مقامات عراق نیز معتقدند یکی از اولویت‌های استان اربیل، توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری با جمهوری اسلامی ایران است. چنانچه امید عبدالرحمان حسن، ۵ دی در دیدار با محمدصادق معتمدیان، استاندار آذربایجان غربی با اعلام اینکه بیشتر کالاهای موجود در استان اربیل، کالاهای ایرانی است، گفت: از حضور شرکت‌های ایرانی در اربیل استقبال می‌کنیم. وی در ادامه یادآور شد: روابط تجاری و اقتصادی آذربایجان غربی با استان اربیل از طریق مرز تمرچین پیرانشهر اهمیت زیادی دارد که باید این روابط گسترش یابد.

برهمین اساس، مدیرکل دفتر عربی و افریقایی سازمان توسعه تجارت نیز از تاسیس مرکز تجاری ایران در سلیمانیه خبر داده است. فرزاد پیلتن در گفت‌وگو با ایلنا درباره وضعیت تجاری ایران با اقلیم کردستان توضیحاتی داده که در ادامه می‌خوانید.

با توجه به سیاست توسعه روابط اقتصادی ایران با همسایگان، چه برنامه‌‌هایی برای توسعه تجاری با اربیل عراق در دست بررسی است؟

صدور مجوز تاسیس مرکز تجاری ایران در سلیمانیه اقلیم کردستان عراق و برنامه‌ریزی برای افتتاح این مرکز در آینده نزدیک انجام‌شده و برگزاری دومین نمایشگاه اختصاصی ایران در شهر اربیل با حضور حدود ۱۲۰ شرکت ایرانی در این نمایشگاه و معرفی توانمندی‌های صادراتی ایران به فعالان اقتصادی عراق به‌ویژه در اقلیم کردستان از جمله دیگر اقدامات مهم در این زمینه محسوب می‌شود. به نتیجه رساندن این اقدامات، گام‌ موثری در توسعه روابط اقتصادی بین ایران و اقلیم کردستان عراق خواهد بود.

ایران چه ظرفیت‌هایی برای توسعه روابط تجاری با اقلیم کردستان عراق و این منطقه چه ویژگی مثبتی برای توسعه تجاری با ایران دارد؟

اقلیم کردستان عراق ویژگی‌های مهمی دارد مانند برخورداری از فضای مناسب کسب‌وکار و ثبات اقتصادی و همچنین آزادی ارتباطات و زیرساخت‌های مناسب اقتصادی و تجاری که فرصت صدور کالاها و خدمات فنی‌مهندسی از ایران به این منطقه را فراهم کرده است. نزدیکی جغرافیایی بازار اقلیم به مراکز تولیدی و صادراتی ایران در غرب و شمال غرب نیز از جمله این مزایاست.

به علاوه اینکه روابط تجاری ایران و اقلیم در سطح به‌نسبت خوبی قرار دارد که در برخی سال‌ها حدود ۷۰ درصد و در سال‌های اخیر تا ۵۰ درصد تجارت ایران با عراق از طریق این منطقه انجام‌شده است. شرکت‌های ایرانی در حوزه خدمات فنی‌مهندسی اقلیم کردستان نیز حضور فعالی داشته‌اند. بنابراین ایران از سال‌ها قبل با تاسیس کنسولگری در شهرهای اربیل و سلیمانیه اقلیم کردستان عراق زمینه مناسبی در راستای ارتباطات سیاسی و اجتماعی بین ایران و اقلیم کردستان فراهم کرده و سازمان توسعه تجارت ایران نیز از سال‌های گذشته و در چارچوب توسعه روابط اقتصاد و فرهنگی با این منطقه، برنامه‌های گوناگونی را در دستور کار قرار داده است.

چه اقداماتی در روابط با اقلیم انجام شده است؟

برگزاری نمایشگاه‌های اختصاصی ایران در شهرهای اربیل و سلیمانیه، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی اقلیم کردستان عراق، اعزام رایزن بازرگانی به اقلیم کردستان عراق، تبادل هیات‌های تجاری، هماهنگی دیدار میان مقامات محلی به‌ویژه استانداران استان‌های مرزی دو طرف، برگزاری همایش‌های مشترک تجاری و امضای دو یادداشت تفاهم همکاری‌های تجاری با دولت اقلیم کردستان عراق از جمله مهم‌ترین اقداماتی بوده که در سال‌های گذشته اتفاق افتاده است. 

