به‌اعتقاد بسیاری از متخصصان اقلیم‌شناسی در کشور، باتوجه به ویژگی‌های جغرافیایی ایران، همکاری ما با دیگر کشورها برای بهبود شرایط محیطی، می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد. آنها می‌گویند توافقنامه پاریس می‌تواند راهکاری برای کاهش رخداد مخاطرات اقلیمی و خسارات ناشی از آن به‌حساب بیاید و در صورت محقق نشدن این امر، کاهش ۲۰ درصدی بارش‌ها و افزایش دما را در غرب ایران تجربه خواهیم کرد. دانشمندان معتقدند راهکار مهم برای مقابله با معضلات تغییر اقلیم سازگاری و بکارگیری فناوری در این زمینه است. صمتدر این گزارش به اهمیت سازگاری با کمک فناوری برای مقابله با آثار زیانبار تغییر اقلیم پرداخته است.

جغرافیای پرخطر خاورمیانه

سال‌های طولانی است که اوضاع اقلیمی جهان دگرگون شده است و این دگرگونی آسیب‌های زیادی را به کشورمان وارد کرده است، چرا که ایران در یکی از مکان‌های شکننده کره زمین به‌لحاظ اقلیمی قرار گرفته است. در واقع قرارگیری در جغرافیای خاورمیانه بعد از تنش‌های سیاسی و ناآرامی‌هایی که بلای جان اقتصاد شده، به‌لحاظ طبیعی نیز ایران را جزو کشورهای خطرپذیر این کره خاکی قرار داده است. امروز راهی جز پیگیری نگرش منطقی نداریم و بیشتر صاحب‌نظران معتقدند اینک وقت آن است که با تغییر اقلیم سازگاری کنیم و نقاط پرخطر را برای مهار حداکثری این آثار شناسایی کنیم.

بیایید با تغییر اقلیم بسازیم

براساس ماده 4 توافقنامه پاریس که به تعهدات دولت‌های عضو اشاره دارد، کشورهای توسعه‌یافته متعهد به حمایت مالی از دولت‌های در حال توسعه به‌منظور تحقق اهداف کنوانسیون هستند. این حمایت‌ها شامل حمایت‌های مالی، انتقال دانش فنی و فناوری به‌منظور ایفای تعهدات مندرج است. به‌طورخاص کشورهای توسعه‌یافته تا سال ۲۰۲۵ متعهد شده‌اند، سالانه مبلغ 100 میلیون دلار برای کمک به کشورهای در حال توسعه برای تحقق اهداف توافقنامه پاریس کمک مالی کنند. بر این اساس ایران باید بتواند از حمایت‌های مالی کشورهای توسعه‌یافته برای کاربرد فناوری و کاهش انتشار بهره‌مند شود،اما با گسترش تحریم‌های ناجوانمردانه غرب، در شرایط فعلی، چگونگی دریافت این کمک‌ها در هاله‌ای از ابهام است و در توافق پاریس چنین موضوعی دیده نشده است.

از عملیاتی شدن توافقات کشورها در پاریس که بگذریم، برای مقابله با آثار زیانبار تغییر اقلیم، 2 گزینه اصلی روی میز داریم؛ نخستین اقدام به رویکردهای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برمی‌گردد که باتوجه به نگرش سیاستمداران در امر محیط‌زیست، اقداماتی چنین در ایران تا حد زیادی محال است، چرا که سرمایه‌گذاری روی فناوری‌هایی است که با کاربرد آنها در بخش‌های مختلف صنعتی میزان انتشار کم شود. باید بخش‌هایی از صنعت تغییر ماهیت بدهند که منبع درآمدی کشور محسوب می‌شوند نظیر صنعت استخراج نفت، اما روش دوم که توصیه بیشتر کارشناسان در شرایط فعلی کشور هم هست، به پیگیری اقدامات سازگارگونه با طبیعت برمی‌گردد. سازگاری با کمک فناوری می‌تواند از حجم زیاد آثار زیانبار تغییر اقلیم بر جوامع انسانی بکاهد و این امر در کشور ما که آسیب‌پذیری جدی در آن احساس شده است، باید برای تصمیم‌گیران حکومتی امری مهم باشد، بنابراین باتوجه به شعار سال، لزوم هرچه بیشتر فعالیت دانش‌بنیان‌ها در کشور برای ایجاد فرآیندهای سازگاری با تغییر اقلیم به‌شدت احساس می‌شود.

