هنر شهری یا خیابانی در بیشتر جوامع کاربرد بسیار دارد و بیشتر، هنرمندان هنرهای تجسمی به خلق آثاری در فضاهای شهری می‌پردازند، البته مجسمه‌ها نیز از جمله هنرهای شهری به‌حساب می‌آیند که باتوجه به کاربرد آنها در محیط خاص، جانمایی می‌شوند. در ایران نیز این هنر، یکی از پرکاربردترین‌ها در سطح شهر است که احداث و حفاظت از آنها، وظیفه سازمان زیباسازی محسوب می‌شود، در واقع سازمان زیباسازی شهرداری تهران، وظیفه دارد در راستای حفظ و افزایش هنرهای شهری، هنرمندان را در کنار هم جمع کند. در این میان باید توجه داشت، هنری که روی دیوار یا در میدان‌های شهر نقش می‌بندد، دارای عمر مفید مشخصی ‌است و این امکان وجود دارد که بر اثر بارش باران، تابش نور خورشید و... فرسوده شده و نیاز به بازسازی داشته باشند.

 صمت در این گزارش به نقش صنایع دستی و اهمیت نگهداری از آثار هنری شهری پرداخته است.

از شست‌وشوی غیراصولی تا سرقت

شست‌وشوی غیراصولی مجسمه‌ها و همچنین در نظر نگرفتن نظر کارشناسان، می‌تواند به صنایع دستی موجود در شهر، که به‌نوعی ماهیت شهر به‌حساب می‌آیند، آسیب‌های زیادی وارد کند.

مجسمه‌هایی که در سطح شهر مشاهده می‌کنید، اثر هنری کسانی است که مدت‌ها برای خلق این اثر زمان گذاشته‌اند. گاهی جابه‌جایی و شست‌وشوی غیراصولی، خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به این آثار هنری وارد می‌کند.

 شاید، خبر دورنگ شدن مجسمه فردوسی را که در جریان مرمت اتفاق افتاد، شنیده باشید. بسیاری از کارشناسان شهری معتقد بودند، استفاده نکردن از نظر کارشناسان در شست‌وشوی این مجسمه فاخر، در دورنگ شدن این اثر نقش مهمی داشته است، البته موضوع فقط جابه‌جایی و شست‌وشوی غیراصولی نیست که آسیب زیادی به آثار هنری و مجسمه‌ها وارد می‌کند.

 سرقت شبانه مجسمه‌ها ار سطح شهر نیز یکی دیگر از دلایلی است که می‌تواند آسیب جدی به این آثار فاخز بزند، مانند سرقت کفش مجسمه پرویز تناولی که یکی از مجسمه‌های معروف در شهر تهران است.

نیاز به حفظ و نگهداری صنایع دستی

نرگس معدن‌پور، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با صمت نظراتی در ارتباط با حفظ و نگهداری صنایع دستی و آثار هنری ارائه داده است.

معدن‌پور درباره نقش شورای شهر در حفظ آثار شهری گفت: یکی از نقش‌های شورای شهر این است که در راستای حفظ و نگهداری آثار هنری و صنایع دستی، حساسیت بالایی داشته باشد. شورای شهر، در بحث صنایع دستی و آثار هنرمندان کشورمان، جدیت بالایی دارد و در مقابل کسانی که قصد آسیب زدن به این آثار هنری را دارند، خواهد ایستاد.

وی افزود: تصور می‌شود وزارت میراث فرهنگی، یکی از وزارتخانه‌هایی است که بیشترین اشتراک و زمینه همکاری را با مدیریت شهری دارد و می‌تواند همکاری‌های بسیاری میان این وزارتخانه و مدیریت شهری شکل بگیرد، در این صورت می‌توان شاهد اجرای اقدامات موثر در سطح شهر باشیم.

این عضو شورای شهر ادامه داد: یکی از تاکیدات در دوره جدید مدیریت شهری نیز توجه به هویت تاریخی و فرهنگی و تلاش برای حفاظت از میراث ماندگار پایتخت است. این موضوع باعث شده تا مجموعه شهرداری در راستای ماموریت‌هایی که در این راستا ابلاغ می‌شود، تلاش کرده و رسالت محوله را به بهترین شکل انجام دهد.

