باز ابتدای امسال شاهد بازگشت رونق نسبی به این بازار متلاطم بودیم که امیدها را برای بهبود شرایط و عملکرد این بازار تقویت کرد. با این وجود، روزهای پررونق بورس ادامه نیافت و شاهد سقوط شاخص بازار سهام به کانال ۱.۴ میلیونی در هفته‌های اخیر و تداوم این روند ریزشی بوده‌ایم. روند ریزشی بورس در شرایطی رقم می‌خورد که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان بازار بسیاری از سهم‌ها همچنان ارزنده هستند. تداوم تصمیمات نادرست سیاست‌گذاران، وعده‌هایی که محقق نمی‌شوند، تداوم رشد نرخ بهره بین‌بانکی، نبود دورنمای روشن از آینده سیاست‌گذاری در اقتصاد کشور و .... موجب شده بسیاری از شرکت‌های بورسی چشم‌انداز مبهمی از ادامه مسیر خود داشته باشند. در همین حال، اعتماد مردم به بورس و وعده مسئولان نیز بیش از پیش ضعیف شده است. بدین‌ترتیب شاهد ترک مداوم سرمایه‌گذاران از بازار سرمایه هستیم.

وعده رئیس بانک مرکزی به کجا می‌رسد؟

هفته گذشته رئیس کل بانک مرکزی در نشستی مشترک با رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بر کنترل نرخ سود بازار بین‌بانکی در چارچوب سیاست‌های پولی تاکید کرد. به گزارش روابط‌عمومی بانک‌مرکزی، علی صالح‌آبادی در این دیدار گفت: بانک مرکزی به‌عنوان بازارساز در بازار بین‌بانکی حضور دارد و طبق تصمیمات اتخاذشده در روزهای اخیر نرخ سود در بازار بین‌بانکی کنترل خواهد شد. صالح‌آبادی در ادامه افزود: هرگونه سیاست در زمینه حمایت از بازار سرمایه باید با سایر سیاست‌های دولت به‌ویژه سیاست کنترل تورم و اصلاح نظام بانکی همراستا باشد.

به‌دنبال انتشار خبر یادشده و اثرات روانی آن بر سهامداران، شاهد بازگشت رونق به بازار سرمایه و رشد شاخص کل بورس بودیم. شاخص که از ابتدای هفته روندی نزولی داشت، در پایان معاملات چهارشنبه 5 مرداد ۵ هزار و ۲۶۴ واحد رشد کرد و در سطح یک‌میلیون و ۴۴۳ واحد، ایستاد.

با این وجود نباید از این نکته غافل بود که آذر سال گذشته نیز سید احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، وعده تثبیت نرخ سود را با رعایت سقف ۲۰ درصدی داده بود. این طرح از سوی ستاد اقتصادی دولت و با تایید ابراهیم رییسی تصویب شده بود. با این وجود، هفته گذشته بانک مرکزی نرخ سود بین‌بانکی را در هفته پایانی تیر برابر ۲۱.۴ درصد اعلام کرد. در واقع وعده وزیر اقتصاد در تعیین سقف سود بین‌بانکی تعیین شد. حال نیز بسیاری از فعالان بازار سرمایه اعتقاد دارند، وعده جدید مطرح‌شده از سوی رئیس کل بانک مرکزی نیز با توجه به تورم افسارگسیخته حاکم بر اقتصاد، احتمالا عملیاتی نمی‌شود. بدون تردید آسیب‌های چنین تصمیمات غیرکارشناسی که در عمل امکان اجرا نمی‌باید به از دست رفتن ته‌مانده‌های اعتماد در میان مردم و فعالان بازار سرمایه منتهی خواهد شد.

موج ریزشی بورس، خلاف انتظار

نیما آگاهی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمتو درباره دلایل ریزش‌های ادامه‌دار بازار سرمایه و خروج پول از این بازار اظهار کرد: تصمیمات و سیاست‌گذاری‌های  غلط مسئولان علت اصلی قرمزپوشی بازار سرمایه در هفته‌های اخیر است.

این کارشناس اقتصاد گفت: بازار سرمایه به‌طور سنتی در تیر و مرداد و به‌دنبال برگزاری مجامع عمومی و تقسیم سود، روزهای مثبتی را پشتسر می‌گذراند اما در سال جاری و به‌دنبال عملکرد اشتباه سیاست‌گذاران، اغلب صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند سرمایه خود را به بورس وارد نکنند. وی افزود: تداوم سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری، تغییرات نرخ بهره بانکی و همچنین نرخ بهره بین‌بانکی، بازارگردانی نامناسب و... اثرات منفی گسترده‌ای به بازار سرمایه تحمیل می‌کند.

