی در تامین نقدینگی خود روبه‌رو هستند و همین موضوع روند فعالیت آنها را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد. بسیاری از تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی با توجه به محدودیت‌هایی که از مدت‌ها پیش در تامین نقدینگی داشته‌اند، توان خرید مواد اولیه را ندارند؛ به این ترتیب از میزان تقاضا برای خرید شمش در دو هفته گذشته کاسته شده است.

حقیقی در تشریح چالش‌های مرتبط با تامین نقدینگی صنایع آلومینیوم گفت: این مشکلات به‌ویژه در حال ‌حاضر که بهای مواد اولیه موردنیاز برای تولید در این صنایع افزایش‌یافته، شدت گرفته‌اند. در واقع فعالان صنعتی نیازمند نقدینگی بیشتری هستند تا سرمایه در گردش موردنیاز خود را تامین کنند.

وی افزود: همزمان شاهد اجرای سیاست‌های انقباضی ازسوی بانک‌ها هستیم که به کاهش پرداخت تسهیلات منتهی شده است. یعنی صنایع دیگر نمی‌توانند از ذخایر مالی بانک‌ها به‌عنوان راهکاری اساسی برای تامین سرمایه در گردش استفاده کنند. در چنین شرایطی باتوجه به چالش‌هایی که در مسیر تامین نقدینگی وجود دارد، صنعتگران ناچار خواهند بود با کمترین ظرفیت، تولید کنند، این در حالی است که تولید با حداقل ظرفیت به‌منزله تحمیل خسارات جدی به صنایع است و عملا از بهره‌وری آنها می‌کاهد.

مصوباتی که ضمانت اجرایی ندارند

این فعال صنعت آلومینیوم گفت: با پیگیری‌های انجام‌‌شده توسط سندیکای صنایع آلومینیوم ایران، در شهریور جلسه‌ای میان فعالان این صنعت با مدیران مربوطه در وزارت صنعت، معدن و تجارت برگزار و در آن جلسه قول‌های مساعدی از سوی مدیران وزارتخانه مبنی بر تنظیم بازار شمش آلومینیوم داده شد؛ با این ‌وجود هیچ ‌کدام از وعده‌های مطرح‌شده در این جلسه تاکنون اجرایی نشده‌اند. در واقع نبود ضمانت اجرایی برای مصوبات وزارت صنعت، معدن و تجارت، مهم‌ترین دلیل بروز چنین مشکلاتی است. در واقع خلاف وعده‌های مطرح‌شده هیچ نظمی بر روند عرضه شمش آلومینیوم در بورس کالا وجود ندارد. صنایع بالادستی از اجرای مقررات حاکم بر فرآیند عرضه شمش آلومینیوم در بورس کالا سر باز می‌زنند. باوجود اینکه در ماه‌های گذشته صنایع بالادستی موظف شدند تمام محصولات تولیدی خود را ابتدا در بورس کالا عرضه کنند، از اجرای این مصوبه خبری نیست. وی افزود: در چنین شرایطی وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌دنبال آن است تا با ایجاد محدودیت در طرف تقاضا، روند خریدوفروش شمش آلومینیوم را در بورس کالا، مدیریت کند. در واقع دوباره فشاری به خریداران تحمیل می‌شود.

این فعال صنعت آلومینیوم در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال تعیین کف عرضه محصولات آلومینیومی در بورس کالا اظهار کرد: باتوجه به حضور سالکو در صف تولیدکنندگان شمش آلومینیوم مقرر شده بود میزان کف عرضه این محصول در بورس کالا افزایش یابد. در همین حال مقرر شده بود عرضه شمش آلومینیوم به‌قدری افزایش یابد که رقابت برای خرید این محصول در بورس کالا حذف شود، اما هیچ‌ کدام از اهداف یادشده محقق نشدند.

وی گفت: عرضه مکفی شمش آلومینیوم در بورس کالا، به‌منزله کنترل بهای این محصول در بورس کالا است. با این ‌وجود برخی تولیدکنندگان مخالف کنترل نرخ این محصول هستند، چراکه سود سرشار آنها تحت تاثیر منفی قرار می‌گیرد. متاسفانه دولت نیز عزم جدی برای مقابله با این شرایط ندارد، این در حالی است که برخی نهادهای دولتی خریدار محصولات نهایی آلومینیومی هستند و خود نیز از این شرایط متضرر خواهد شد. حقیقی گفت: موجودی کف انبار تولیدکنندگان شمش آلومینیوم به‌قدری هست که رقابت برای خرید شمش آلومینیوم را به صفر برساند؛ با این ‌وجود تولیدکنندگان صنایع بالادستی از این رقابت منتفع می‌شوند و تمایلی برای عرضه مکفی محصول در بورس کالا ندارند. علاوه بر این در وزارت صنعت، معدن و تجارت یا سایر نهادهای مربوطه نیز عزم جدی برای کنترل شرایط وجود ندارد.

سخن پایانی

صنایع بالادستی در زنجیره معدن برپایه بهره‌مندی از ذخایر معدنی یا ذخایر انرژی در کشور، احداث‌شده و توسعه‌یافته‌اند. انتظار می‌رفت توسعه صنایع معدنی به تکمیل زنجیره تولید، ارزش‌آفرینی، اشتغالزایی و همچنین ارتقای سطح تولید ناخالص داخلی کشور منتهی شود.  با این‌ وجود در طول سال‌های گذشته اختلافات گسترده‌ای میان تولیدکنندگان در حلقه‌های مختلف زنجیره تولید شکل گرفته، چراکه سرمایه‌گذاران در هر حلقه از این زنجیره فقط به دنبال کسب سود حداکثری خود هستند. چنانچه تولیدکننده‌ای از امتیازات ویژه همچون مواد اولیه یا انرژی ارزان برخوردار باشد، موظف است به‌ازای دریافت چنین امتیازاتی، مسیر توسعه سایر صنایع را فراهم کند تا به این ترتیب از یک ‌سو از اشتغالزایی و رشد صنعتی در کشور حمایت شود و از سوی دیگر محصول نهایی با قیمت مناسب‌تری در اختیار مصرف‌کننده نهایی قرار گیرد. بااین‌وجود سیاست‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت در تنظیم محصولات صنایع بالادستی تاکنون نتیجه‌بخش نبوده‌اند.  البته در بسیاری از  موارد بخشنامه‌های موثری صادر شده‌اند، اما نظارت دقیق و مستمری بر روند اجرای این بخشنامه‌ها وجود ندارد و همین موضوع نیز مانع تحقق اهداف موردبحث می‌شود.