معدن‌پور گفت: شرایط جوی و محیطی یکی از عوامل تاثیرگذاری بر سازه مجسمه‌های شهری هستند. ممکن است این آثار هنری به مرور زمان به‌واسطه آلودگی محیطی؛ از آلودگی هوا گرفته تا صوتی، دچار تغییراتی در ظاهر شوند. در کل تاثیرات آب و هوا، آلودگی، نفوذ رطوبت و... از عواملی است که می‌تواند صنایع دستی شهری را دچار آسیب و تغییر کند، بنابراین برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی باید تدابیری اندیشید.

 وی بااشاره به تغییر رنگ مجسمه فردوسی عنوان کرد: در طول زمان، سازه‌ها باتوجه به آسیب‌های یادشده نیاز به مرمت پیدا می‌کنند، به‌علاوه در سال‌های گذشته به‌دنبال شست‌وشوی غیراصولی و غیرعلمی و استفاده از شوینده‌های نامرتبط به این اثر فاخر هنری در قسمت‌هایی از سازه دچار تغییر رنگ شده است، بنابراین تاثیر نبود اطلاعات کافی در حوزه مدیریت شهری، زیانبار بوده و چهره شهر را برای شهروندان ناپسند می‌کند.

نرگس معدن‌پور، در ارتباط با تاثیر آسیب به صنایع دستی شهری و همچنین نا خوشایند کردن چهره شهر افزود: شهر تهران باتوجه به اینکه پایتخت ایران است، گردشگران زیادی را جذب می‌کند. در حالی که ممکن است مشاهده آسیب به آثار هنری و نازیبایی معماری شهری، تاثیر ناخوشایندی بر گردشگری شهر بگذارد.

وی گفت: باتوجه به اهمیت صنایع دستی در زیبایی فضای گردشگری، باید تمام تلاش خود را در راستای حفظ و نگهداری بناها و صنایع دستی انجام دهیم تا صنایع دستی جایگاه ویژه خود در جامعه را پیدا کند.

معدن‌پور در پایان صحبت‌هایش خاطرنشان کرد: شهرداری تهران نسبت به حفظ و نگهداری آثار فاخر هنری و صنایع دستی شهری، دقت و حساسیت لازم را داشته باشد تا دیگر در شهر شاهد اتفاقاتی نظیر آنچه برای مجسمه فردوسی افتاد،نباشیم.

توجه سازمان زیباسازی به آثار هنری

مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران نیز در گفت‌وگو با صمت گفت: سازمان زیباسازی شهر تهران، در این دوره مدیریت شهری، به حفظ و نگهداری آثار هنری و صنایع دستی شهر توجه ویژه دارد. در این راستا، شورای هنری این سازمان، با بهره‌گیری از اساتید فرهیخته و صاحبنام، موضوع مرمت و بازسازی اصولی سازه‌های هنری شهر را در دستور کار خود قرار داده است.

رضا صیادی افزود: در جلسات مشورتی و رایزنی با مراکز علمی و آموزشی داخلی و خارجی، روند مرمت و بازسازی اثرات هنری و صنایع دستی طراحی شده است. در این راستا، با استفاده از تمام تجارب بین‌المللی و ظرفیت‌های موجود، اقدامات عملیاتی موثری اجرایی خواهد شد.

حاشیه‌های مجسمه فردوسی

صیادی بااشاره به اهمیت سازه‌های شهری ادامه داد: به‌عنوان نمونه، مجسمه فردوسی یکی از فاخرترین آثار هنری شهر تهران است که به‌دلیل اهمیت و ارزش معنوی آن در سطح ملی و بین‌المللی، موردتوجه سازمان زیباسازی قرار دارد و نگهداشت این مجسمه در اولویت سازمان زیباسازی قرار دارد. این اظهارات در حالی بیان می‌شود که مجسمه فردوسی در جریان شست‌وشوهای سال‌های اخیر آسیب دیده و دورنگ شده است.

مرمت دیوارنگاره‌ها

صیادی همچنین بااشاره به آثار هنری و صنایع دستی فرسوده شهری افزود: در شهر تهران، ۵۰۰ دیوارنگاره فرسوده و پوسیده وجود دارد که نیاز به مرمت فوری دارد. تلاش ما در سازمان نوسازی شهر تهران این است که هر ماه ۱۰ الی ۱۵ دیوارنگاره که آثار خوب هنرمندان شهرمان است، مرمت شود.

وی گفت: مرمت این آثار باید به ‌دست همان هنرمندی انجام گیرد که خالق آن بوده‌اند. این دیوارنگاره‌ها براساس جنس رنگی که دارند، از بین می‌روند و نیاز به بازسازی دارند، البته درخواست داده‌ایم تا دیوارنگاره‌های جدید هم به پایتخت افزوده شود.

