پنج‌شنبه 09 فروردین 1403 - 28 Mar 2024
کد خبر: 20487
تاریخ انتشار: 1401/08/25 08:22

اقلیم حلقه گمشده در طراحی شهری

سارا انواری کارشناس معماری

برای آنکه بدانیم چه چیزهایی میتواند برای مقابله با گرما در معماری و شهرسازی موثر باشد، ابتدا باید به این پرسش پاسخ دهیم که تاکنون چگونه در شهر زیستهایم؟ سپس به این موضوع بپردازیم که چگونه دنیا را طراحی میکنیم تا آنگونه که دوست داریم، زندگی کنیم.

بنابراین باید مسئله مسکن در ایران را بهدقت بشناسیم. در کنار روند شهری شدن و هجوم جمعیت به مراکز شهری در اواخر قرن بیستم، ما در ایران دهه ۴۰، شاهد نوعی دگرگونی در معنا و کارکرد مسکن هستیم که در اصل رشد منطقه شهری یا شهرکهای اقماری است. در واقع، از نیمه قرن بیستم است که شهری شدن، در قالب کالا درآمده و زمین مستغلات تبدیل به رشد شهرکهای اقماری و پیوندش با حاشیهنشینی میشود و بهگونهای تقسیم کار بین این مناطق اتفاق میافتد. در پیشنویس طرح «شهرهای جدید» از سوی وزارت کار و شهرسازی در نیمه دهه ۶۰ ، سیل مهاجرت را به شهرهای بزرگ، با احداث شهرهای جدید، تجربه کردیم، تا سرریزی باشد برای جمعیت کلانشهر تهران. آن هم بهدلیل آماده نبودن زیرساختها برای اسکان جمعیت و بهره اصلی را به کسانی داد که دسترسی بیشتری به منابع و اطلاعات داشتند. آنها توانستند در قالب کمیتهها و تعاونیها، تکه زمین و چهاردیواری کوچکی برای خود تهیه کنند. سپس ما در دهه ۷۰ شمسی شاهد چرخش دیگری درون تعدیل ساختار معنا و کارکرد مسکن شدیم. با پیشبینی جذب سرمایه خارجی، در قانون برنامه اول توسعه (۱۳۶۸-۱۳۷۲) دولت سازندگی برای بازسازی و نوسازی، تعدیل ساختاری را پیش کشید و اقتصاد دولتی تبدیل به خصوصیسازی، آزادسازی قیمتها و کاهش نرخ ارز و اگر یادمان باشد همه اینها منجر به تورم ۶۰ درصدی در سال ۷۳ شد.

از زمان که سازمان های دولتی مستقل شدند شروع به درآمدزادیی کردند. تا پیش از آن، مانند دیگر دفاتر دولتی ردیف بودجهای مشخص برای آن تعیین شده بود، پس در چرخش سیاستهای شهری، بخش مسکن جای ویژهای پیدا کرد و مسکن تبدیل به پیشران اقتصاد شد. همگرایی میان حکمرانی شهری و دولت مرکزی در سطح کلان، مسکن را در خط مقدم شکوفایی اقتصادی قرار داد. بازی برد ـ بردی میان بسازبفروشان و شهرداری برقرار شد که با فروش افق شهری و تغییر کاربری اراضی در ازای پرداخت پول، امکان خرید تراکم و تجاریسازی فضای شهری را مهیا میکرد و قاعدتا بخش مهمی از پیوند آنچه بهعنوان چرایی یک مسکن عرضه میشد، با تغییر شکل فرآیند به روندی تبدیل شده است که امروزه ما تهران را در رأس شهرهایی بدون توجه به محیطزیست، مالیات کربن و گرمایش کره زمین میدانیم. سوال اینجا است که در شرایط حاضر که قدرت خرید بسیار پایین است و شهر در کنار تبدیل شدن به تابوتهایی عمودی، دورههای رکود اقتصادی را بیش از پیش تجربه میکند، چگونه میتوان به راهکارهایی در زمینه معماری و شهرسازی رسید تا در برابر تغییرات اقلیمی و گرما مقابله کند؟ تا الان متوجه شدیم که بهنظر میرسد از اساس معماری آن چیزی نبود که برای سوال بنیادین بقا به آن طریقی که ریچارد نویترا در اواخر دهه ۵۰ میلادی از آن انتظار داشت. او معتقد بود که طراحی، لازمه ادامه حیات است، زیرا پیشرفتهای تکنولوژی از ظرفیتی که انسان برای سازگاری از طریق تکامل بیولوژیکی داشته، فراتر رفته است. هر طراحی در ادامه به تواناییهای طبیعی انسان آسیب میزند یا باتوجه به نیازهای سیستم عصبی و شرایط فیزیولوژیکیمان تغییر میکند و چون ما هماکنون با وضعیتی مواجهیم که بیشتر آسیب ایجاد کرده است، پس حکم کلی درباره معماری و شهرسازی خوب و اصولی، مانند توجه به شرایط محیطی، کریدور هوا، منطبق با اقلیم و ... با شرایط موجود دور از برنامه و چنان بلندمدت بهنظر میرسد که تا زمان تحقق آن گرمایش زمین و تغییراتاقلیمی، ایران را صدرنشین بیتوجهی به چنین مسائلی خواهد کرد. پس چه کنیم؟ کارهای لازمالاجرایی میتواند در این مقوله یاریرسان باشد، بهشرط آنکه در سیاستهای کلان در کنار برنامههای بلندمدت معماری و شهرسازی اعمال شود و از اساس اهمیتی داشته باشد. اما این کارها چیست؟ همانطور که میدانیم گرما یا همان انرژی گرمایی به 3 شکل مختلف بهسمت برودت حرکت میکند: تابشی،  تماسی و جابهجایی. جالب است، بدانیم که سهم اتلاف انرژی در صنعت ساختمان بیشتر از صنایع کارخانجات تولیدی و کشاورزی است. هدر رفتن انرژی در فصل سرما، با احساس سردی دست در دیوارهای پیرامونی و احساس گرما در فصل تابستان در آنها کامل مشهود است. مسئله دوم در اشکال تابشی گرما قابلتوضیح است. بام تمامی ساختمانها ایزوگام شده و رنگ آن تیره است، در حالی که میتوان بهسادگی برای آن راهکارهایی پیدا کرد. مسئله بعدی نیز مربوط به خودرو محوری و شهرسازی، ساخت پیادهراهها، کوچهها و خیابانهای پوشیده از آسفالت است که علاوه بر گرفتن امکان رشد گیاهان بومی، این فرصت را برای جذب گرما فراهم میکند تا بهصورت محسوسی گرما را بیش از دمای هوا احساس کنیم. صنعت معماری و شهرسازی میتواند گاهی شهری تحویلمان دهد که هر چهارشنبه حاضر شویم، عوارضی را برای خروج از آن حتی برای یک روز هم شده پرداخت کنیم.

 


کپی لینک کوتاه خبر: https://smtnews.ir/d/2oadrv