صدور مجوز تاسیس مرکز تجاری ایران در سلیمانیه اقلیم کردستان عراق و برنامه‌ریزی برای افتتاح این مرکز در آینده نزدیک انجام‌شده و برگزاری دومین نمایشگاه اختصاصی ایران در شهر اربیل با حضور حدود ۱۲۰ شرکت ایرانی و معرفی توانمندی‌های صادراتی ایران به فعالان اقتصادی عراق به‌ویژه در اقلیم کردستان از جمله دیگر اقدامات مهم در این زمینه به‌شمار می‌رود.

شما اخیرا سفری به اقلیم کردستان داشته‌اید. نتایج این سفر برای توسعه روابط تجاری چه بوده است؟

 در سفری که برای افتتاح نمایشگاه اختصاصی ایران به اربیل داشتیم، ضمن ملاقات با برخی مقامات دولتی و خصوصی اقلیم کردستان، تفاهماتی در زمینه توسعه همکاری اقتصادی و تجاری دو طرف ایجاد شد. به علاوه اینکه سفر وزیر بازرگانی و صنایع اقلیم کردستان عراق به ایران و تشکیل کمیته مشترک بازرگانی و صنایع و اجرایی کردن تفاهمات قبلی، تشکیل کمیته حل اختلافات تجاری میان تجار دو کشور در اتاق بازرگانی، پیگیری راه‌اندازی شرکت‌های مشترک حمل‌ونقل زمینی بین ایران و اقلیم در همین راستا انجام‌ شده است. علاوه بر این، استاندار اربیل هم در هفته گذشته سفری به آذربایجان غربی داشتند و در دیدار با مقامات این استان بر تشکیل شرکت مشترک حمل‌ونقل جاده‌ای به‌منظور امکان حمل‌ونقل مستقیم کالا بین دو کشور تاکید شد.

استقبال شرکت‌های ایرانی برای حضور در این نمایشگاه چگونه است؟

در سال‌های گذشته، شرکت‌های ایرانی حضور خوب و فعالی در حوزه صادرات خدمات فنی‌مهندسی و اجرای پروژه‌های بزرگی در اقلیم کردستان عراق داشتند و توسعه همکاری‌ها بین دو طرف در این زمینه و حل برخی مشکلات از جمله پرداخت مطالبات شرکت‌های ایرانی در دستور کار قرار گرفت. این موضوع هم در مذاکرات من با مقامات اقلیم کردستان عراق مطرح‌شده و هم در مذاکراتی که سرکنسول ایران در اربیل با وزیر دارایی عراق داشتند، مورد پیگیری قرار گرفت که در حال حل شدن است. همچنین در جریان سفر به سلیمانیه و دیدار با سرکنسول ایران در سلیمانیه، آخرین وضعیت تحولات اقتصادی و تجاری و وضعیت کالا و خدمات فنی‌مهندسی کشورمان در این استان مهم در اقلیم کردستان موردبررسی قرارگرفت و بازدیدی از مرکز تجاری ایران در سلیمانیه داشتیم که برای تسریع در تجهیز و افتتاح این مرکز در آینده نزدیک توافق شد.

چندی پیش میدان میوه و تره‌بار در اربیل کردستان افتتاح‌شده، آیا می‌توان با برنامه‌ریزی امکان حضور محصولات ایرانی در این میدان را فراهم کرد؟

با توجه به زیرساخت‌های مناسب این مجموعه و آمادگی مدیر آن در ملاقاتی که با ایشان انجام شد، امکان حضور تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی در این مجموعه و استفاده از فضای آن برای عرضه مستقیم محصولات ایرانی به بازار اقلیم و همچنین به سایر مناطق و حتی بخش عربی عراق فراهم است و قرار شد در این زمینه اطلاع‌رسانی و ارتباطات لازم بین فعالان و صادرکنندگان ایرانی و مدیران مجموعه در اربیل کردستان فراهم شود.