بهره‌وری با فناوری؛ یک راه سازگارانه

الهام پیشداد، اقلیم‌شناس و پژوهشگر حوزه تغییر اقلیم در مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه در گفت‌وگو با ، بااشاره به اهمیت رویکرد فناوران برای توسعه فرآیند سازگاری با تغییر اقلیم در کشور گفت: از آنجایی که همواره بکارگیری نوآوری‌ها و فناوری‌ها بهبوددهنده شرایط هستند، می‌توانند میزان بهره‌وری را در بخش‌های مختلف اصلاح کنند و بازوی کمکی مطمئنی برای مقابله با تغییر اقلیم باشند. همچنین باتوجه به اینکه استقبال چندانی از راهکارهای داده‌شده به صنعتگران در بحث کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نمی‌شود، تمرکز دانش‌بنیان‌ها باید روی سازگاری باشد و اگر بتوانند در این حوزه فعالیت داشته باشند، می‌توانیم اقدامات تاثیرگذاری را به‌سرانجام برسانیم.

نوسازی زیرساخت‌ها به‌دست دانش‌بنیان‌ها

وی افزود: ارائه راهکارهای مناسب برای تغییر زیرساخت‌ها یا حتی ارائه زیرساخت‌های جدید می‌تواند یکی از رویکردهای مهم شرکت‌های دانش‌بنیان در  سازگاری با تغییر اقلیم

 باشد.

 باتوجه به وابستگی اقتصاد ما به صنعت نفت و تحریم‌های اعمال‌شده، تصمیم‌گیران در کشور ما ترجیح می‌دهند که اقدامات سازگاری را در پیش گیرند تا اقداماتی که مربوط به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. به‌همین دلیل شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در بحث‌های بهینه‌سازی انرژی تاثیر جدی روی سازگاری داشته باشند و کشور را از موردهدف قرار داده شدن تاثیرات زیانبار تغییر اقلیم نجات دهند.

سیاست نقش اول نمایش تراژدی تغییر اقلیم

پیشداد گفت: بکارگیری فناوری‌ها می‌تواند به تقویت زیرساخت‌ها و به نوسازی آنها بینجامد. در واقع با ایجاد فضاهای جدید می‌توانیم در برابر میزان شدت و تاثیراتی که تغییرات اقلیم بر محیط می‌گذارد، ایستادگی و کنترل کنیم، اما برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای با کمک فناوری، رویکردهای متفاوت‌تری را از بحث‌های سازگاری باید در پیش بگیریم و در این بخش باید با استفاده از فناوری‌های به‌روز از میزان انتشار صنایع بکاهیم.

از کنفرانس اقلیمی کاپ ۲۶ به بعد تاکید اصلی اقلیم‌شناسان این بوده است که رویکردهای سازگاری در کشورها تقویت شود، چرا که تاکنون اقدامات سازگارانه برای مقابله با تغییرات اقلیم به‌ندرت انجام شده است و همیشه کشورها به این سمت سوق داده شده‌اند که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند، در حالی که چندان هم در این زمینه موفق نبودند و امروزه تصمیم‌گیران و کارشناسان اقلیم معتقدند باید روندهای سازگاری را بیش از پیش عملیاتی کنیم.

به اعتقاد من دانش‌بنیان‌ها در این امر می‌توانند تاثیرگذاری جدی داشته باشند و به‌عنوان بازیگر نقش نخست نمایش سازگاری با تغییر اقلیم به‌حساب بیایند و باتوجه به پیامدهای تغییر اقلیم که در حوزه‌های گوناگون خود را نشان داده است، دانش‌بنیان‌ها می‌توانند در هر حوزه‌ای رویکردهای سازگاری را با کمک فناوری عملیاتی کنند.

سازگاری، کاهش انتشار کربن را به‌دنبال دارد

بنا به‌گفته کارشناسان، تاب‌آوری و توانمندسازی زیرشاخه‌های فرآیند سازگاری با آثار زیانبار تغییرات اقلیمی است که شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با کمک فناوری، رویکردهای مهمی را در موارد گفته‌شده به‌کار بگیرند. پیشداد در این‌باره گفت: پیگیری اقدامات سازگاری در بلندمدت می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای هم بینجامد.

مهم‌ترین رویکردی که باید شرکت‌های دانش‌بنیان بگیرند، این است که باید نقاط خطر را در کشور شناسایی و بخش‌هایی را که آسیب‌پذیری جدی در برابر آثار زیانبار تغییر اقلیم دارند، موردتوجه قرار دهند تا برای آن برنامه‌های مدون طولانی‌مدت ارائه دهند.

 در بحث‌هایی نظیر امنیت غذایی، انرژی و آب؛ نیازمند اقدامات مهم دانش‌بنیان‌محور هستیم. در حال‌ حاضر آشکارسازی در کشور ما در بحث‌های مربوط به تغییر اقلیم به‌وفور انجام می‌شود و می‌دانیم که کدام بخش‌های کشور ناشی از تغییر اقلیم متحمل آسیب می‌شوند، اما آن چیزی که کمتر در تحقیقات به آن پرداخته شده است، ریسک‌ها و آسیب‌پذیری‌ها است، به‌عبارت دیگر، امروزه مدیریت بحران تا حدی نسبت به مدیریت ریسک رنگ باخته است، چرا که مدیریت بحران دیگر نمی‌تواند از تاثیرات تغییرات اقلیم جلوگیری کند.

