تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت چندی است مطرح شده و پیش از این نیز این لایحه از سوی دولت دوازدهم به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده بود که با مخالفت مجلس مواجه و از دستور کار خارج شد. این موضوع دوباره از سوی دولت سیزدهم مطرح شده و این‌بار نه‌تنها با موافقت مجلسیان همراه است، بلکه در گیرودار ماجرای استیضاح فاطمی‌امین در نیمه‌های تیر، با بسته شدن موقت پرونده استیضاح، یک فرصت ۲ ماهه برای تفکیک وزارت و اصلاح اشکالات موجود به وزیر داده شد.

برخی نمایندگان معتقدند از آنجا که همین مجلس با پیشنهاد دولت دوازدهم برای تفکیک وزارتخانه مخالفت کرده و اکنون موافق آن است به‌نوعی شائبه سیاسی‌کاری در اجرای آن به چشم می‌خورد. صمت در این گزارش به طرح این پرسش پرداخته که تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت و روی کار آمدن دوباره وزارت بازرگانی چه تاثیری بر صنعت نمایشگاهی به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم توسعه تجارت در کشور دارد.

صنعت نمایشگاهی از جایگاه واقعی خود دور شده است

حامد جلالی، پیشکسوت و فعال نمایشگاهی: در دهه‌های گذشته فعالان صنعت نمایشگاهی هم تفکیک و هم ادغام وزارت‌های بازرگانی و صنایع را تجربه و شرایط فعالیت در هر کدام از آنها را درک کرده‌اند. هر دوی این تجربه‌ها قابل‌قبول بوده است. البته به نظر می‌رسد در وزارت بازرگانی توجه بیشتری به صنعت نمایشگاهی می‌شود. هر دوی این وزارتخانه‌ها دارای محاسنی برای صنعت نمایشگاهی کشور هستند. یکی از حسن‌های بزرگ وزارتخانه تجمیعی (صمت) این است که با دفاتر تولید و واحدهای مرتبط با آنها ارتباط نزدیک‌تری داریم و به این واسطه، حضور آنها در رویدادهای نمایشگاهی جدی‌تر می‌شود. از سویی ادغام حوزه صنعت و بازرگانی در وزارت صنعت، معدن و تجارت موجب شده حضور سیاست‌گذار حوزه تولید کشور در نمایشگاه‌ها پررنگ‌تر باشد. این موضوع، ویژگی بسیار مثبتی به‌شمار می‌رود.  در صورت تشکیل وزارت بازرگانی، ویژگی‌های مثبتی به حوزه نمایشگاه‌ها اضافه خواهد شد، چراکه در این صورت توجه بیشتری به صنعت نمایشگاهی به‌عنوان بازوی توانمند توسعه صادرات کشور می‌شود. از سویی، فارغ از اینکه رویداد نمایشگاهی در چه حوزه‌ای برگزار می‌شود، توجه‌ها به‌‌طور ویژه روی نمایشگاه‌ها متمرکز خواهد بود و وزارت بازرگانی از تمام ظرفیت‌های نمایشگاه‌ها استفاده بهینه را به‌عمل خواهد آورد؛ بنابراین به نظر می‌رسد در صورت تفکیک وزارت صنعت،‌ معدن و تجارت، میزان تمرکز بر صنعت نمایشگاهی در وزارت بازرگانی بیشتر باشد.

