صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته، شرکتی دولتی و مادر تخصصی وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت است که از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته در بخش‌های خصوصی و تعاونی حمایت می‌کند.

قانون تاسیس صندوق در سال ۱۳۷۵ با عنوان صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و اساسنامه آن در سال ۱۳۷۶ مورد موافقت هیات وزیران قرار گرفت. مجمع عمومی صندوق متشکل از وزرای صنعت، معدن و تجارت (رئیس مجمع عمومی)، ارتباطات و فناوری‌اطلاعات، امور اقتصادی و دارایی، علوم، تحقیقات و فناوری، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، نیرو، بهداشت و درمان و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه است.

محسن نادری‌منش، مدیرعامل صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته، در گفت‌وگو با ایسنا درباره عملکرد و افزایش سرمایه این صندوق، چالش‌های صنایع پیشرفته و امکان انتقال فناوری از کشورهای پیشرفته صحبت کرد.

چه معیارهایی برای انتخاب یک صنعت به‌عنوان صنعت پیشرفته وجود دارد؟

اساسنامه صندوق حمایت از صنایع پیشرفته این صنایع را تعریف کرده است. بر این اساس، صنایع پیشرفته شامل ۱۱ بخش؛ یعنی صنایع الکترونیک و میکروالکترونیک، رباتیک، نرم‌افزار، مخابراتی، زیست‌فناوری، بایوتکنولوژی، نانوتکنولوژی، ریزفناوری، هوافضا، مواد پیشرفته، انرژی‌های نو و سایر صنایع پیشرفته بوده که ممکن است در سال‌های آینده نیاز باشد تعریف شوند. در این صورت برای صنایع جدید مصوبه گرفته می‌شود و ذیل فعالیت‌هایی که مشمول حمایت صندوق هستند، قرار می‌گیرند.

عملکرد سال گذشته صندوق چگونه بود؟

صندوق سال گذشته، ۷۳ مصوبه در حوزه تسهیلات داشته و حدود ۱۲۰ میلیارد تومان تسهیلات به صنایع پیشرفته پرداخت کرده است. همچنین در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۱۵ مصوبه در حوزه ضمانتنامه صادرشده که مبلغ آن حدود ۱۲۳ میلیارد تومان بوده است. این موارد با عقد قرارداد متفاوت است و بخشی از عقد قراردادها به امسال منتقل شده است.

این صندوق در سال ۱۳۷۶ به‌واسطه ماده واحده مجلس و قانون تاسیس شد که آن زمان با عنوان صندوق حمایت از صنایع الکترونیک تعریف شده بود. بنابراین تاریخچه صندوق در این حوزه بوده و هنوز هم بیشترین مصوبات در حوزه صنایع برق و الکترونیک است که آی‌تی را هم شامل می‌شود. از سال ۱۳۹۷ اساسنامه اجازه داد از سایر صنایع پیشرفته هم حمایت شود.

چه مبلغی برای سرمایه صندوق در سال جاری پیش‌بینی‌شده است؟

سرمایه سال گذشته صندوق، ۱۲۵ میلیارد تومان بود، اما طبق قوانین بودجه، صندوق امسال تا ۳۰۰۰ میلیارد تومان تامین سرمایه دارد. بر اساس تبصره ۱۸ نیز پیش‌بینی می‌شود تا ۱۰۰۰ میلیارد تومان دیگر به صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته اختصاص پیدا کند.

بخشی از منابع مهم مربوط به سایر مجاری تامین مالی صندوق است که تا ۱۰۰۰ میلیارد تومان دیده شده است. به‌طورکلی، در سال ۱۴۰۱ تا سقف ۵۰۰۰ میلیارد تومان افزایش سرمایه صندوق به لحاظ قانونی دیده‌شده است.

با توجه به رقم کل سرمایه پیش‌بینی‌شده برای صندوق، امسال سقف تسهیلات ۱۵ میلیارد تومان و سقف ضمانتنامه‌ها ۸۰ میلیارد تومان دیده‌شده است.

برنامه‌ریزی شما برای مصارف سرمایه‌های جدید صندوق چیست؟

بخشی از این افزایش سرمایه برای ارائه تسهیلات و ضمانتنامه به صنایع جدیدی که تعریف شده صرف خواهد شد و فعالیت صندوق در حوزه قبلی توسعه پیدا می‌کند. بخشی هم وارد تامین سرمایه به‌صورت سرمایه‌گذاری خطرپذیر غیرمستقیم خواهد شد و در این مورد، از طریق تامین سرمایه در صندوق‌های فرابورسی جسورانه، صندوق‌های پی/ای و صندوق پروژه‌ها در اختیار فعالان حوزه صنایع پیشرفته قرار می‌گیرد. در اصل صندوق‌های خطرپذیر، واسطه تامین سرمایه هستند که آیین‌نامه‌هایی در بورس دارند و با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی در حال انجام است. راه‌اندازی صندوق‌های تخصصی به‌عنوان مثال در حوزه الکترونیک و آی‌تی و صندوق هوشمندسازی معادن با همکاری ایمیدرو و فعالان بخش خصوصی از برنامه‌های دیگر صندوق است. برای سال بعد هم در حوزه زیست‌فناوری، هوافضا و انرژی‌های نو برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده است.

مهم‌ترین مشکلات صنایع پیشرفته در شرایط کنونی چیست؟ چه راهکارهایی دارید؟

اساس صنایع پیشرفته، تکنولوژی است، اما ایران به‌دلیل شرایط تحریم، دسترسی راحتی به منابع تکنولوژی ندارد. بحث دوم ورود به بازار و فروش است، چراکه بسیاری از صنایع دیگر که می‌توانند مشتری صنایع پیشرفته و فناوری‌های جدید و نو باشند، برای تغییر تکنولوژی باید ریسک کنند و به همین دلیل برای خرید از صنایع پیشرفته محتاط هستند.