رضا صیادی ادامه داد: ضرورت دارد با بکار گیری معماری ایرانی ـ اسلامی در ساخت‌وساز شهری برای حفظ هویت ایرانی ـ اسلامی تلاش کنیم.

مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران گفت: در ارتباط با بحث جابه‌جایی آثار هنری و سازه‌های شهری باید به چند نکته توجه کرد؛ نخست آنکه قصد و نیت سازمان زیباسازی جابه‌جایی آثار بدون هیچ دلیل و منطقی نیست، بلکه آثار در همان مکانی که مستقر هستند، مرمت می‌شوند. در این راستا، از تجارب کارشناسان استفاده خواهیم کرد تا دیگر اتفاق ناگواری که برای مجسمه فردوسی پیش آمد، تکرار نشود.

صیادی ادامه داد: در تمام دنیا، دیوارنگاره‌ها و المان‌های هنری شهری خیلی محدود است و باتوجه به سلیقه‌ها، حتی سال به سال تغییر کرده و طرحی نو بر دیوار شهر نقش می‌بندد. تلاش ما در سازمان زیباسازی شهر تهران این است که نه‌تنها تعداد آثار هنری تغییر نکند، بلکه بر تعدادشان افزوده شود تا شهروندان چهره‌ای زیبا از شهر را مشاهده کنند.

ساخت شهری زیبا با مشارکت مردم

مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران افزود: در بحث دیوارنگاره‌ها، از هنرمندان شهر تهران خواستیم تا طرح پیشنهادی خود را برای ما ارسال کنند؛ طرحی که قابلیت اجرایی شدن روی دیواره‌های شهر را داشته باشد، مورد استقبال قرار می‌گیرد و طرح عملیاتی خواهد شد.

صیادی گفت: سازمان زیباسازی شهر تهران حساسیت بالایی نسبت به آثار هنری و صنایع دستی شهر دارد. اینکه چهره شهر زیبا جلوه کند، برای‌مان اهمیت دارد و سعی داریم با مشارکت مردم شهری زیبا بسازیم.

وی در ارتباط با سرقت آثار هنری و صنایع دستی شهری افزود: تلاش سازمان زیباسازی شهرداری تهران این است که با همکاری نیروی انتظامی بتوانیم در حفظ و نگهداری آثار هنری اقداماتی موثر را انجام دهیم.

رضا صیادی بااشاره به اینکه، چندی پیش کفش یکی از مجسمه‌های مطرح شهر را به سرقت برده‌اند، توضیح داد: این سرقت زمانی اتفاق افتاده که در محیط پارک ترددی وجود نداشته است، چرا که سرقت چنین جسمی که روی زمین چسبیده است، بدون استفاده از ابزار امکان‌پذیر نیست. عوامل نیروی انتظامی عنوان کردند که سارق دستگیر شده است. همکاران ما در سازمان زیباسازی شهر تهران، پس از این سرقت، اقدام به جایگزینی کفشی دیگر کردند. امید است با همکاری عوامل نیروی انتظامی و هوشیاری بالا، دیگر شاهد چنین اتفاقاتی در شهر
 نباشیم.

سخن پایانی

مجسمه‌ها و صنایع دستی شهرها در کشور ما، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به‌نوعی بخشی از هویت ملی هر کشور آثار و صنایع دستی آن کشور محسوب می‌شود، اما در شهرها، روی دیوارها و میدان‌های شهر، مجسمه‌ها و دیوارنگاره‌هایی را شاهد هستیم که ساخته دست هنرمندان مطرحی است که برای خلق این آثار تلاش بسیار کرده‌اند و به شهر هویت بخشیده‌اند، اما این روزها شاهد شست‌وشوی غیراصولی و نگهداری غلط از این آثار فاخر هستیم. امید است سازمان زیباسازی شهر تهران به وعده‌هایی که درباره نگهداری اصولی این آثار و صنایع دستی داده است، عمل کند، هرچند ما تاکنون وعده‌های زیادی را از مسئولان شنیده‌ایم که به سرانجام نرسیده‌اند. سرقت، جابه‌جایی و شست‌وشوی غیراصولی بناها و صنایع دستی می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به‌همراه داشته باشد که مشابه آن را در شست‌وشوی غیراصولی مجسمه فردوسی شاهد بودیم.