نمایشگاه‌ها تعطیل‌شدنی نیستند

این روزها زمزمه آغاز پیک جدید کرونا در کشور به گوش می‌رسد اما نکته اینجاست که باید به شرایط حاصل از شیوع ویروس کرونا به‌عنوان سبک جدید زندگی عادت کنیم. به عقیده من، صنعت نمایشگاهی از موج‌های جدید شیوع این ویروس تاثیر نخواهد گرفت و به فعالیت خود ادامه خواهد داد، به‌طوری‌که از این پس، حضور شرکت‌کنندگان در نمایشگاه‌ها جدی‌تر خواهد بود و دغدغه تعطیلی فعالیت‌های نمایشگاهی دیگر وجود ندارد. صنعت نمایشگاهی در شرایط کنونی از جایگاه واقعی خود دور شده و اهمیت آن مورد غفلت واقع شده است. متاسفانه سردرگمی واضحی در سیاست‌گذاری‌ها و بدنه صنعت نمایشگاهی کشور وجود دارد. این بی‌توجهی به صنعت نمایشگاهی می‌تواند در نهایت تاثیر نامطلوبی بر توسعه صنعتی و اقتصادی این حوزه بگذارد. سیاست‌گذاران باید نگاه جدی‌تری به این صنعت داشته باشند و به ارتقای این صنعت کمک کنند، چراکه از این صنعت به‌عنوان ابزار مهم توسعه تجارت در تمام کشورهای جهان استفاده می‌شود.

امکان تبدیل ایران به مرکز تجارت منطقه

اگر بتوانیم با حمایت مقامات و سیاست‌گذاران، صنعت نمایشگاهی ایران را بین‌المللی کنیم و حضور شرکت‌ها و بازدیدکنندگان متنوعی را از کشورهای گوناگون به‌ویژه همسایگان را در رویدادهای نمایشگاهی خود قطعی کنیم، موفق خواهیم شد با کمک صنعت نمایشگاهی، ایران را به‌عنوان مرکز تجارت منطقه معرفی کنیم. سود این اقدام مهم از جمله درآمدهای گردشگری و... عاید تمام اقشار جامعه خواهد شد. این موضوع باید به‌عنوان یک هدف‌گذاری مهم در صنعت نمایشگاهی موردتوجه قرار بگیرد. به یاد داشته باشیم در روزگاری نه‌چندان دور، صنعت نمایشگاهی ایران در رتبه نخست منطقه ایستاده بود. برای بازگشت به این جایگاه و استفاده از ظرفیت‌های صنعت نمایشگاهی در توسعه اقتصادی و تجاری کشور نیاز به یک برنامه‌ریزی جدی داریم که بدون شک این اقدام مهم با داشتن یک نقشه راه منطقی و اصولی میسر خواهد بود.

رشد صنعت نمایشگاهی در بدنه وزارت بازرگانی

شاهرخ مدرس، پیشکسوت صنعت نمایشگاهی کشور: بدون شک تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت و تشکیل وزارت بازرگانی به نفع صنعت نمایشگاهی کشور خواهد بود و رشد این حوزه مهم در تجارت کشور را به‌دنبال خواهد داشت.  در ذیل فعالیت وزارت بازرگانی مسائل تخصصی مربوط به بخش تجارت خارجی کشور اعم از ایجاد و تقویت ارتباطات بین‌المللی موردتوجه ویژه قرار می‌گیرد. یکی از ابزارهای مهم برقراری ارتباطات اقتصادی و تجاری در سطح جهان، نمایشگاه‌ها هستند؛ بنابراین رشد صنعت نمایشگاهی در وزارت بازرگانی ممکن خواهد بود.

به نظر می‌رسد وزارت صنعت، معدن و تجارت فعلی بیشتر روی حوزه‌های صنعت و معدن کشور (که البته حوزه‌های بسیار مهمی هستند) متمرکز شده و از حوزه بازرگانی و تجارت خارجی کشور غافل بوده و به‌صورت تخصصی به این حوزه توجه نکرده است. یکی از سوالات فعالان صنعت نمایشگاهی کشور در دهه گذشته این بوده که چرا وزارت بازرگانی که وظیفه مهم و حیاتی توسعه تجارت خارجی کشور را برعهده داشت با وزارت صنایع و معادن ادغام  شد.

 وابستگی شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران و سازمان توسعه تجارت به وزارت بازرگانی بسیار عمیق و از سویی قابل‌قبول‌تر است.

