از همان روزهای نخست پس از شیوع ویروس کرونا در کشور، بازار گمانه‌زنی‌ها پیرامون برگزاری آنلاین یا صحنه‌ای جشنواره فجر داغ شد.
احتمال برگزاری مجازی این جشنواره زمانی به اوج خود رسید که موج دوم کرونا اغلب استان‌ها را درنوردید و بسیاری از مشاغل نیز مشمول قوانین محدودیت‌های اجتماعی شدند. اما اوضاع به شکلی که پیش‌بینی می‌شد پیش نرفت و پس از اعمال سیاست‌های محدودکننده در جامعه نرخ ابتلا و مرگ و میر کووید۱۹ به‌شدت کاهش یافت که باعث جان گرفتن امید برای برگزاری صحنه‌ای جشنواره فجر در دل هنرمندان و علاقه‌مندان به عرصه فرهنگ و هنر نیز شد. اما این پیش‌بینی‌ناپذیر بودن وضعیت کشور باعث شد برنامه‌ریزی‌های شکل گرفته در این زمینه چندین بار دستخوش تغییر شوند و ناهماهنگی‌های ایجادشده باعث بلند شدن صدای اعتراض برخی از هنرمندان ( به‌ویژه در استان‌ها) شد.
یکی از موارد اعتراضات در زمینه فراخوان پذیرش آثار تئاتری‌ها در برخی از استان‌ها بود. البته پس از پیگیری‌هایی که صمت انجام داد، حسین مسافرآستانه، دبیر سی و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از بروز این ناهماهنگی‌ها اعلام بی‌خبری کرده و احتمال هرگونه انتخاب گزینشی از سوی انجمن‌های نمایشی استان‌ها را مردود دانست. اما بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌داد برخی اهالی تئاتر در استان‌های اصفهان و سیستان‌وبلوچستان به نحوه اطلاع‌رسانی‌ها اعتراض داشته و آثار معرفی‌شده را گزینشی و از پیش تعیین شده خواندند. البته عده‌ای از کارشناسان نیز به نحوه برنامه‌ریزی‌های وزارت ارشاد در زمینه برگزاری جشنواره فجر سال ۱۳۹۹ داشته و آن را نشانه‌ای از بی‌برنامگی مدیران در رویارویی با بحران‌های غافلگیرکننده‌ای مانند همه‌گیری کرونا دانسته و معتقدند جشنوارهای کم‌رونق و سوت و کور را در پیش خواهیم داشت.
دبیر سی و دومین جشنواره تئاتر استان اصفهان، روزهای پایانی آذر ماه از انتشار فراخوان این جشنواره خبر داد؛ جشنوارهای که مهلت ارسال آثار به آن ۳۰ آذر در نظر گرفته‌شده بود و ۸ دی‌ماه نیز نتیجه داوری آن اعلام شد و تئاترهای؛ بیداری به‌وقت خون به کارگردانی احسان جانمی و بهشت حکیم الله به کارگردانی ویدا موسوی، از سوی سی و دومین جشنواره تئاتر استانی اصفهان برای حضور در سی و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر معرفی شدند. از آنجا که این دو اثر، ۲ دی‌ماه نیز از سوی جشنواره تئاتر مقاومت به جشنواره تئاتر فجر معرفی‌شده بودند و کارگردان تئاتر «بیداری به‌وقت خون»، خود یکی از اعضای انجمن هنرهای نمایشی استان اصفهان است که در برگزاری جشنواره تئاتر استان، با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان همکاری داشته، هنرمندان تئاتر نسبت به شیوه برگزاری و داوری این جشنواره اعتراضاتی را مطرح کردند.