یکی از مشکلات فعالان تجاری دو کشور عدم‌امکان حمل مستقیم کالا بود. با توجه به توافقات اخیر بین مقامات تشکل‌های خصوصی، آیا راه‌حلی برای این مشکل پیداشده است؟

با توجه به توافقاتی که اخیرا بین مقامات تشکل‌های خصوصی ذی‌ربط سلیمانیه و طرف‌های ایرانی در زمینه راه‌اندازی شرکت مشترک حمل‌ونقل جاده‌ای بین دو طرف انجام‌شده، مقرر شد پیگیری‌های لازم از نهادهای دولتی دو طرف در دولت‌های طرفین برای عملیاتی شدن سازکار حمل مستقیم کالا از ایران به منطقه سلیمانیه انجام شود.

روابط تجاری ایران با استان کرکوک چگونه است؟

با وجود اینکه کرکوک یکی از استان‌های مهم عراق بوده و به لحاظ جغرافیایی در مرکز این کشور واقع‌ شده است اما به‌دلیل آنکه تحت پوشش کنسولگری و خدمات کنسولی کنسولگری ایران در سلیمانیه قرارگرفته، برای فراهم کردن زمینه حضور کالاها و خدمات فنی‌مهندسی ایران در استان کرکوک هم در حال برنامه‌ریزی بوده و پیگیر برگزاری نخستین نمایشگاه اختصاصی ایران در اربیل هستیم.

البته این نمایشگاه به درخواست و تقاضای بخش خصوصی استان کرکوک و پیرو جلسه‌ای که بین رئیس اتاق بازرگانی و صنایع کرکوک و ریاست سازمان توسعه تجارت مطرح شد، برگزار می‌شود. برنامه‌ریزی برای حضور رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران در مراسم افتتاح نمایشگاه براساس تفاهمی که با مقامات اتاق بازرگانی و صنایع انجام‌شده، در دستور کار است.

با توجه به موارد یادشده چه اقداماتی در راستای توسعه ارتباط تجاری بخش خصوصی ایران با اقلیم کردستان انجام‌شده و تا پایان سال چه برنامه‌هایی در دست اقدام است؟

با توجه به فرصت چندماهه باقیمانده به پایان سال و به‌منظور جبران فرصت‌هایی که به‌دلیل شیوع ویروس کرونا در ماه‌های گذشته از دست رفت، در حال برنامه‌ریزی برای اعزام دو هیات تجاری در زمینه مصالح ساختمانی و مواد غذایی به اقلیم کردستان در آینده‌ای نزدیک هستیم. امیدواریم سفر این هیات‌ها و حضور آنها در اقلیم کردستان عراق که با همکاری اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق انجام خواهد شد، به توسعه روابط میان بخش‌های خصوصی دو کشور و در نهایت افزایش روابط تجاری ایران با اقلیم کردستان منجر شود. 

همچنین برگزاری نمایشگاه اختصاصی ایران در سلیمانیه عراق و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی اقلیم کردستان در اربیل و سلیمانیه در صنایع گوناگون در دستور کار است. 

به نظر شما اقلیم کردستان عراق چه ویژگی‌هایی دارد که توسعه تجارت با ایران را ضروری کرده است؟

اقلیم کردستان عراق دارای ویژگی‌های خاص خود از نظر نژادی، زبانی، فرهنگی و قومی است و بیشترین اشتراکات را با استان‌های آذربایجان‌غربی، کرمانشاه و کردستان در ایران دارد و در مقایسه با بخش‌های دیگر عراق و همچنین سایر مناطق کشور، این اشتراکات زمینه و فرصت‌های زیادی برای توسعه روابط تجاری و اقتصادی در سطح استان‌های یادشده و منطقه و حتی ملی فراهم کرده است.

سازمان توسعه تجارت ایران در تلاش است با رویکرد تخصصی‌تر و حرفه‌ای‌تر در مناطق گوناگون عراق برنامه‌های توسعه روابط اقتصادی و تجاری با این کشور را در دستور کار قرار داده و با تمرکز بر فعال کردن ظرفیت‌های مرزی، استانی و منطقه‌ای در راستای توسعه رفاه، اشتغال و همچنین رشد و توسعه اقتصادی مناطق مرزی و در مرحله بعد فراهم کردن زمینه ارتباطات بین سایر مناطق کشور با بخش‌های مختلف عراق را موردتوجه قرار دهد.

اقلیم کردستان عراق از یک ویژگی مهم دیگر نیز برخوردار است و آن فضای مناسب برای کسب‌وکار و ثبات اقتصادی و همچنین آزادی ارتباطات و زیرساخت‌های مناسب‌تر اقتصادی و تجاری در این منطقه است که فرصت‌های بسیار خوبی برای صدور کالاها و خدمات فنی‌مهندسی از ایران به این منطقه را فراهم کرده است. نزدیکی جغرافیایی بازار اقلیم به مراکز تولیدی و صادراتی ایران در شمال غرب کشور از جمله این مزیت‌هاست.