از نقش نمایشگاه‌ها در توسعه صادرات غافل نشویم

حسن مرتجی، رئیس هیات مدیره انجمن برگزارکنندگان نمایشگاه‌های خارجی: برای نشان دادن اهمیت نمایشگاه‌ها در توسعه صادرات کافی است به این نکته اشاره کنیم که در جهان معاصر بیشترین فضاهای نمایشگاهی به کشورهای ایالات‌متحده، آلمان و چین تعلق دارند که قطب‌های تجاری دنیا به‌شمار می‌روند. بازاریابی برای کالاهای شرکت‌کنندگان در نمایشگاه، فروش مستقیم کالا به خریداران عمده یا مصرف‌کنندگان، معرفی کالاهای ابتکاری یا نوینی که در نتیجه تجاری‌سازی یافته‌های تحقیقاتی تولید شده‌اند به بازدیدکنندگان، پیدا کردن کانال‌های جدید توزیع کالا در کشورهایی که نمایشگاه در آن برگزاری شده، شناسایی رقبای تجاری و آگاهی از ویژگی‌های کالاها و خدمات آنها، شرایط صادرات، قیمت‌های پیشنهادی و...، آگاهی از دیدگاه‌های مشتریان بالقوه درباره نقاط ضعف کالاهای عرضه شده و اقداماتی که برای برطرف کردن آنها باید انجام شود، از جمله مزیت‌های حضور در رویدادهای نمایشگاهی به‌شمار می‌رود. واقعیت انکارناپذیر این است که امروزه مسئولیت وزارت صنعت، معدن و تجارت بسیار پیچیده شده است. پیش از این، وزارت صنایع و معادن وظایف خاص خود را انجام می‌داد و وزارت بازرگانی به کار تخصصی خود مشغول بود اما امروزه تمام این موارد در یکدیگر ادغام و موجب ایجاد شرایط سنگین و بروکراسی‌های اداری پیچیده‌ای در بدنه وزارت صنعت، معدن و تجارت شده است.  به نظر می‌رسد نه‌تنها تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت الزامی است، بلکه باید یک وزارتخانه مستقل فقط برای موضوع صادرات در نظر گرفته شود. به‌قدری موضوع صادرات برای نجات کشور مهم است و اهمیت دارد که به‌طور حتم نیاز است تا وزارتخانه مستقلی برای آن تشکیل شود. در حال‌حاضر تنها ابزاری که می‌تواند شرایط اقتصادی کشور را دگرگون و متحول کند، موضوع صادرات است. اگر یک مقام مسئول صرفا به مسئله صادرات تمرکز داشته باشد، می‌توان به بهبود شرایط و تغییر اوضاع امیدوار بود.