کرونا کارها را به تعویق انداخت
رمضانعلی معتمدی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان با اشاره به محدودیت‌های ناشی از شیوع بیماری کووید۱۹ در کشور، به صمت گفت: با توجه به وضعیتی که کرونا در کشورمان ایجاد کرده، امکان برگزاری اجراهای صحنه‌ای تئاتر و... برایمان میسر نبوده است. وی در ادامه افزود: به‌ویژه در دورانی که وضعیت قرمز در کشور داشتیم، بچه‌های تئاتر از منظر کسب‌وکار هم متضرر شدند و بسیار تحت فشار بودند. معتمدی با توضیح درباره نحوه انتشار فراخوان برای پذیرش آثار، عنوان کرد: به‌دلیلی که توضیح داده شد، امکان اجرای صحنه‌ای و حضوری برای هنرمندان و مسئولان این حوزه وجود نداشت. البته مدتی بعد از اینکه وضعیت اپیدمی کمی رو به بهبود گذاشت، فراخوانی داده شد تا اهالی تئاتر بتوانند کارهای خود را به‌طور حضوری اجرا کنند. ما نیز از بین این آثار، دو اثر را که باید به جشنواره معرفی می‌کردیم، انتخاب کردیم.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان در پاسخ به اعتراضاتی که برخی هنرمندان اصفهانی مطرح کرده بودند، به صمت گفت: آقای ترابی که مسئول انجمن تئاتر هستند در این زمینه اقدامات لازم را انجام دادند و به شکلی که توضیح داده شد، مراحل را به اجرا گذاشتند. معتمدی در پایان با تاکید دوباره به انجام درست مراحل اطلاع‌رسانی، خاطرنشان کرد: من فکر نمی‌کنم این روند به‌گونه‌ای بوده باشد که بخواهند گزینشی برخورد کنند، چراکه تمامی مراحل این انتخاب با هماهنگی انجمن تئاتر اصفهان و بچه‌های تئاتر استان اجرایی شده است.
نگاه جشنوارهای به هنر اشتباه است
عرفان آیتی، بازیگر تئاتر با منفک دانستن ذات هنر با فعالیت‌های جشنوارهای به صمت گفت: شخصا بر این باورم که ساحت هنر از مفهومی که با عنوان جشنواره باب شده، کاملا جداست.
وی در ادامه افزود: جشنواره‌های بسیاری هستند که در داخل ایران فعالیت دارند، تلاش خوبی برای ارتقا و شکوفایی هنر تئاتر می‌کنند و البته با استقبال خوبی هم مواجه می‌شوند. به‌ویژه جشنواره‌های استانی که شانسی را برای معرفی تازه‌کارها به جامعه هنری کشور فراهم می‌کنند، چراکه معمولا یکی، دو اثر از بین اجراهای استانی به جشنواره تئاتر فجر معرفی می‌شدند. همواره از جشنواره‌های دانشجویی گرفته تا فجر، استعدادهای ویژه‌ای به خانواده تئاتر کشور شناسانده شده‌اند.
نگاه المپیادی به جشنواره‌های هنری
آیتی با انتقاد از نگاه برگزارکنندگان به جشنواره‌ها عنوان کرد: اما از یک جایی به بعد نگاه مالی و المپیادی به جشنواره‌ها باعث شده این رویدادها از رسالت خود فاصله بگیرند. البته این مسئله را متوجه قشری از هنرمندانی می‌دانم که با رفتار خود به این مشکل دامن زده‌اند و از سویی هم برخی مسئولان نگاه‌شان به جشنواره‌های هنری مانند المپیادهای علمی است که شـرکت‌کنندگان را با رتبه‌بندی و کسـب مقام بسنجند.
وی ادامه داد: این جو باعث می‌شود هنرمند به جای اندیشیدن به دغدغه‌های فکری خودش، به سلیقه‌ای که برگزارکنندگان جشنواره دارند، فکر می‌کند. به همین دلیل است که یک سال جشنواره‌هایی با محوریت اجراهای کمدی باب می‌شوند و سال دیگر کارهایی فرم‌زده و با حرکات نور و بدنی مبتدیانه، درام‌های اجتماعی و... که هر یک بستگی به سلیقه غالب بر جشنواره دارد.
انزوای تئاتر در شهرستان‌ها
این بازیگر تئاتر با انتقاد از فقدان مرجعی در شهرستان‌ها برای پیگیری مطالبات هنرمندان تئاتر، به صمت گفت: بزرگ‌ترین مشکل اهالی تئاتر این است که انجمن نمایش تشکیل شده تا حافظ منافع هنرمندان این مرز و بوم باشد اما از رسالت اصلی خود به کلی دور شده است. البته در تهران خانه‌تئاتر را داریم که محفل کارکرده‌ها و قدیمی‌ترهای این حوزه است اما در شهرستان‌ها هیچ صنف یا نماینده‌ای وجود ندارد که حافظ منافع هنرمندان تئاتری باشد. به همین دلیل است که حق بچه‌های شهرستان حق‌شان خورده می‌شود و حتی منزوی شده‌اند اما هیچ نهادی پاسخگوی مطالبات و مشکلات این قشر نیست.