آینده مبهم در صورت نشناختن نقاط خطر

وی افزود: ما هنوز نمی‌دانیم که در صورت ادامه آثار زیانبار تغییر اقلیم در کشورمان متحمل چه ریسک‌هایی در محیط زندگی‌مان خواهیم بود و چه فرصت‌هایی را می‌توانیم خلق کنیم تا دوره آسیب‌پذیری ما بیشتر نشود.

در صورت مشخص شدن نقاط خطر و فرصت‌ها می‌توانیم یک برنامه بلندمدت با کمک دانش‌بنیان‌ها و فناوران در کشور داشته باشیم. به‌عبارت دیگر هنوز برنامه مشخصی برای به‌صفر رساندن کربن و سازگاری با محیط طبیعی نداریم در حالی که بیشتر کشورها چنین برنامه‌ای را به نهادهای بین‌المللی ارائه داده‌اند، ما هنوز شاهد هیچ برنامه‌ای نیستیم که بدانیم در چند سال آینده شاهد چه تغییراتی هستیم.

سیستم‌های خورشیدی ردیاب یک ایده نو

رزا پورسلیمان، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان، در گفت‌وگو با صمتدر تشریح فناوری‌های به‌کارگرفته‌شده در تولید برق از پنل‌های خورشیدی گفت: ایده سیستم‌های خورشیدی ردیاب بسیار منحصربه فرد است که صفر تا صد این فناوری از سوی این شرکت و با همکاری تیم‌های بومی طراحی و تولید شده که با بهره‌گیری از آن توانستیم نیروگاه‌های خورشیدی کوچک و بزرگی را احداث کنیم.

وی گفت: فاز نخست این پروژه در سال گذشته احداث شد که توانستیم یک نیروگاه 6 مگابایتی در استان اردبیل احداث کنیم و به بهره‌برداری برسانیم، اما به‌دلیل افزایش نرخ دلار و تجهیزات برقی، فاز دوم این پروژه را در حالت مسکوت نگه داشته‌ایم؛ چرا که نرخ خرید نیروگاه‌های بزرگ نسبت به نیروگاه‌های کوچک کمتر است.

پورسلیمان در تشریح فاز نخست پروژه نیروگاه خورشیدی گفت: در فاز نخست احداث نیروگاه‌ها با استفاده از فناوری مذکور در هر مگابایت، سالانه 900 هزار مترمکعب از انتشار گاز طبیعی و 2 هزار و 600 تن آلاینده زیست‌محیطی جلوگیری کند. در حال ‌حاضر نیروگاه‌های خورشیدی 5 کیلوواتی را راه‌اندازی کرده‌ایم که این نیروگاه برای خانه‌های روستایی در نظر گرفته شده است.

روستاها برق تولید کنند و بفروشند

این فعال در عرصه دانش‌بنیان‌ها گفت: نیروگاه‌های روستایی در راستای افزایش درآمد روستاییان به‌‎ویژه روستاهای محروم که نیاز به درآمدزایی دارند، راه‌اندازی شده‌اند که فاز اول با خانه‌هایی که در پوشش کمیته امداد هستند، آغاز شده است. تاکنون نزدیک به 30 نیروگاه خورشیدی 5 کیلوواتی را در روستاهای کوچک خانگی استان اردبیل ایجاد کردیم. در واقع پنل‌های خورشیدی در پشت‌‎بام‌های خانه‌های روستایی قرار داده شده است و با تولید برق روستاییان می‌توانند، علاوه بر استفاده از برق دولتی، میزان برق تولیدی از پنل‌های خورشیدی را به دولت بفروشند و درآمد داشته باشند.

وی افزود: در حقیقت به‌نوعی خود تولیدکننده برق می‌شوند و باتوجه به کاهش مصرف گاز، این فرآیند کمک زیادی به‌بهبود شرایط محیط‌زیست می‌کند.