همچنین با توجه به اینکه صنایع پیشرفته عموما صاحب ملک نیستند و تراکنش‌های بالایی ندارند، برای ارائه وثایق به بانک‌ها برای دریافت تسهیلات هم دچار مشکل هستند. به همین دلیل در همه جای دنیا، صندوق‌ها تخصصی برای حمایت از صنایع پیشرفته ایجاد می‌شود. اما با توجه به اینکه در ایران به‌واسطه تحریم‌ها، صنایع پیشرفته با مشکلات بیشتری مواجه هستند، برای رسیدن به رشد اقتصاد پایدار و اقتصاد دانش‌بنیان باید حمایت‌های بیشتری از صنایع پیشرفته انجام شود. یکی از کارهای تامین سرمایه از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر و جسورانه همین تامین مالی شرکت‌هایی است که با مشکلات یادشده مواجه هستند.

برای ارائه تسهیلات نیز از مدل‌های جدید مانند لیزینگ و ال‌سی داخلی استفاده می‌کنیم. در ال‌سی داخلی به مشتریان خط اعتباری داده می‌شود. همچنین برنامه‌های جدیدی برای بیمه ورود تکنولوژی در صنایع معمول طراحی شده، اما هنوز عملیاتی نشده است. بر این اساس برای کاهش ریسک صنایعی که می‌خواهند از فناوری‌های جدید استفاده کنند، بیمه خواهند شد تا راحت‌تر به صنایع نو ورود کنند.

آیا برای تامین منابع فناوری و تکنولوژی از چین و روسیه که ارتباط سیاسی نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران دارند، برنامه‌ای دارید؟ آیا این موضوع در برنامه ۲۵ ساله با چین دیده‌شده است؟

امکان ارتباط با این کشورها وجود دارد، اما باید سازکارهای مناسبی در این زمینه طراحی شود. البته فناوری هسته رقابتی اکثر شرکت‌هاست که به‌سختی حاضر هستند آن را در اختیار بقیه قرار دهند. البته به‌واسطه حضور فارغ‌التحصیلان در کشور این امکان وجود دارد که بتوان این تکنولوژی‌ها را در داخل ساخت و گسترش داد، اما قاعدتا این وضعیت مدت زمان بیشتری خواهد برد و نیاز به حمایت‌های خاص دارد.

به‌طورکلی، برنامه‌های ارتباطی و تعاملی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال انجام است و صندوق از فعالیت‌هایی که منجر به انتقال یا تولید تکنولوژی و خرید دانش شود، حمایت مالی می‌کند. تاکنون هم مواردی برای انتقال تکنولوژی از طریق منابع خارجی تسهیلات دریافت کرده‌اند. صنایع پیشرفته در کلیت قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین دیده شده، اما نیاز داریم ذیل این کلیات به برنامه‌های عملیاتی و اجرایی هم توجه شود. این از موضوعات مهمی است که باید در سند همکاری ایران و چین موردتوجه قرار گیرند. علاوه بر این، در مذاکره با کشورهای دیگر هم باید صنایع پیشرفته یکی از موضوعات جدی برای همکاری باشد. علاوه بر چین، روسیه، هند و برخی کشورهای اروپایی هم قابل‌پیگیری هستند.

آیا صنایع پیشرفته صادرات هم دارند؟ به کدام کشورها؟

صنایع پیشرفته از طریق داخلی‌سازی و صادرات به کاهش ارزبری کمک می‌کنند. صادرات در حوزه ۵G و باتری‌های آنها به روسیه، تجهیزات پزشکی به اروپا و محصولات مختلفی به کشورهای همسایه انجام می‌شود، اما رقم این صادرات در اختیار صندوق نیست، بلکه باید از شرکت‌ها جمع‌آوری شود.

در حوزه تولید موبایل هوشمند چه اقداماتی انجام دادید؟ با توجه به اقبال مردم به برندهای مطرح جهان، آیا اصلا بازاری برای این موبایل‌ها وجود خواهد داشت؟

وظیفه حمایت از تولید گوشی‌های هوشمند و اکوسیستم این موبایل‌ها از سال گذشته بر عهده صندوق حمایت از صنایع پیشرفته گذاشته شده است. در این راستا مقرر شد آیین‌نامه‌ای از سوی دولت با حضور وزارت ارتباطات و فناوری و وزارت صنعت، معدن و تجارت نوشته شود. این آیین‌نامه نوشته‌شده و پیرو آن یک کارگروه شامل وزارت صنعت، معدن و تجارت، ارتباطات، دفاع و معاونت علمی و فناوری تشکیل شد.

دستورالعمل‌های حمایتی در این کارگروه در حال نوشته‌شده که امیدواریم به‌زودی نهایی شود. در این قالب، شیوه‌های حمایت از تولیدکنندگان موبایل هوشمند و حوزه میکروالکترونیک نهایی خواهد شد؛ بنابراین تاکنون اقدام عملیاتی تامین مالی انجام‌نشده و به محض ابلاغ این آیین‌نامه عملیات اجرایی شروع می‌شود.

ایجاد بازار به بنگاه تولیدی برمی‌گردد، اما واحدهای تولیدی باید روی بازار کار کنند و دلایل توجیهی کافی اقتصادی داشته باشند. صندوق از بنگاه‌هایی حمایت می‌کند که برای برندینگ، فروش، بازاریابی، خدمات پس از فروش و... برنامه داشته باشد. اگر واحدی به این مولفه‌ها نرسد، حمایت صندوق شامل حالش نخواهد شد.