لزوم پاسخگویی مسئولان فرهنگی
آیتی با اشاره به غیرپاسخگو بودن مسئولان انجمن نمایش افزود: کسی که با وعده‌وعید از اهالی تئاتر رای می‌گیرد و مسئول انجمن نمایش می‌شود، اگر بعد از مدتی متوجه شد که کاری از دستش برنمی‌آید چرا اقدام به استعفا و انصراف از این منصب نمی‌کند؟ اما نه‌تنها چنین رفتاری را نمی‌بینیم، بلکه انجمن نمایش پاسخگویی را هم از یاد می‌برد و دیگر در قبال عملکردش جوابگوی هیچ‌کس نیست. در واقع می‌توان گفت که مهم‌ترین معضل ما در این زمینه غیرپاسخگو بودن مسئولان است، وقتی هم که این عزیزان را مورد پرسش قرار می‌دهیم با برخوردها و واکنش‌های شخصی مواجه می‌شویم و عملا پاسخی داده نمی‌شود.
او در ادامه به صمت گفت: در یک سال گذشته اداره کل ارشاد اصفهان ساختمان بزرگ و جدیدی را ساخته اما حتی یک سالن تئاتر احداث نشده است. این در حالی است که یک مدیر باید به عملکرد هنرمندان استانش بنازد نه اینکه از گلکاری دم در اداره ارشاد یاد کند و آن را به‌عنوان مصادیقی از مدیریت موفقیت‌آمیز خود ذکر می‌کنند. این هنرمند حوزه تئاتر با تاکید بر اهمیت ثبات مدیریتی، بیان کرد: از سویی هم تغییرات گاه و بی‌گاه مدیران استانی باعث شده هیچ ثباتی در امر مدیریت نباشد، همین مسئله سبب شده مشکلات دوچندان شوند. ما اسیر بروکراسی و راهروهای اداره ارشاد شده‌ایم در حالی که از دست تک‌تک هنرمندان استان کاری برمی‌آید. این فضا باعث شده هنرمندان این حوزه نتوانند با یکدیگر به گفت‌وگوی علمی، اخلاقی و سازنده‌ای بپردازند. همه این موارد در کنار یکدیگر جمع شده و باعث می‌شود نتوانیم به سمت دغدغه‌مندی و فعالیت سازنده پیش برویم.
آیتی خطاب به مدیران اداره ارشاد اصفهان گفت: از تمام انسان‌های شریفی که در اداره ارشاد اصفهان مشغول به کار هستند تمنا دارم به فکر اجماع‌نظر توده هنرمندان این شهر باشند، حداقل برای جلب‌نظر هم که شده آنها را دور هم جمع کند تا همه را بشناسد.
وی در پایان با طرح چند پرسش خاطرنشان کرد: من اطلاع دارم مدیرکل فعلی فرهنگ و ارشاد اصفهان دغدغه‌های بسیار خوب فرهنگی دارند اما آیا ایشان فعالان حوزه تئاتر این شهرستان را می‌شناسند؟ آیا فرصت کرده‌اند پس از آسیب‌های سنگینی که کرونا به بدنه تئاتر وارد کرده، از آنها دلجویی کنند؟
انتظار این است که مسئولان ذی‌ربط با برنامه و انسجام پیش بروند و با هنرمندان کنار بیایند. ما انتظار داریم به جای تخریب افراد و زمین زدن هنرمندان و منتقدان، حرف‌شان را بشنوند و با هنرمند تعامل کنند. مطالبه اصلی اهالی تئاتر در شهرستان‌ها رفاه، برادری و کارآمدی مسئولان فرهنگی و هنری است.
تهران گفت بودجه نداریم
پیمان کریمی، عضو انجمن هنرهای نمایشی استان اصفهان و یکی از اعضای هیأت داوران سی و دومین جشنواره تئاتر استان اصفهان در این زمینه توضیح داد: هر سال تعدادی کار از سوی جشنواره‌های دیگر به تئاتر فجر معرفی می‌شوند اما این دلیلی بر انتخاب آنها نیست.