نامساعدترین مکان ایران برابر با مساعدترین مکان اروپا

پورسلیمان بااشاره به ظرفیت بالای کشورمان در تولید برق از طریق نیروگاه‌های خورشیدی به‌ویژه مناطقی که ارتفاع بالاتری از سطح دریا دارد، گفت: نامساعدترین استان در ایران به‌لحاظ دریافت انرژی تابشی، استان مازندران و گیلان است که به‌دلیل ابرناکی، حدود ۱۳۰۰ کیلووات بر ساعت انرژی تابش دریافت می‌کند؛ در حالی که بهترین مکان در کشور آلمان به‌لحاظ دریافت انرژی تابشی که منطقه‌ای در جنوب شهر مونیخ است، به‌همین میزان انرژی دریافت می‌کند. به‌عبارت دیگر بدترین مکان به‌لحاظ دریافت انرژی تابشی در ایران از بهترین مکان در آلمان که در اروپا از درجه اهمیت زیادی برخوردار است، وضعیت مطلوب‌تری دارد، بنابراین کشور ما ظرفیت بالایی در تولید برق از پنل‌های خورشیدی دارد.

وی درباره شرایط اقلیمی و مکانی استان اردبیل به‌لحاظ تاسیس پنل‌های خورشیدی گفت: همواره نخستین موضوعی که از اقلیم استان اردبیل به‌ذهن خطور می‌کند، سرمای شدید این استان است، در حالی که در  بهره‌گیری از انرژی خورشیدی یک منطقه دما اهمیت ندارد؛ چرا که ما با انرژی تابش سروکار داریم. در استان اردبیل به‌دلیل ارتفاع بالا از سطح دریاهای آزاد و چون دارای هوای صاف، تمیز و بیشتر فاقد ابرناکی است، شرایط بهتری برای تابش فراهم است، به‌همین دلیل اردبیل به‌لحاظ جغرافیایی و ظرفیت‌های اقلیمی جزو بهترین مکان‌ها برای تولید انرژی خورشیدی است. در کل ایران به سبب اینکه کشور آفتاب‌خیزی است، توانایی خوبی در تولید انرژی از تابش آفتاب را دارد.

این کارآفرین در پاسخ به این پرسش که آیا در استان اردبیل، تاسیس نیروگاه‌های خورشیدی دارای صرفه اقتصادی است یا خیر؟ گفت: این ذهنیت که میزان زیاد تابش در یک منطقه دلیل خوبی برای تاسیس نیروگاه‌های خورشیدی است، اشتباه است،زیرا در واقع دمای بیش از حد باعث می‌شود پنل‌ها مستهلک شود. باید بگویم که میزان انرژی تابشی دریافتی در استان اردبیل هزار و ۸۰۰ کیلو وات بر مترمربع است که بسیار قابل‌توجه است. ما می‌توانیم همین عدد را در جنوب ایران با 2 هزار و 200 کیلو وات بر مترمربع داشته باشیم؛ اما معایبی دارد که باعث افزایش هزینه نیروگاه‌های خورشیدی می‌شود.

پورسلیمان درباره اهمیت افزایش آگاهی عمومی برای تاسیس پنل‌های خورشیدی با فناوری‌های روز در پشت‌بام خانه‌ها گفت: بسیاری معتقدند که تولید برق مصرفی از سوی شهروندان امری بیهوده است، چرا که این برق از سوی دولت تامین می‌شود؛ این تحلیل اشتباه است. شهروندان می‌توانند خود یک تولیدکننده برق به‌حساب بیایند و در کنار تولید برق مصرفی خود، مازاد آن را به دولت بفروشند و با این راهکار از مضرات برق‌رفتگی هم جلوگیری و  به‌محض قطعی برق از برق‌های تولیدشده خود استفاده کنند.

به‌گفته وی، فقدان اطلاعات در این زمینه باعث شده است که بازار خریدوفروش پنل‌های کوچک در کشور ما بسیار ضعیف باشد. اگر اطلاع‌رسانی زیاد باشد، می‌توانیم مشکل برق‌گرفتگی را حل کنیم.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده، کشور ما شرایط مطلوبی برای پیگیری اقدامات سازگارگونه با آثار زیانبار تغییر اقلیم دارد و خوب است دانش‌بنیان‌ها با استفاده از این قابلیت‌ها، رویکردهای فناورانه خود را عملیاتی کنند، بنابراین نگرش واحد فناوران در کشور برای فرار از مخاطرات اقلیمی ناشی از تغییر اقلیم باید سازگاری و تاب‌آوری باشد. در واقع وقتی صحبت از سازگاری با اثرات تغییر اقلیم می‌شود، منظور اقداماتی است که در راستای ایجاد و تقویت توانمندی و افزایش تاب‌آوری است که این امر از طریق تغییر و بهبود زیرساخت‌ها، ایجاد نوآوری، استفاده از دانش روز و آموزش و آگاهی‌رسانی و استفاده از فناوری‌های نوین، تامین و اعتبارات مالی و سرمایه‌گذاری و تعدیل خسارت‌ها و بهره‌مندی از فرصت‌ها براساس شناسایی ریسک‌ها و آسیب‌ها و نیز مدیریت ریسک ممکن می‌شود.