نقش و فعالیت سازمان توسعه تجارت ایران در این فرآیند چیست؟

در مجموع سازمان توسعه تجارت ایران علاوه بر توجه خاص به کلیت بازار عراق، در رویکردی جدید در حال برنامه‌ریزی است تا هم در بخش‌های عربی و هم در بخش‌های کردی با اتخاذ تدابیر و اقدامات ویژه هر منطقه، زمینه حضور بیشتر فعالان اقتصادی و تجاری کشور را در بازار عراق فراهم کند.

به همین منظور توسعه همکاری‌های نمایشگاهی، تبادل هیات‌های تجاری، برگزاری همایش‌های مشترک، تاسیس مراکز تجاری، اعزام رایزنان بازرگانی، توسعه روابط بین بخش‌های خصوصی دو کشور و راه‌اندازی زیرساخت‌های مناسب تجاری به‌ویژه فراهم کردن زمینه حمل‌ونقل مستقیم کالا بین ایران و اقلیم کردستان عراق و توسعه فعالیت‌های اقتصادی به‌ویژه ترانزیت کالا از عراق به سایر کشورهای منطقه از مهم‌ترین اقدامات سازمان توسعه تجارت ایران در زمینه همکاری‌های اقتصادی با کشور عراق به‌ویژه کردستان عراق است.

در حال‌حاضر چند پایانه تجاری و بازارچه مشترک فعال با اقلیم کردستان عراق در استان‌های مرزی کشور داریم؟

 اقلیم کردستان عراق با جمعیتی حدود ۷.۵ میلیون نفر بخش مهمی از کشور عراق به‌شمار می‌رود. پایتخت آن شهر اربیل با جمعیت حدود ۳.۵ میلیون نفر است و در کنار آن، استان سلیمانیه واقع‌شده که بعد از اربیل به‌عنوان مهم‌ترین استان منطقه کردستان عراق با جمعیتی حدود ۲.۵ میلیون نفر به‌شمار می‌رود. دهوک و شلمچه نیز از دیگر استان‌های منطقه کردستان عراق هستند که امکان تامین بسیاری از نیازهای مردم این مناطق در زمینه‌های گوناگون از جمله مواد غذایی و محصولات کشاورزی از سوی صادرکنندگان ایرانی وجود دارد.

 ۳ استان آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه دارای مرزهای مشترک با اقلیم کردستان عراق هستند که حدود ۹ پایانه و بازارچه مرزی با اقلیم کردستان دارند. از جمله پایانه تمرچین در پیرانشهر در آذربایجان غربی به استان اربیل مرتبط است. همچنین بازارچه‌های سردشت و اشنویه در مرزهای مشترک این استان با اقلیم قرار دارند.

در استان کردستان نیز مهم‌ترین پایانه مرزی با اقلیم کردستان عراق که به استان سلیمانیه وصل است، باشماق در شهر مریوان است و سیرانبند نیز از دیگر بازارچه‌های مشترک ایران با اقلیم کردستان است که بین استان کردستان و سلیمانیه عراق قرار دارد.

همچنین استان کرمانشاه از طریق پایانه پرویزخان در شهر قصرشیرین به استان سلیمانیه اقلیم کردستان عراق وصل است و به علاوه دو بازارچه شیخ صله و شوشمی به‌عنوان دو نقطه اتصال و زیرساخت تجاری دیگر با استان سلیمانیه اقلیم کردستان عراق وجود دارند.

در مجموع همه این ویژگی‌ها و زیرساخت‌ها امکان توسعه روابط تجاری ایران با اقلیم کردستان را به‌صورت دوجانبه و همچنین از طریق این منطقه به سایر بازارهای کشورهای منطقه فراهم کرده که بهره‌برداری از همه این ظرفیت‌ها و زمینه‌ها در دستور کار سازمان توسعه تجارت ایران قرار دارد و همکاری دیگر نهادهای ذی‌ربط به‌ویژه وزارت امور خارجه، وزارت راه و شهرسازی، گمرک ایران و بخش خصوصی را می‌طلبد.