آگاهی گفت: چالش‌های یادشده در شرایطی عملکرد بورس را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد که مدیران وعده اصلاح شرایط را می‌دهند اما در عمل شرایط متفاوتی رقم می‌خورد. از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌طور برداشت کرد که عملکرد مدیران و سیاست‌گذاران بزرگ‌ترین ریسکی است که عملکرد بورس را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

دولت به وعده‌های خود پشت کرد

آگاهی گفت: سال گذشته تیم اقتصادی دولت مقرر کرد نرخ بهره بانکی از ۲۰ درصد افزایش پیدا نکند. فارغ از آنکه این تصمیم درست یا غلط و تحت‌تاثیر فشار فضای مجازی یا صاحبان سهام اخذ شده، در شرایطی که یک مسئول یا سیاست‌گذار چنین وعده‌ای را به‌طور رسمی مطرح می‌کند و توسط مراجع اقتصادی دولت به تصویب می‌رسد، انتظار می‌رود این وعده عملیاتی شود، چراکه ذی‌نفعان بازارهای مالی براساس این مصوبات و وعده‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند.

وی افزود: حال چنانچه دولت در عمل و در اجرای تعهدات خود، کوتاهی کند، از یک‌سو ته‌مانده‌های اعتماد مردم به سیاست‌گذاران و به‌دنبال آن بازار سرمایه از بین می‌رود و از سوی دیگر می‌توان این‌طور برداشت کرد که دولت ثبات در تصمیم‌گیری ندارد یا تیم اقتصادی دولت به تمام جوانب یک امر اشراف ندارند و همین موضوع مانع تصمیم‌گیری جامع شده است.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: در دی‌ سال گذشته مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار وعده داد که تا پایان سال ۱۴۰۰، ارزش سهام پالایشی‌ها به قیمت‌های ذاتی خود برسند. اما اکنون با گذشت بیش از ۴ ماه از سال ۱۴۰۱ و اتمام زمان تعیین‌شده از سوی رئیس سازمان بورس، همچنان این وعده محقق نشده است. متاسفانه چنین وعده‌های بی‌ثمری از سوی مسئولان و سیاست‌گذاران بارها تکرار می‌شود. این در حالی است که موضع‌گیری از سوی مسئولان با کارشناس، تفاوت اساسی دارد. اجرایی نشدن وعده مسئولان، اعتماد عمومی را از میان می‌برد. کما اینکه در حال حاضر در فضای بی‌اعتمادی به بازار سرمایه هستیم.

تورم محرک اصلی سود بین‌بانکی

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر وعده رئیس کل بانک مرکزی درباره کنترل نرخ سود بازار بین‌بانکی و تاثیر آن بر عملکرد بورس گفت: مسئولان نباید صرفا و با نگاه کوتاه‌مدت وعده بدهند. هنوز ۳ سال از زمان فعالیت دولت سیزدهم باقی مانده است. دورنمای مذاکرات رفع تحریم و برجام روشن نیست. در چنین شرایطی، تثبیت نرخ بهره بانکی، وعده ساده‌ای نیست که مسئولان بانک مرکزی، آن را مطرح کرده‌اند.

این کارشناس بازار سرمایه افزود: چنین موضع‌گیری‌هایی از نبود سواد تصمیم‌گیری در میان مدیران رده بالای کشور نشأت می‌گیرد. این مسئولان با توجه به شرایط و با هدف کاهش التهابات، موضع‌گیری می‌کنند؛ یعنی تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای و خلق‌الساعه بر سیاست‌های پولی و مالی کشور جریان دارد. این در حالی است که انتظار می‌رود تیم اقتصادی دولت و همچنین رئیس کل بانک مرکزی، منافع اقتصادی کشور را موردتوجه قرار دهد و درست تصمیم‌گیری کند.

آگاهی گفت: دولت وظیفه بسترسازی دارد. اگر فعالان بازار سرمایه مطمئن باشند که دولت در روند فعالیت بازار دخالتی ندارد، می‌توانند براساس شواهد تصمیم‌گیری و سرمایه‌گذاری کنند. به‌عنوان مثال در ماه‌های اخیر شاهد دستکاری قیمت فولاد و سیمان در بورس کالا بوده‌ایم. یا عرضه خودرو در بورس کالا برخلاف وعده‌ها متوقف شده است. بدون تردید چنانچه این‌گونه دخالت‌ها حذف شود، شرایط بازار سرمایه نیز مثبت خواهد شد.

وی در پایان تاکید کرد: بازار سرمایه ما کامودیتی‌محور است. در طول هفته‌های گذشته قیمت کامودیتی‌های فلزی در بازار جهانی کاهشی بوده و همین موضوع نیز سیگنال منفی را روانه بازار سرمایه کرده است. البته این ریسک تاکنون آن‌قدرها هم اثرگذار نبوده با این وجود، اثراتی را به بازار تحمیل می‌کند.

دلایل سقوط شاخص بورس

یاسر فلاح، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمتو در ارزیابی دلایل ریزش بورس در هفته‌های اخیر اظهار کرد: افزایش نرخ بهره بین‌بانکی یکی از دلایل اصلی تداوم روند نزولی شاخص بازار سرمایه است. نرخ سود در بازار بین‌بانکی روند رو به رشدی داشته و براساس آمار مطرح‌شده از سوی بانک مرکزی به عدد ۲۱.۴ درصد رسیده است.