جشنواره تئاتر فجر خود یک هیأت انتخاب دارد که آثار معرفی‌شده را بازبینی می‌کند و کسانی که می‌گویند چرا تئاترهای معرفی‌شده از سوی مقاومت، بار دیگر از سوی جشنواره تئاتر استانی به فجر معرفی‌شده‌اند، باید در نظر داشته باشند که معرفی به فجر به معنی انتخاب از سوی فجر نیست.
به گزارش ایسنا، او تصریح کرد: کارگردانان دو اثر برگزیده جشنواره تئاتر استان اصفهان، قبل از رسیدن به مرحله داوری آثار با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان تماس گرفته و گفته بودند که روی معرفی شدن ما از سوی جشنواره مقاومت به جشنواره فجر حساب نکنید. ما آگاه بودیم که این آثار به جشنواره فجر معرفی شده‌اند اما صرفا معرفی، نه انتخاب. مانند سال‌های قبل ممکن است بسیاری از آثاری که از سوی جشنوارهای مختلف به فجر معرفی می‌شوند، اصلا در مرحله بعد انتخاب نشوند؛ از این‌رو طبق درخواست این دو کارگردان که در جشنواره تئاتر استان شرکت کرده بودند، آثارشان در شرایط برابر و از روی فیلم مورد داوری قرار گرفت. واقعیت این بود که این دو اثر، با اختلاف از سایر آثار به لحاظ کیفی بهتر بودند.
عضو انجمن هنرهای نمایشی استان اصفهان گفت: اوایل شهریور انجمن هنرهای نمایشی اصفهان برای تعیین‌تکلیف جشنواره تئاتر استانی در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان جلسه‌ای برگزار کرد و گفتیم که باید هزینه‌ها برآورد و فراخوان سی‌ودومین دوره منتشر شود. ما دست‌کم هزینه سال قبل را مقیاس قرار دادیم و به ارشاد اعلام کردیم که انجمن هنرهای نمایشی بودجه برگزاری جشنواره را ندارد، اسپانسر هم ندارد.
او ادامه داد: مکاتباتی در این زمینه انجام دادیم و اداره ارشاد هم گفت که ردیف بودجه ما محدود است و تهران باید هزینه برگزاری جشنواره تئاتر استان را تأمین کند.
بار دیگر مکاتباتی دراین‌باره با تهران انجام شد و بعد از سپری شدن ماه‌ها، کمتر از ۲۰ روز مانده به پایان آذر از تهران نامه‌ای رسید که قول پرداخت ۱۵ میلیون تومان در آینده را داده بود! اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی این نامه را برای انجمن ارسال کرد و گفت می‌توانید با این شرایط جشنواره را برگزار کنید؟
ما هم اعلام کردیم زمان گذشته و نمی‌شود با چنین بودجه‌ای جشنواره تئاتر استان را برگزار کرد اما از تهران تماس‌های مختلفی با اداره ارشاد و انجمن هنرهای نمایشی استان گرفته شد که جشنواره را برگزار کنید.
عضو انجمن هنرهای نمایشی استان اصفهان گفت: بودجه هنگفتی صرف برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر می‌شود اما برای جشنواره‌های تئاتر استانی که معرفی‌کننده آثار برگزیده به فجر هستند، چند روز مانده به ۳۰ آذر نامه می‌آید که در آینده ۱۵ میلیون تومان می‌دهیم، جشنواره را برگزار کنید. ما هم می‌دانیم که فراخوان باید زودتر منتشر می‌شد، اما واقعیت این است.
سخن پایانی...
کارشناسان معتقدند کرونا نشان داد در زمینه‌های مختلف برنامه‌ریزی دچار نواقص اساسی هستیم، به‌ویژه در حوزه فرهنگ و هنر که همواره مورد تاکید منتقدان تصدی دولت در حوزه‌های فرهنگی بوده و عملکرد نهادهای حاکمیتی در این حوزه را نشانی بر بازدهی پایین مدیریت دولتی می‌دانند. البته وضعیتی که کرونا در جهان ایجاد کرد همه کشورهای توسعه‌یافته را هم به چالش کشید اما مواردی مانند کشورهای اسکاندیناوی مثال‌های خوبی برای مدیریت بحران بودند، چراکه هم توانستند نرخ مرگ‌ومیر را کنترل کنند و هم جلوی تعطیلی کسب‌وکارها و حتی رویدادهای فرهنگی را بگیرند.