تنها راه نجات کشور در شرایط کنونی

با توجه به موارد یادشده، به جرأت می‌توان گفت تنها راه نجات وضعیت کشور در شرایط امروزی فقط و فقط صادرات است. جلوگیری از کاهش ارزش پول ملی کشور، کنترل عرضه دلار و یورو در کشور، جلوگیری از ایجاد رانت در کشور، بازگشت امید به کسب‌وکارها، ارتقای سطح کیفی تولیدات داخلی و... از جمله اثرات مثبت صادرات بر چرخه اقتصادی کشور است. در این میان نباید از نقش اساسی نمایشگاه‌ها در توسعه صادرات غافل بود. نمایشگاه‌ها به‌عنوان پل ارتباطی ایران با بازارهای بین‌المللی به‌منظور افزایش سطح ارتباطات تجاری عمل می‌کنند. بسترسازی هر صادراتی با برگزاری رویدادهای نمایشگاهی میسر می‌شود. از آنجایی که سبد کالایی کشور بسیار متنوع است بسیاری از کشورها (به‌ویژه کشورهای همسایه) به کالاهای ما احتیاج دارند با شیوه‌های جدید بازاریابی مانند بازاریابی‌های مجازی، ارسال ایمیل و... نمی‌توانیم به این بازارها وارد شویم؛ بنابراین تنها ابزار نمایشگاه است که می‌تواند ما را وارد بازار کشور هدف صادراتی کند. حضور در نمایشگاه‌ها می‌تواند مردم را صادرکننده کند و بخش خصوصی می‌تواند با حضور در نمایشگاه‌ها به منابع مالی بیشتری دست پیدا کند. به موازات برگزاری رویدادهای نمایشگاهی، چرخ تولید در کشور سرعت بیشتری خواهد گرفت. ایده‌آل‌ترین اقدام برای توسعه صنعتی و تجاری کشور، برگزاری رویدادهای نمایشگاهی در خارج مرزهاست.  البته برگزاری رویدادهای داخلی نیز تاثیر بسیار خوبی بر چرخه اقتصادی و تجاری کشور دارد اما حضور در رویدادهای خارجی به‌منظور ارائه فناوری‌ها و دستاوردهای داخلی به بازارهای جهانی و از سویی کسب تکنولوژی‌های روز جهان و وارد کردن آنها به کشور از اهمیت بیشتری برخوردار است.

کرونای اقتصادی در حوزه نمایشگاهی

مهم‌ترین ابزاری که با استفاده از آن می‌توان قوانین بازرگانی و تعرفه‌های گمرکی کشورها، بازاریابی و تبلیغات در کشورهای گوناگون، آشنایی رقبا و... را موردبررسی و تحت‌تاثیر قرار داد، نمایشگاه‌ها هستند. ما یک کرونای اقتصادی در حوزه صنعت نمایشگاهی داشتیم که فعالیت خود را از سال ۹۵ به بعد آغاز کرد. قبل از این تاریخ ما در کشورهای گوناگون غرفه‌های وسیع با متراژ چند هزار متری داشتیم اما از سال ۹۵ به بعد که وضعیت نرخ ارز در کشور تغییر کرد، غرفه‌های ما از نظر متراژ با کاهش عجیبی روبه‌رو شدند. با این حال، برخی صادرکنندگان با استفاده از نمایشگاه‌ها موفق شدند بازارهای صادراتی خود در کشورهای همسایه را حفظ کنند.

سخن پایانی

صنعت نمایشگاهی پدیده‌ای چندوجهی است و دامنه تاثیرگذاری آن بر مبادلات بین‌المللی و توسعه اقتصادی کشورها بسیار بااهمیت و موثر است. جامعیت تاثیرگذاری‌های این صنعت بر همه بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، هنری، علمی، علوم انسانی، علوم سیاسی و روابط بین‌الملل آن‌چنان گسترده است که قابل تشریح نیست.

بررسی رابطه پیشرفت صنعت نمایشگاهی یک کشور با میزان رشد و توسعه اقتصادی و توان صنعتی آن کشور به‌خوبی نشان‌دهنده نقش و تاثیر مثبت صنعت نمایشگاهی بر مجموعه اقتصاد است. نمایشگاه‌ ابزاری است که در کنار سایر ابزارهای تجارت خارجی می‌تواند اهرم تراز تجاری کشور را به نفع صادرات تغییر داده و کمبودها در سایر بخش‌ها را جبران کند. اگر از این مزیت به نحو بهینه استفاده شده و در برگزاری نمایشگاه‌ها منافع کلان و ملی کشور به همراه منافع برگزارکنندگان منطبق با استانداردهای روز جهان در نظر گرفته شود می‌توان امیدوار بود فرصت‌های اقتصادی فراوانی نصیب بنگاه‌های اقتصادی و صاحبان مشاغل در کشور خواهد شد. مادامی‌که جایگاه صنعت نمایشگاهی در برنامه‌ریزی‌های دولت و بخش خصوصی مشخص و تبیین نشده نمی‌توان انتظار معجزه داشت.