وی افزود: مذاکرات رفع تحریم نیز هنوز به نتیجه نرسیده و آینده این مذاکرات مشخص نیست؛ این روند بلاتکلیفی و ابهام در نتیجه مذاکرات، خود به‌عنوان سیگنال منفی، عملکرد بورس را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.

فلاح با اشاره به بروز رکود در اقتصاد جهانی، این موضوع را عامل منفی دیگری دانست که عملکرد بورس را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. افزایش قیمت انرژی و تداوم خطر فروش گاز از سوی روسیه به کشورهای اروپایی، مسیر رکود در صنایع را تقویت کرده است. همزمان شاهد رشد قابل‌توجه بهای کامودیتی‌ها در بازار فلزات هستیم که بر عملکرد بورس ما تاثیر منفی گذاشته است.

سیاست‌های دولت، مقصر ریزش

فلاح با اشاره به تداوم سیاست قیمت‌گذاری دستوری در صنایع گوناگون گفت: این نوع سیاست به‌عنوان تهدیدی دائمی از سوی دولت، عملکرد صنایع بورسی کشور را متاثر می‌کند. در حالت عادی انتظار می‌رود شرکت‌های بورسی محصولات خود را براساس عرضه و تقاضا به فروش برسانند اما در کشور ما سیاست قیمت‌گذاری دستوری جریان دارد. البته در حالت کلی نمی‌توان دولت را در اجرای سیاست‌های اقتصاد دستوری مقصر شناخت، چراکه دولت نیز وظایفی را برای تنظیم بازار بر عهده دارد.

وی افزود: به‌عنوان مثال، شاهد هستیم یک شرکت پتروشیمی که سال گذشته جزو سودآورترین مجموعه‌های صنعتی بوده، با تصمیمات دولت تبدیل به مجموعه‌ای زیانده شده است. این‌گونه تهدیدها بر عملکرد بسیاری از صنایع جریان دارد و سودآوری آنها را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.

فلاح در پاسخ به سوالی مبنی بر عمل سیاست‌گذاران به وعده‌های خود مبنی بر بازگشت رونق به بازار سرمایه و همچنین وعده‌های مطرح‌شده از سوی وزیر امور اقتصادی و دارایی در ماه‌های پایانی سال گذشته که از ان با عنوان بسته ۱۰بندی خاندوزی یاد می‌شود گفت: شرایط سیاسی و اقتصادی کشور در ماه‌های گذشته تفاوت قابل‌توجهی کرده است.

 برخی از متغیرهای اقتصادی نیز از قبل قابلیت پیش‌بینی نداشت. بنابراین انتظار می‌رود بسیاری از تصمیمات اقتصادی براساس شرایط روز اخذ شوند. البته از دولت انتظار می‌رود با اخذ تصمیمات درست، از عملکرد صنایع و بازار سرمایه حمایت کند. با این وجود انتظارات ما نیز نباید غیرواقعی باشد.

وی گفت: با توجه به شرایط سیاسی و اقتصادی، ساماندهی شرایط بازار سرمایه و بازگشت رونق به بورس، در مدت‌زمان کوتاهی، ممکن نیست.

این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به سوالی مبنی بر وعده کنترل نرخ بهره بین‌بانکی از سوی رئیس کل بانک مرکزی گفت: در ماه‌ها و سال‌های اخیر شاهد تورم افسارگسیخته‌ای در اقتصاد کشور بوده‌ایم.

در چنین شرایطی، سیاست‌های پولی دولت نیز با توجه به تورم تغییر خواهد کرد. در شرایط تورمی، بانک‌ها به‌ازای پولی که به هم قرض می‌دهند، سود بالاتری را مطالبه می‌کنند.؛ بدین‌ترتیب نرخ سود در بازار بین‌بانکی آرام‌آرام افزایش می‌یابد.

فلاح گفت: در چنین شرایطی از دولت انتظار می‌رود راه‌حلی برای تورم افسارگسیخته حاکم بر اقتصاد، بیندیشد. در همین حال، با اصلاح سیاست‌های انبساطی، حجم نقدینگی را کنترل کند تا از گرانی جلوگیری شود.

سخن پایانی

با توجه به شرایط اقتصادی کشور و ریسک‌هایی که عملکرد بورس را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد، بسیاری از صاحبان سرمایه ترجیح می‌دهند سرمایه خود را در بازارهایی با خطرات کمتر سرمایه‌گذاری کنند. بدین‌ترتیب می‌توان این‌طور ادعا کرد که سیاست‌گذاری غلط دولت، به خروج پول از بورس منتهی می‌شود. در چنین شرایطی از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود پیش از مطرح کردن وعده‌ای، دقت‌نظر کافی داشته باشند و با بررسی تمام شرایط موجود اظهارنظر کنند. بدون تردید مطرح‌شدن وعده‌های غیرعملیاتی از سوی مدیران و تصمیم‌گیران در بلندمدت، اثرات و چالش‌های بسیاری را برای اقتصاد به‌دنبال خواهد داشت.